Το έργο “Wow, you must be an intellectual!” της ομάδας Free Peace of Art εκπροσώπησε την Ελλάδα στην κατηγορία video art στη Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών της Μεσογείου στο Σαράγεβο. Ο Κώστας Μπεβεράτος, διοργανωτής της ομάδας, κατέγραψε τον απόηχο της Μπιενάλε. Εικόνες, εντυπώσεις, κριτική και αφορισμοί (παραχωρήθηκαν) στη Μαργαρίτα Καταγά:
Ο “θεσμός”: Το Σαράγεβο ήταν η δέκατη Μπιενάλε. Πριν από μερικά χρόνια γινότανε κάθε χρόνο παρά την ονομασία Μπιενάλε. Είναι 3-4 διοργανώσεις, τώρα έχει γίνει διετής. Η προηγούμενη ήτανε στη Ρώμη και πιο πριν στη Βαρκελώνη. Η πρώτη γνωριμία που είχα εγώ με τη Μπιενάλε ήταν στη Θεσσαλονίκη το 1985.
Η διοργάνωση: Η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης πιστεύω ότι ήταν από τις πιο οργανωμένες και επιτυχείς. Φέτος στο Σαράγεβο υπήρξαν αρκετά προβλήματα ως προς την διοργάνωση. Για παράδειγμα, ήταν δύσκολο να στηθούν από την πρώτη μέρα τα περισσότερα έργα και χρειάστηκε από 2 έως και 3 μέρες -ενώ έτρεχε η εκδήλωση- για να ολοκληρωθεί η εγκατάσταση, καθ’ ότι έλειπαν πολλά τεχνικά εξαρτήματα για το στήσιμο των έργων. Αλλά, γενικώς, υπήρχε πολύ καλή διάθεση και μας βοήθησαν με κάθε τρόπο όσοι ήταν στην διοργάνωση. Απλώς, μάλλον δεν ήξεραν ή δεν είχαν τα τεχνικά μέσα για όλα. Εμείς, για παράδειγμα, χρειαζόμασταν Apple Macintosh. Ήταν αδύνατον να βρεθεί Macintosh στο Σαράγεβο. Επίσης, δεν υπήρχαν ταμπελάκια με τα ονόματα των συμμετεχόντων. Τόσο απλά πράγματα. Έκαναν όλοι ό,τι καλύτερο μπορούσαν και έτσι μετά από 3 μέρες ήταν όλα στημένα. Των Ελλήνων, ειδικά, οι συμμετοχές παρουσιάστηκαν με οργανωτικά ικανοποιητικό τρόπο.
Η πλοκή: Oι επισκέπτες δεν υπήρξαν οι κάτοικοι της πόλης. Δεν υπήρξε κανένα ενδιαφέρον για το τι συνέβαινε από τους κατοίκους, τουλάχιστον στα εικαστικά. Στην μουσική ήταν αλλιώς, υπήρχε λίγη περισσότερη ανταπόκριση. Τα εκθέματα βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης, σε ένα εμπορικό κέντρο που είχε έναν χώρο εκθεσιακό και συνεδριακό παράλληλα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μιλάμε για μια πόλη που παραμένει βομβαρδισμένη. Μια πόλη που είχε ερημώσει και τώρα κατοικείται κυρίως από πρόσφυγες. Ενώ ήτανε πολυεθνική, τώρα έχει γίνει κυρίως μία μουσουλμανική πόλη. Πρέπει να πούμε ότι οι Έλληνες δεν ήταν αρκετά συμπαθείς και συχνά αισθανθήκαμε αμηχανία γιατί θεωρούμαστε “αδερφοί” των Σέρβων, οι οποίοι δεν είναι πολύ συμπαθείς εκεί.
Ο ρόλος της Γραμματείας Νέας Γενιάς: Η Γραμματεία Νέας Γενιάς στα πλαίσια των δυνατοτήτων της, έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε. Δε χρειάστηκε καθόλου να δαπανήσουμε δικά μας χρήματα και αυτό είναι σημαντικό σε μια τέτοια διοργάνωση. Πρέπει να πούμε ότι μερικά από τα έργα ήταν πολυέξοδα, ειδικά το δικό μας (μια δουλειά πολλών μηνών και για πολλούς ανθρώπους).
H ελληνική παρουσία: Στα εικαστικά η ελληνική παρουσία νομίζω ήταν πολύ ικανοποιητική. Στον τομέα της video art μας εκπροσώπησε ο Νίκος Παπαδημητρίου, ο οποίος είχε κάνει μια εγκατάσταση, που δημιουργούσε ένα παιχνίδι μέσα στο χώρο με σκιές και βίντεο σε διάφορα επίπεδα. Στην κατηγορία video art εντάχθηκε και η δική μας δουλειά ως Free Peace of Art και άφησε πολύ καλές εντυπώσεις. Υπήρξε μεγάλη ανταπόκριση από τον κόσμο. Όσον αφορά και τις άλλες ελληνικές συμμετοχές, ένα πολύ εντυπωσιακό έργο ήταν αυτό της Έφης Αμανατίδου. Μια κατασκευή με την μορφή ενός καλειδοσκόπιου όπου κοιτούσες μέσα από μια σχισμή και φορούσες ακουστικά. Έμοιαζε, ως ιδέα, με το καλειδοσκόπιο γιατί υπήρχαν κάποιοι καθρέφτες που δημιουργούσαν αντανακλάσεις.
Σαν ένα ταξίδι στο χώρο με τρένο προβάλλονταν κάποια slides, σαν κινητοί χάρτες, και, ενώ δεν καταλάβαινες τι ακριβώς συνέβαινε, σου άφηνε μια πολύ έντονη αίσθηση. Κατά την γνώμη μου, και ο Παναγιώτης Ανδρέου απουσίασε ένα πολύ έξυπνο στη σύλληψη έργο, ένα σουπερμάρκετ αλλά σουπερμάρκετ ‘συμπεριφορών’, θα λέγαμε. Είχε ράφια με τενεκεδάκια και κάθε τενεκεδάκι περιείχε ένα χαρακτήρα, μια συγκεκριμένη συμπεριφορά που θα την προτιμούσες και θα την αγόραζες. Παράδειγμα: Tαμπέλα ‘Eριστική Φυσιογνωμία’ και στο πίσω μέρος μια άλλη ταμπέλα επεξηγούσε τι σημαίνει αυτό. Αυτό το έργο πραγματικά αναδείχτηκε. Μέσα στο χώρο, ένιωθες ότι ψωνίζεις πράγματι.
Wow, you must be an intellectual!: Το δικό μας το έργο, της ομάδας μας, φτιάχτηκε με αφορμή τη Μπιενάλε στο Σαράγεβο. Το συλλάβαμε με τη μορφή αυτή επειδή η Μπιενάλε θα γινότανε στη συγκεκριμένη πόλη. Είναι ένα έργο, το οποίο έχει να κάνει με τον πόλεμο. Αμέσως ο κόσμος το συνέλαβε αυτό. Δεν το είδαν απλώς ως ένα εικαστικό έργο αλλά έδειξαν να καταλαβαίνουν ότι τους αφορά άμεσα. Αρνητικές αντιδράσεις δεν υπήρξαν, δεν κατέγραψα εγώ κάτι. Το μόνο παράδοξο σημείο, σε σχέση με το έργο μας, ήταν για μένα το εξής: ενώ υπάρχει μια ιστορία, η οποία πρέπει να ολοκληρωθεί, προκειμένου να κατανοήσει κάποιος το έργο, όλοι βιαζόντουσαν να πιάσουν το πιστόλι στα χέρια τους και να πυροβολήσουν, πράγμα που εμποδίζει να ολοκληρωθεί η ιστορία, δεν το αφήνει να λειτουργήσει εντέλει, όπως το φανταζόμουνα εγώ (για πληρέστερη παρουσίαση του έργου δείτε το 1ο τεύχος του Artzine).
Happenings: Αυτό που θεωρώ πολύ ενδιαφέρον είναι να βλέπεις τις δουλειές που κάνουν από άλλες χώρες νέοι άνθρωποι. Νομίζω ότι αυτός είναι και ο κύριος σκοπός της Μπιενάλε. Επειδή το Σαράγεβο είναι μια μικρή πόλη, ό,τι συνέβαινε ήταν σε κοντινή απόσταση. Τα έργα ήταν χωρισμένα σε κατηγορίες. Κυρίως το θέατρο και ο χορός παρουσιάζονταν σε θέατρα πολύ κοντά στο κέντρο της πόλης. Τα video art και κάποιες παρουσιάσεις αρχιτεκτονικής στεγάζονταν στο υπόγειο του εμπορικού κέντρου. Σε ένα παλιό στρατόπεδο φιλοξενούνταν και άλλα εικαστικά, εγκαταστάσεις και διάφορα. Στο εμπορικό κέντρο τα έργα δεν αναδεικνύονταν όπως έπρεπε. Για όλα τα έργα ισχύει αυτό, δεν υπήρχαν χώροι που θα βοηθούσαν, ώστε να τα δει ο ντόπιος πληθυσμός. Αυτό ήτανε πράγματι το κυριότερο μειονέκτημα αλλά δεν μπορώ να φανταστώ που αλλού θα μπορούσαν να εκτεθούν τα έργα. Θα έπρεπε να υπάρχει εντελώς διαφορετική προσέγγιση. Οι διοργανωτές μεριμνούσαν για διαφήμιση και προβολή. Ήταν εμφανές.
Στη μουσική έγινε κάτι για πρώτη φορά. Οργανώθηκαν κάποια workshops, αρχικά με μουσικούς από διάφορα μέρη της Μεσογείου για μια εβδομάδα, που μετά παρουσιάσανε τις δουλειές τους σε συναυλία στα πλαίσια της διοργάνωσης. Και αυτές οι δουλειές ήταν πραγματικά καταπληκτικές. Ένα φωνητικό συγκρότημα από νέους από αρκετές χώρες, όχι από την Ελλάδα όμως. Δέκα άτομα περίπου τραγουδούσανε και έπαιζαν κρουστά και αυτό ήταν πραγματικά εντυπωσιακό. Κορυφαία στιγμή της Μπιενάλε!
Σε σχέση με άλλες Μπιενάλε νέων, η συγκεκριμένη είχε ένα πλεονέκτημα: όλοι οι φιλοξενούμενοι έμεναν σε μια φοιτητική εστία και αυτό αμέσως έδινε την δυνατότητα να γνωρίζονται μεταξύ τους. Παράλληλα οργανώθηκε και ένα φεστιβάλ φολκλόρ, που απευθυνόταν βέβαια σε διαφορετικό κοινό αλλά έδινε έναν πολύ ζωντανό ρυθμό στην πόλη κάθε βράδυ.
Oι “ανύπαρκτοι” χορηγοί: Στην Ελλάδα έχουμε συνηθίσει να κάνουμε πράγματα, επειδή διασκεδάζουμε να τα κάνουμε και πληρώνουμε το τίμημα για αυτό. Εμείς χρειαζόμασταν χορηγία για μια εφημερίδα που θέλαμε να φτιάξουμε για το κοινό (“War Games”) και για να τυπώσουμε και κάποια CD που, επίσης, θα ήτανε μέρος του έργου. Φτιάχτηκε τελικά μια αφίσα από ένα διαφημιστικό γραφείο, το Bullet. Ο Λεωνίδας Διάκονος μας το τύπωσε εντελώς δωρεάν. Απευθυνθήκαμε σε πολλούς ανθρώπους που δεν θα τους ήτανε τίποτα να δώσουν 800.000, για να εκτυπώσουν 500 δισκάκια, που λέει ο λόγος. Μιλάμε για μεγάλες εταιρίες, που δεν έδειξαν κανένα ενδιαφέρον και αυτό μου κάνει μεγάλη εντύπωση. Το θέμα του πολιτισμού δεν αφορά τους πάντες, αφορά πολύ λίγους. Αισθάνθηκα ότι δεν θα ήθελα να εκπροσωπώ αυτούς τους ανθρώπους, δεν θα το ήθελα ούτε εγώ ούτε τα άλλα παιδιά. Εκπροσωπούμε τελικά ένα περιορισμένο αριθμό ανθρώπων ή φίλων που ενδιαφέρονται για αυτά τα πράγματα. Δεν εκπροσωπούμε όλοι αυτήν την χώρα σε καμία περίπτωση.
Άρα..: Δεν έχω κάτι φοβερό να προτείνω. Νομίζω πρέπει να καταγράψουμε πρώτα τι συμβαίνει. Αυτό για μένα ήταν μια καταγραφή, δηλαδή κατάλαβα με ποιους ανθρώπους επικοινωνώ δημιουργικά και με ποιους όχι. Οι μεγάλες εταιρείες θα ασχοληθούν μαζί σου, στον πολιτιστικό τομέα, εάν υφίσταται πιθανότητα κέρδους. Αυτό προϋποθέτει και μία διορατικότητα. Το βρίσκω πρόκληση το ότι πας σε μια βαλκανική χώρα, όπου υπάρχει και πρόβλημα με την Ελλάδα. Ειδικά, κάποιες εταιρίες υποτίθεται ότι δείχνουν ενδιαφέρον επιχειρηματικά για τις βαλκανικές χώρες. Γιατί δεν ενδιαφέρονται, λοιπόν, να προβάλλουν το όνομά τους μέσα από μια τέτοια περίσταση, με τόσο χαμηλό κόστος; Αυτό δείχνει έλλειψη διορατικότητας αλλά και κάτι άλλο, πόσο στενόμυαλα αντιλαμβάνονται κάποιοι άνθρωποι την έννοια του κέρδους. Τέτοιου είδους νοοτροπία αμέσως τοποθετεί εμένα, ως καλλιτέχνη απέναντί τους, σε τελείως διαφορετικά στρατόπεδα. Με βοήθησε ακόμη μια φορά να ξεπεράσω τις αυταπάτες μου, δεν μπορώ να περιμένω κάτι από τέτοιες συνεργασίες, πρέπει το έργο μου να γίνει “εμπορικό”.
