Πρόσφυγες στο Χόλιγουντ

[Nikolaos]

Χόλιγουντ σημαίνει θέαμα, λάμψη, αλλά και απογοητεύσεις. Ομως, για πολλούς Ευρωπαίους, εβραϊκής καταγωγής ή απλά αριστερών απόψεων, το Χόλιγουντ σήμαινε στη δεκαετία του '30 καταφύγιο από το ναζισμό και τις επερχόμενες θηριωδίες του. Αυτό είναι το θέμα του εξαιρετικού θεατρικού έργου «Ιστορίες από το Χόλιγουντ» του Κρίστοφερ Χάμπτον (βραβευμένου με Οσκαρ για το διασκευασμένο σενάριο της ταινίας «Επικίνδυνες σχέσεις») που παίζεται αυτή τη στιγμή στο θέατρο «Αποθήκη Ντόνμαρ» του Λονδίνου.

Κύριοι πρωταγωνιστές οι ευρωπαίοι πρόσφυγες που έζησαν στη Μέκκα του σινεμά ανάμεσα στα 1938 και 1950: οι αδερφοί Τόμας και Χάινριχ Μαν, ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, η Χέλενα Βάιγκελ. Στο έργο του, ο Χάμπτον χαρίζει περισσότερα χρόνια ζωής στον ούγγρο συγγραφέα Εντεν φον Χόρβατ -στην πραγματικότητα σκοτώθηκε το 1938, στο Παρίσι, στη διάρκεια μιας καταιγίδας όταν ένα κλαδί έπεσε πάνω του. Γνωστός για το αντιφασιστικό θεατρικό του έργο «Ιστορίες από τα δάση της Βιέννης», ο Χόρβατ παρουσιάζεται έτσι να φτάνει στο Χόλιγουντ και να παρακολουθεί συγγραφείς όπως οι αδερφοί Μαν και ο Μπρεχτ να αγωνίζονται για να επιβιώσουν στην «πόλη των αγγέλων». Συγγραφείς που, αν και αισθάνονται ενοχές για το ότι στη χώρα τους ομότεχνοί τους υποφέρουν, οι ίδιοι δεν έχουν και πολύ καλύτερη μοίρα στον αγώνα τους για δημιουργία σ' ένα Χόλιγουντ που διευθύνεται από αδίστακτους παραγωγούς, που θεωρούν καλύτερη ταινία της εποχής τον «Ρομπέν των Δασών».

Το έργο, με έξυπνους, διανθισμένους με πικρό χιούμορ και ειρωνική διάθεση, διαλόγους, με απολαυστικές αναφορές στο Χόλιγουντ της εποχής (από τον Ταρζάν και τους αδερφούς Μαρξ μέχρι την Γκάρμπο και την Ντίτριχ), είναι σκηνοθετημένο με γοργό ρυθμό και έμπνευση από τον Τζον Κρόλι, με μια πλειάδα έξοχων ερμηνευτών, με επικεφαλής τον Μπεν Ντάνιελς, στο ρόλο του Χόρβατ, που σχολιάζει πρόσωπα και καταστάσεις (φέρνοντας στο νου τα φιλμ νουάρ), ενώ κινείται στο (εμπνευσμένο πρέπει να πω) ντεκόρ μιας τεράστιας άδειας πισίνας, αναφορά στην ταινία «Η λεωφόρος της Δύσεως» του Μπίλι Γουάιλντερ, επίσης πρόσφυγα του Χόλιγουντ.

Θαυμάσια ερμηνεία δίνει και ο Φιλ Ντέιβις στο ρόλο ενός πολιτικά στρατευμένου Μπρεχτ που πολύ γρήγορα ανακαλύπτει το αφόρητα καταπιεστικό πρόσωπο των ΗΠΑ.

Τα πρόσωπα που παρουσιάζει το έργο είναι πρόσωπα βασανισμένα, που η παραμονή τους στο Χόλιγουντ είναι γεμάτη προβλήματα, υποχωρήσεις, εκμετάλλευση, πραγματική σκλαβιά, ακόμη και φτώχεια. «Τους ξεγέλασαν και τους πρόδωσαν. Δούλεψαν σαν σκλάβοι και αποταμίευσαν στο βρόντο», όπως πολύ εύστοχα έγραφε ο αμερικανός συγγραφέας Ναθάνιελ Γουέστ στο βιβλίο του «Η μέρα της ακρίδας» (που γύρισε ταινία ο Τζον Σλέσιντζερ με τον τίτλο «Η μέρα της θεομηνίας»). Ωσπου στο φινάλε, άλλοι πεθαίνουν κι άλλοι επιστρέφουν στην Ευρώπη:

* Ο Χάνριχ Μαν, γνωστός για το μυθιστόρημά του «Ο καθηγητής Ούνρατ» (στο οποίο ο Τζόζεφ φον Στέρνμπεργκ βάσισε το σενάριο του περίφημου «Γαλάζιου άγγελου»), που ζούσε στο Λος Λντζελες χάρη στη βοήθεια του διάσημου αδερφού του, πεθαίνει το 1950 ενώ ετοιμάζεται να επιστρέψει στην Ανατολική Γερμανία για να αναλάβει την προεδρία της Ακαδημίας των Τεχνών.

* Η γυναίκα του, Νέλι Κρέγκερ, οδηγείται το 1944 με ψυχικά ποροβλήματα στην αυτοκτονία.

* Ο Μπρεχτ, αηδιασμένος από τη συνεργασία του με τα στούντιο και τον τρόπο με τον οποίο ο Φριτς Λανγκ διαστρεβλώνει (όπως υποστήριξε) το σενάριο του για την ταινία «Και οι δήμιοι πεθαίνουν», αλλά και οργισμένος από την «ανάκρισή» του από την Επιτροπή Αντι-αμερικανικών Ενεργειών, εγκαταλείπει την Αμερική για την Ανατολική Γερμανία.

* Τέλος ο Χόρβατ, σαν ένας νέος Γουίλιαμ Χόλντεν, πνίγεται, «ποιητική αδεία», στην πισίνα που δεσπόζει στη σκηνή του θεάτρου σ' όλη τη διάρκεια του έργου.

Οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ευρώπη για να γλιτώσουν από το ναζισμό ήταν πάρα πολλοί. Ανάμεσά τους οι Μπέλα Μπάρτοκ, Βίκι Μπάουμ, Πολ Ντεσάου, Κουρτ Βάιλ, Μάρλεν Ντίτριχ, Μαξ Ερνστ, Χανς Αϊσλερ, Αλμπερτ Αϊνστάιν, Σίγκμουντ Φρόιντ, Εριχ Φρομ, Γκέοργκ Γκροζ, Βάλτερ Γκρόπιους, Χέρμαν Χέσε, Βασίλι Καντίσκι, Οσκαρ Κοκόσκα, Οτο Κλέμπερερ, Πάουλ Κλέε, Αρθουρ Κέστλερ, Φριτς Λανγκ, Λότε Λένια, Πίτερ Λόρε, Γκέοργκ Λούκας, Χέρμπερτ Μαρκούζε, Ερβιν Πισκάτορ, Βίλχελμ Ράιχ, Μαξ Ράινχαρτ, Αρνολντ Σένμπεργκ, Εριχ Μαρία Ρεμάρκ, Ρόμπερτ και Κουρτ Σιόντμακ, Μπίλι Γουάιλντερ, Φρεντ Τσίνεμαν, Στέφαν Σβάιχ και πολλοί άλλοι.

Ορισμένοι άλλοι είχαν φτάσει στο Χόλιγουντ πριν από την άνοδο του ναζισμού κι έκαναν καριέρα εκεί:

* Ο Ερνστ Λούμπιτς βρισκόταν στις ΗΠΑ από το 1922 και γύρισε θαυμάσιες κωμωδίες, γνωστές για την περίφημη «πινελιά Λούμπιτς» («Η βεντάλια της λαίδης Ουιντερμίαρ», «Trouble in Paradise», «Νινότσκα», «Ερωτική φωλιά», «Να ζει κανείς ή να μη ζει»).

* Ο Φρίντριχ Μούρναου, από τα μοναδικά ταλέντα της Εβδομης Τέχνης, πήγε το 1927 για να γυρίσει την κλασική «Αυγή» και να πεθάνει σε δυστύχημα το 1931 έχοντας γυρίσει τρεις ακόμη ταινίες.

* Ο κάμεραμαν Καρλ Φρόιντ το 1929 φωτογράφησε ταινίες όπως ο «Δράκουλας» (με τον Μπέλα Λουκόσι), «Η κυρία με τις καμέλιες» (με την Γκάρμπο), πριν στραφεί ο ίδιος στη σκηνοθεσία («Η μούμια» με τον Μπόρις Κάρλοφ κ.ά.).

* Ο βιεννέζος συγγραφέας και σκηνοθέτης Μπέρτολτ Φίρτελ κι η πολωνέζα γυναίκα του, ηθοποιός Σάλκα Φίρτελ, πήγαν στα τέλη της δεκαετίας του '20. Στο σπίτι τους μαζεύονταν οι ευρωπαίοι «εξόριστοι».

* Ο Εριχ φον Στρόχαϊμ και ο Τζόζεφ φον Στέρνμπεργκ είχαν έρθει στο Χόλιγουντ ακόμη πιο πριν.

Πολλοί απ' αυτούς πέθαναν στις ΗΠΑ έχοντας κάνει μεγάλη καριέρα, συχνά σημαδεύοντας την εξέλιξη του αμερικανικού κινηματογράφου, και όχι μόνο. Αλλοι, σπαταλήθηκαν ή χάθηκαν άδικα. Μερικοί, τέλος, κατάφεραν να επιστρέψουν και να συνεχίσουν στην Ευρώπη.

Πάντως η παρουσία τους στάθηκε αιτία για πολιτιστικές και άλλες αλλαγές στο Λος Αντζελες: την εξέλιξη στην εκτίμηση της ζωγραφικής και της μουσικής, την αναγνώριση και εξάπλωση της ψυχανάλυσης, τη χρήση στις ταινίες εξπρεσιονιστικών φωτισμών (πολλοί απ' αυτούς είχαν συμβάλει στην ανάπτυξη του γερμανικού εξπρεσιονισμού) αλλά και την επίδραση στο φιλμ νουάρ, χωρίς να ξεχνάμε την καλυτέρευση του τρόπου ζωής μαζί και των ρεστοράν της περιοχής, όπως σημειώνει ο Ντέιβιντ Τόμσον στο σημείωμά του στο πρόγραμμα του έργου.

Στη δεκαετία του '30, όταν οι πρόσφυγες της Ευρώπης έφταναν στο Λος Αντζελες, ο πληθυσμός της πόλης έφτανε τα 2 εκατομμύρια. Πέρυσι είχε ξεπεράσει τα 9 εκατομμύρια, δείχνοντας πως το Λος Αντζελες, μαζί και το Χόλιγουντ, δεν έπαψε να προσελκύει. Τα τελευταία χρόνια καταφθάνουν Πορτορικανοί και Μεξικανοί, με αποτέλεσμα ο ισπανόφωνος πληθυσμός της Καλιφόρνιας να αυξηθεί κατά 2,75 εκατομμύρια!

Το «αμερικανικό όνειρο» δεν φαίνεται να έχει ξεθυμάνει. Αλλάζει μόνον μορφές και πρωταγωνιστές.