Ο άσεμνος Αϊζενστάιν

[Nikolaos]

Στις προσωπικότητες των μεγάλων δημιουργών υπάρχουν πτυχές που μένουν δεκαετίες ολόκληρες στη σκιά -είτε γιατί δεν έχουν αποτιμηθεί όπως τους έπρεπε είτε γιατί η ιστορική και κοινωνική συγκυρία επέβαλε την αποσιώπησή τους. Συχνά, είναι οι πιο εύγλωττες, οι πιο αποκαλυπτικές· σε κάθε περίπτωση είναι άκρως ενδιαφέρουσες.

Οταν μάλιστα πρόκειται για μια κορυφαία μορφή του σοβιετικού κινηματογράφου με σπάνια εικονοπλαστική ρώμη και επική αφηγηματική γλώσσα όπως ο Σεργκέι Αϊζενστάιν, για έναν δημιουργό των μεγάλων πλάνων και των πληθυντικών εξάρσεων, για μια φυσιογνωμία κατ' εξοχήν δημόσια, η αποκάλυψη μιας κρυφής, ιδιωτικής, βέβηλης, εκκεντρικής πλευράς λειτουργεί με τη βιαιότητα του ραπίσματος.

Γιατί ο Αϊζενστάιν δεν υπήρξε μόνο σκηνοθέτης του θεάτρου, ζωγράφος θεατρικών σκηνικών, κινηματογραφιστής, θεωρητικός, κριτικός και σχεδιαστής. Υπήρξε και ένας βλάσφημος σκιτσογράφος, που σχεδίαζε σαν να κρατούσε αυτοβιογραφικές σημειώσεις και ζωγράφιζε σαν να επιχειρούσε ένα κοινωνικό σχόλιο, ένας «ερωτικός» εικονογράφος που δοξολογούσε την παρόρμηση, τον αισθησιασμό σε όλες του τις εκφάνσεις, τη ζωϊκή σεξουαλικότητα.

Περίπου 70 χρόνια έμειναν κλειδωμένα στα συρτάρια τα ανατρεπτικά σχέδια του Αϊζενστάιν, για να κυκλοφορήσουν (βεβαίως στη Δύση) μόλις το 1999. Πρόσφατα, ο οίκος «Μέδουσα» μάς έδωσε και την ελληνική τους, θαυμάσια φροντισμένη, έκδοση, με τίτλο «Απόρρητα Σχέδια».

Εκατοντάδες τολμηρές μονοκοντυλιές, που ανασκευάζουν αρχαίους μύθους και λαϊκές παραδόσεις (από το μύθο του Γανυμήδη ώς τον μύθο του Ακταίωνα, και από τις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου ώς τις Χίλιες και μία νύχτες) αποδομούν την κινέζικη θεατρική παράδοση, την μεξικανική τελετουργία και την ελληνική ιστορία, αποτυπώνουν ανοίκειες ερωτικές συμπεριφορές, σατιρίζουν θρησκευτικές απαγορεύσεις, εικονογραφούν ακραίες σεξουαλικές φαντασιώσεις, εκφράζουν την έλξη που ασκούσε στον μεγάλο δημιουργό «η περιοχή την οποία αντιλαμβάνομαι με το δικό μου τρόπο ως ζώνη του προ-λογικού, δηλαδή ενός υποσυνείδητου που περιλαμβάνει τον αισθησιασμό, χωρίς να είναι σκλαβωμένο στο σεξ», όπως έγραψε στα απομνημονεύματά του.

Η σκιτσογραφική πλευρά του δημιουργού του «Θωρηκτού Ποτέμκιν» ξεδιπλώνεται σ' αυτόν τον τόμο με τρόπο που εντυπωσιάζει - τόσο για τη σχεδόν πορνογραφική διάσταση των σχεδίων, όσο και για την εξαιρετική ευρυμάθεια που αναδεικνύει η θεματική τους.

Φαίνεται ότι με τα χρωματιστά μολύβια ο σκηνοθέτης κατάφερνε να εκφράσει πολύ πιο ζωντανά όσα μόνο υπαινικτικά περνούσαν στο σελιλόιντ: μια ανελέητη σατιρική φλέβα, μια ανατρεπτική στάση ζωής, μια ελευθεριάζουσα νοοτροπία που δεν συμβιβαζόταν με τον σοβιετικό πουριτανισμό.