Ο Εμπειρίκος στη Σοβιετική Ενωση

[Nikolaos]

Οσοι ασχολούνται με το έργο του Ανδρέα Εμπειρίκου πίστευαν ότι ο ποιητής δεν κρατούσε ημερολόγιο. Ωστόσο, ο γιος του Λεωνίδας, πρόσφατα, αποκάλυψε την ύπαρξη ενός ολιγοσέλιδου χειρόγραφου όπου ο συγγραφέας της «Υψικαμίνου» και της «Οκτάνας» καταγράφει τις εντυπώσεις του από το ταξίδι του στη Ρωσία, τον Δεκέμβριο του 1962.

Αναπάντεχο δώρο στο φετινό Ετος Εμπειρίκου, το «Ταξίδι στη Ρωσσία» κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Αγρα» και διανθίζεται από φωτογραφίες, που ο ποιητής τράβηξε, καθώς και από επίμετρο του Γιώργη Γιατρομανωλάκη.

* Προσωπικό και αποκαλυπτικό, το ημερολόγιο δείχνει την αντίθετη πλευρά του «αισιόδοξου και φωτεινού», όπως έχει χαρακτηριστεί, συγγραφέα, «που διαλαλεί σε κάθε ευκαιρία τις χαρές του έρωτα». Μαθαίνουμε ότι την εποχή εκείνη, ενώ γράφει τον «Μέγάλο Ανατολικό», υποφέρει από κατάθλιψη:

«Μεγάλη κατάθλιψις όλο το πρωί» σημειώνει, εν πλω, στις 16/12/62. «...Φοβάμαι όμως ότι είμαι ένας maniaque-depressif, ήπιας μάλλον, αλλά αρκετά οχληράς μορφής. Χρόνια τώρα υποφέρω από αυτήν την κατάστασι».

* Εξίσου απαισιόδοξη είναι η «διάγνωσή» του για την πολιτική και κοινωνική κατάσταση στη Ρωσία την οποία επισκέφτηκε μαζί με τον Οδυσσέα Ελύτη και τον Γιώργο Θεοτοκά, με πρόσκληση του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου, στο πλαίσιο των «ανοιγμάτων» -μετά το περίφημο 20ό Συνέδριο- σε κάποιους όχι αριστερούς, αλλά προοδευτικούς λογοτέχνες.

«Το ταξίδι μου στη Ρωσσία... με απεγοήτευσε βαθύτατα και με γέμισε με μεγάλη θλίψι και με μεγάλες ανησυχίες. Νομίζω, ή μάλλον αισθάνομαι, ότι όλα αυτά που έγιναν και γίνονται στην ΕΣΣΔ είναι μάταια -εκτός ίσως που εξυπηρέτησαν το lumpen proletariat αυτού του αφαντάστως πλουσίου τόπου και τους αρχομανείς εκ των επαναστατών που σήμερα αποτελούν το καθεστώς», γράφει στη Μόσχα.

* Και λίγες μέρες μετά, στο Λένινγκραντ: «Η σημερινή Ρωσσία δεν μου αρέσει. Μου φαίνεται ότι βρίσκεται σε ένα πολύ κακόν δρόμο παρά τας καταπληκτικάς προόδους της εις τας επιστήμας και την τεχνική. Εχει κάτι πολύ artificiel, κάτι το ρομποτοειδές, το ομοιόμορφο, το φοβερά ανιαρό και καταθλιπτικό».

* Ασφαλώς, ο Ανδρέας Εμπειρίκος ενδιαφέρεται για το καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. Παρακολουθεί τον «Θείο Βάνια» του Τσέχοφ: «Τι ποίησι που περιέχουν τα έργα του μεγάλου αυτού συγγραφέως. Και τι ζωηροτάτη διαμαρτυρία για πολλά στραβά και, κατά βάθος, κυρίως, για την έλλειψι πραγματικής ελευθερίας».

* Για την πινακοθήκη Τρετιακόβ αποφαίνεται: «Τα έργα των επαναστατών ή των σοβιετικών ζωγράφων και γλυπτών, πλην ολίγων, είναι ως επί το πλείστον κακά».

* Ενθουσιάζεται, όμως, με τα μπαλέτα Μπολσόι: «Αριστούργημα ο χορός, αριστούργημα τα σκηνικά». Μετά την παράσταση, εντυπωσιάζεται στη θέα της χιονισμένης Κόκκινης Πλατείας που «είχε κάτι όχι μόνο το πολύ ωραίον, μα και κάτι το μεγαλειώδες».

**Στο ημερολόγιο καταγράφονται κι άλλα γεγονότα, όπως η σύντομη «σύλληψη» του Εμπειρίκου από τη μυστική αστυνομία, γιατί φωτογράφιζε το λιμάνι της Οδησσού -πράγμα που απαγορευόταν. Σκιαγραφείται, επίσης, και η σχέση του με τον Οδυσσέα Ελύτη τον οποίο αποκαλεί χαϊδευτικά «Σωσό». Τους βλέπουμε, λοιπόν, να συνομιλούν με ένα «Ρώσσο εργάτη μεθυσμένο», ο οποίος τους λέει ότι «όλοι οι ξένοι είναι ίσοι με τους Ρώσσους στον τόπο τούτο», αλλά και με δύο ναυτεργάτες, που προξενεύουν στον Ελύτη μια όμορφη Ρωσίδα, την Λιούμπα.

**Το ημερολόγιο κλείνει με τρία πεζόμορφα ποιήματα του Εμπειρίκου τα οποία, όπως αναφέρει ο Γ. Γιατρομανωλάκης, «χωρίς αμφιβολία, αποτελούν τα προπλάσματα της ποιητικής σύνθεσης που θα πάρει αργότερα την ονομασία "Εσ-Εσ-Εσ-Ερ Ρωσσία"».