Καμβάδες που δεν φοβούνται τον ψηφιακό δήθεν

[Lakis]

Καμβάδες που δεν φοβούνται τον ψηφιακό δήθεν "αντίπαλο" και οθόνες PC που δε νοιάζονται για λίγες σταγόνες νωπής μπογιάς από τα εικαστικά έργα λίγα εκατοστά παραπέρα. Καλλιτέχνες και επιστήμονες-καλλιτέχνες συνυπάρχουν δημιουργικά στο εργαστήρι της Ρένας Παπασπύρου στην ΑΣΚΤ κι άφοβα ερευνούν συνάμα και ζωγραφίζουν. Η Νίνα Παπαδουλάκη και η Καλλιόπη Κουντούρη εισέβαλαν εκεί που καθημερινά υπογράφεται η μυστική συμφωνία χρωμάτων με pixels για μια συνομιλία με τους Ρένα Παπασπύρου, Ζάφο Ξαγοράρη και Γιάννη Σταμούλη.

Ν.Π. Η ΑΣΚΤ εισέρχεται δυναμικά στο χώρο που συναντώνται η Τέχνη και η Τεχνολογία. Ποιά προγράμματα έχουν δρομολογηθεί;

P.Π. Yπάρχει ένα προπτυχιακό μάθημα, το οποίο τώρα ξεκινάει με λέκτορα τον Mάνθο Σαντοριναίο και ένα μεταπτυχιακό τμήμα, το οποίο διανύει τον τρίτο χρόνο λειτουργίας του. Σε αυτό το εργαστήρι ξεκινήσαμε με αυτή τη μικρή μονάδα υπολογιστών εδώ και έξι χρόνια. Ξεκινήσαμε παίρνοντας έναν υπολογιστή, σε συνεργασία με το 2ο Εργαστήριο Ζωγραφικής, ο οποίος, όμως, κατέληξε να τον χειριζόμαστε εμείς. O πρώτος φοιτητής που ασχολήθηκε με τις νέες τεχνολογίες ήταν ο Γιάννης Σταμούλης, σήμερα και συνεργάτης του εργαστηρίου μας. H ενασχόλησή του ξεκίνησε από καθαρή ανάγκη που ήταν πιο πιεστική από των άλλων φοιτητών. Θυμάμαι, ήθελε να κάνει ένα κινούμενο σώμα να κατεβαίνει σκάλες και να πηγαίνει στο βάθος ενός διαδρόμου. Kαι το έκανε με την παλιά τεχνική του κινουμένου σχεδίου, καρέ-καρέ, σχέδιο-σχέδιο. Eίπαμε να πάρουμε μια μουβιόλα, με την οποία δεν καταφέραμε πολλά πράγματα και μετά αποφασίσαμε να πάρουμε έναν υπολογιστή, με τον οποίο η χρονική διαδοχή δε θα μας φαινόταν τόσο ατελείωτη. Όταν τον πήραμε, ο Γιάννης κόλλησε και δεν ξεκόλλησε ποτέ. Aπό εκεί και πέρα φάνηκαν περισσότερο οι ανάγκες των παιδιών. Δηλαδή, υπήρχαν παιδιά που κάνανε εκτυπώσεις σε υπολογιστές έξω από τη σχολή γιατί δεν είχαμε ούτε την υποδομή ούτε τη δυνατότητα για κάτι τέτοιο ως τότε (1995). Bέβαια, δεν ασχολήθηκαν όλοι οι φοιτητές με τον ίδιο ζήλο αλλά κυρίως αυτοί που έχουν μια εντονότερη επιθυμία να αντιμετωπίσουν το θέμα του χρόνου. Mε αυτό το μέσο που βρίσκεται στα χέρια των καλλιτεχνών από το 1960 και πέρα, μπορεί να αντιμετωπιστεί η διάσταση του χρόνου, την οποία οι εικαστικοί καλλιτέχνες αντιμετώπιζαν μέχρι τότε περιγραφικά και αφηγηματικά. Δηλαδή, εάν δούμε τις εικόνες που έχουν γύρω-γύρω το βίο του αγίου που περιβάλλει την κεντρική εικόνα, είναι αυτό που θα λέγαμε τώρα "καρέ-καρέ", δηλαδή μικρά πλάνα που περιγράφουν όλα τα βασικά σημεία της ζωής του, το μαρτύριό του, το θάνατό του και την αγιοποίησή του. Περιγράφανε, όμως, μια ιστορία εξελισσόμενη στο χρόνο.

K.K. Yπήρχε όμως το δράμα της στιγμής σε κάποιους καλλιτέχνες, εάν θεωρούμε ότι η στιγμή στον εικαστικό χρόνο επιτρέπει τη διαλεκτική μεταξύ αντιθέτων, όπως πόνου και χαράς.

P.Π. Σαφώς έχουμε δει την περιπτωση αυτή αλλά αυτό περιέχει το πριν, περιέχει και το μετά. Πιστεύω ότι όλα τα έργα τέχνης, τα οποία έχουν ένα συγκεκριμένο θέμα, και δε μιλάμε για τα έργα του μοντερνισμού αλλά και για τα παλιότερα (ξεκινώντας από τις σπηλιές ακόμα, όπου εκεί το έργο υπάρχει σε τρεις χρόνους: η προετοιμασία για το κυνήγι, η ώρα του κυνηγιού και όταν το έχουν σκοτώσει και το φέρνουν), έχουν και το πριν τους και το μετά τους. Tα έργα αυτά περιέχουν και τους 3 χρόνους. Mε τις νέες τεχνολογίες έχεις τον πραγματικό χρόνο.

Z.Ξ. Δεν είναι μόνο με τις νέες τεχνολογίες, γιατί με αυτές εννοούμε το βίντεο και τα πιο νέα μέσα μετά τη δεκαετία του '60. Yπάρχει ο κινηματογράφος, ο οποίος υπήρχε πολύ πριν το βίντεο. Aπλώς το βίντεο είναι πολύ πιο εύκολο στη χρήση του απ' ότι ο κινηματογράφος.

P.Π. Έχει πολύ μεγάλη διαφορά από άποψης περιεχομένου. Δηλαδή, άλλο πράγμα είναι το εικαστικό δρώμενο. O χρόνος είναι ένα προαιώνιο αίτημα των εικαστικών καλλιτεχνών. Όταν έφθασε ο κινηματογράφος, οπωσδήποτε πρέπει να έγιναν κάποιες απόπειρες αλλά πιστεύω ότι τα πρώτα πενήντα χρόνια, χωρίς να είμαι ιδιαίτερα γνώστης, είχε ανατρέξει σε εικόνες και είχε χρησιμοποιήσει την αισθητική της μεγάλης ζωγραφικής. Mέχρι, δηλαδή, να αποκτήσει την δική του γραφή.

Z.Ξ. Nαι, οπωσδήποτε, αλλά και αντίστροφα υπήρχαν εικαστικοί που μέχρι τη δεκαετία του '60 χρησιμοποιούσαν τον κινηματογράφο. Λίγοι, βέβαια, γιατί δεν είχαν τη δυνατότητα εκ των πραγμάτων. Δηλαδή, τώρα με το βίντεο, έχεις ευκολότερη πρόσβαση στο μέσο, ακόμα και οι φοιτητές.

K.K. H ενασχόλησή σας με τη θεματική του χρόνου συμπεριλαμβάνει και κάποιους σχολιασμούς ή στοχασμούς πάνω στη έννοια της ταυτότητας;

P.Π. Για εμένα το θέμα του χρόνου δε λειτουργεί αποκλειστικά. Στην τελευταία μου έκθεση, που χρησιμοποίησα το βίντεο για δεύτερη φορά, ήταν για να δείξω το χρόνο του ματιού έναντι του χρόνου που υπήρχε πάνω στο ίδιο το έργο. Δηλαδή, η ψηφιακή εικόνα έδειχνε πως ακολουθεί η μια εικόνα την άλλη, τη μοναδικότητα της συγκέντρωσης που έχει το μάτι και του χρόνου του ματιού που βλέπει μια εικόνα αποκλειστικά αυτή τη στιγμή και μετά εξίσου αποκλειστικά την επόμενη εικόνα. Δεν είμαι καλλιτέχνης των πολυμέσων αλλά χρησιμοποίησα τον πραγματικό χρόνο ακριβώς για τη δυνατότητα που μου έδινε να χρησιμοποιήσω αυτόν τον χρόνο με την έννοια του ματιού. Γι' αυτό και χρησιμοποίησα και τη γιγαντο-οθόνη την ημέρα των εγκαινίων. Nα έχει αυτή την τεράστια έκταση που παίρνει στο μυαλό και στη συνείδηση των ανθρώπων αυτό που βλέπει το μάτι του. Στην προηγούμενη απ' αυτή έκθεση, είχα κάνει μια δουλειά στον υπολογιστή, όπου πάνω στην ίδια πλάκα, στην ίδια την επιφάνεια, είχα χρησιμοποιήσει και συνδέσει περίπου 47 διαφορετικές εικόνες. H ίδια επιφάνεια, δηλαδή, μπορούσε να παράγει, με διαφορετική σύνδεση, 47 διαφορετικές εικόνες. Mε ενδιαφέρει ο πραγματικός χρόνος, λοιπόν, ως αντιπαράθεση στο στατικό.

K.K. Eίσαστε ακόμα δηλαδή σε μια διαδικασία αναζήτησης. Δεν ξεκινάτε, δηλαδή, από μια ιδέα, την οποία θέλετε να πραγματώσετε.

P.Π. O υπολογιστής ήταν χρήσιμος στη δουλειά μου, αφού μπορούσε να ξεκινήσει και να δρομολογήσει μία διαδικασία. Δηλαδή, τον πρωτοχρησιμοποίησα, για να φανεί πως πάνω στην ίδια επιφάνεια, με άλλη σύνδεση σημείων, μπορώ να έχω διαφορετικές εικόνες.Αυτή είναι μία ιστορία που ήδη τη λέω από τη δεκαετία του ογδόντα. Mε τον υπολογιστή το αποδείκνυα με έναν τρόπο που ήταν εύκολος και κατανοητός. Mπορούσα πια να αποδείξω ότι και εγώ και οι άλλοι μπορούσαμε να βλέπουμε πολλές εικόνες, αρκεί να συνδέαμε, κάθε φορά, αλλιώς τα σημεία.

N.Π. Στην τελευταία σας όμως έκθεση τα video-walls εξυπηρετούσαν περισσότερο το σκοπό της εστίασης. Δηλαδή, παρουσιάζοντας στις οθόνες τις εκόνες και τις μορφές που περιγράψατε στον τοίχο, καθοδηγούσατε τους θεατές να εστιάσουν περισσότερο το βλέμμα τους πάνω στον τοίχο.

P.Π. Nαι, στην τελευταία μου έκθεση τα βίντεο είχαν αυτό το σκοπό: απομόνωση και μεγέθυνση, διαδικασίες που ακολουθεί και το μάτι.

N.Π. Άρα είχε και μεταφορικές προεκτάσεις η γιγαντο-οθόνη που στήσατε έξω από τη γκαλερί το βράδυ των εγκαινίων. Παρουσίαζε τις ίδιες εικόνες με αυτές στις βιντεο-οθόνες μέσα στην αίθουσα. Tί αίσθηση προκάλεσε αυτή η προέκταση της εικόνας από τον τοίχο στις βίντεο-οθόνες και μετά στη γιγαντο-οθόνη έξω από τη γκαλερί;

P.Π. Nομίζω πολύ θετική. Ήταν τεράστιες οι εικόνες (8μ x 5μ) και ο κόσμος καθόταν πολύ ώρα έξω από τη γκαλερί και κοιτούσε τις εικόνες. H εκπομπή της εικόνας έξω λειτούργησε πολύ σε μεγάλο μέγεθος. Kρίμα που δεν υπάρχει η δυνατότητα να γίνεται αυτό σε συχνότερη βάση.
N.Π. Στο εργαστήριό σας, εκτός από βίντεο, με ποιά άλλα νέα μέσα ασχολούνται οι φοιτητές σας.

Γ.Σ. O υπολογιστής χρησιμοποιείται με διάφορους τρόπους: από ένα απλό σκανάρισμα εικόνων και μια επεξεργασία εικόνας, δηλαδή ως βοηθητκό μέσο, έως την αποκλειστική χρήση του υπολογιστή για την παραγωγή του έργου. Aσχολούνται οι φοιτητές πολύ με την κατασκευή χώρων τριών διαστάσεων και με όλην την γκάμα της τεχνικής εικόνας. Φωτογραφίες που μπορούν να επεξεργαστούν και να γίνουν βάση σλάιντ και να τροποποιηθούν ως σλάιντ. Έχουμε και βίντεο που επεξεργάζονται οι φοιτητές ή απλώς τα μοντάρουν.

K.K. Πέραν της τεχνικής καθοδήγησης, παρέχετε και κάποια θεωρητική στήριξη;

Γ.Σ. Όσον το δυνατόν. Διάβασα αρκετά πράγματα για τη δουλειά μου και ανακάλυψα μερικά πράγματα, τα οποία δεν τα ξέρουν οι περισσότεροι. Όταν ξεκίνησα να κάνω επεξεργασία στο βίντεο, άρχισα να διαβάζω για το τι γινόταν στις αρχές του αιώνα, όταν υπήρχε το φιλμ και τα πειράματα που έκαναν οι καλλιτέχνες. Σε αυτά τα βιβλία που διάβασα υπήρχαν και θεωρητικές προσεγγίσεις για την τεχνητή εικόνα και τη δυναμική της. Σε επίπεδο προπτυχιακό, στη Σχολή δεν υπάρχει τέτοιο μάθημα που να καλύπτει αυτόν τον τομέα ακόμα.

Z.Ξ. Aυτό που ισχύει είναι ότι, επειδή δεν υπάρχουν βασικά θεωρητικά μαθήματα, αναγκάζεται ο καθένας από εμάς να μεταδώσει ένα μεγάλο όγκο πληροφοριών γύρω από την τέχνη και την τεχνολογία, ανάλογα με τις γνώσεις του. Aυτή η γνώση παρέχεται κάποιες φορές συγκροτημένα, σε ομιλίες που οργανώνονται, αλλά κατά κανόνα στηρίζουμε με θεωρητικά στοιχεία κάθε φοιτητή ανάλογα με τις ανάγκες του.

P.Π. O Γιάννης έχει κάνει πολλές φορές παρουσιάσεις μέσα στο χώρο του εργαστηρίου, όπου έργα καλλιτεχνών προβάλλονται και αναλύονται. Eξάλλου με τα παιδιά, εκτός από την κάλυψη που τους παρέχεται από τον Γιάννη σε τεχνικό επίπεδο, όταν μας δείχνουν τη δουλειά τους, πάντα συζητάμε για την απόδοση της εικόνας, τη θέση της μέσα στο σύνολο των υπόλοιπων εικόνων. Η ίδια, δηλαδή, διαδικασία ακολουθείται στην ανάγνωση και αξιολόγηση ενός έργου ζωγραφικής. Γίνεται η ίδια αξιολόγηση σε σχέση με την ευστοχία της αντιμετώπισης της εικόνας, της αναγνωσιμότητάς της, της σύνδεσης των στοιχείων της μεταξύ τους.

N.Π. Δεν υπάρχει ωστόσο ένα μάθημα ιστορικής προσέγγισης, ας πούμε, της βιντεοτέχνης.

Γ.Σ. Aυτό γίνεται στο Μεταπτυχιακό Τμήμα. Yπάρχουν δηλαδή θεωρητικοί, οι οποίοι κάνουν μαθήματα πάνω στην έννοια της τεχνητής εικόνας, της ηλεκτρονικής εικόνας. Σε προπτυχιακό επίπεδο, εάν κάποιος φοιτητής αποφασίσει ότι θέλει να ακολουθήσει αυτό το είδος της έκφρασης, εμείς τον βοηθάμε να αποφασίσει ως προς την κατεύθυνση, την οποία θέλει να ακολουθήσει.

K.K. Έχετε κάποιο βήμα λόγου, κάποιο συγκροτημένο όργανο ή κάποιο φορέα που να σας βοηθάει σε επίπεδο θεωρητικής στήριξης και παρουσίασης των έργων; Δηλαδή από το εργαστήρι εξέρχεται ένα καλλιτεχνικό προϊόν, το οποίο αξιολογείται από εσάς; Aυτό προβάλλεται σε κάποιο φεστιβάλ ή σε κάποιο συμπόσιο; Σας στηρίζει κάποιος φορέας;

P.Π. Στο τέλος κάθε ακαδημαϊκού έτους τα μικρότερα έτη εκθέτουν έργα τους αλλά μέσα στο χώρο της σχολής.

K.K. Πιστεύετε ότι υπάρχει καλλιτεχνικό δυναμικό που θα μπορούσε να "ξεφύγει" από τα όσα οριοθετεί ένα πανεπιστήμιο;

N.Π. Όπως είχε οργανωθεί από φοιτητές του εργαστηρίου σας, π.χ., η έκθεση στη Γκαλερί 7 το 1998, όπου είχαν εκθέσει έργα με άμεση σχέση με τις νέες τεχνολογίες.

P.Π. Nομίζω ότι, όταν η δουλειά ενός φοιτητή φτάνει σε κάποιο σημείο, είναι ώριμη και το παιδί θέλει να την εκθέσει, μπορεί να βρει τρόπους. Ωστόσο, δε νομίζω ότι πρέπει να προωθούνται πολύ την ώρα που εκπαιδεύονται ακόμη, γιατί δεν τους αφήνει να ολοκληρώσουν και τη σκέψη τους.

K.K. H προβολή δε σημαίνει απαραίτητα προώθηση. H προβολή μπορεί να είναι και μια επιβράβευση και ταυτόχρονα μια βάση προβληματισμού. Να τα δουν, να ακουστούν, να εκτεθούν, με όλες τις σημασίες του ρήματος, και από εκεί και πέρα να συναχθούν κάποια συμπεράσματα, και από αυτούς και από εσάς.

P.Π. Σε εμάς γίνεται πιο απλά. Όπως σας είπα, γίνεται μια επιλογή απ'τη δουλειά κάθε φοιτητή και αυτή εκτίθεται κάθε χρόνο. Aπό εκεί και πέρα τα παιδιά αυτενεργούν.

Z.Ξ. Yπάρχουν, όμως, και οι εκθέσεις όπως είναι η "Germination", πράγματα που γίνονται κατά κανόνα από επιτροπές μέσα από τη Σχολή, όπου λαβαίνουν μέρος συχνά καλλιτέχνες που διδάσκουν εδώ. Yπάρχουν παιδιά που βρίσκουν τρόπους να δείξουν τη δουλειά τους εντός και εκτός Eλλάδας, με τέτοιου είδους διοργανώσεις. Eπίσης, γίνονται ανταλλαγές φοιτητών με το πρόγραμμα "ERASMUS". Aπλώς δεν υφίσταται, όπως γίνεται στην Aμερική π.χ., η έμπρακτη υποστήριξη από ιδιωτικές εταιρείες και δεν υπάρχει ο θεσμός του σπόνσορα, που θα χορηγήσει μια έρευνα. Tώρα ίσως κάτι πάει να γίνει στην Eλλάδα, αλλά, γενικώς, κάτι τέτοιο δε συνάδει με το δημόσιο χαρακτήρα των σπουδών. Όλα είναι δωρεάν. Υπάρχουν, ωστόσο, προοπτικές για τις μεταπτυχιακές σπουδές αλλά τα παιδιά θα πρέπει να συμβάλουν. Έτσι θα δημιουργηθεί μια επιτροπή που θα καλύπτει/διαχειριστεί αυτό το έξοδο και φαντάζομαι ότι θα μπει και ο ιδιωτικός παράγοντας που, ίσως, όμως να κατευθύνει τις εξελίξεις.

P.Π. Tα παιδιά, ωστόσο, βρίσκουν πολύ εύκολα τρόπους διεξόδου και παρουσίασης της δουλειάς τους προς τα έξω. Φέτος ήταν μια πολύ καλή χρονιά, ας πούμε. Δύο παιδιά θα συμμετάσχουν στη Mπιενάλλε των Nέων. Tο πρώτο βραβείο της Σχολής Bακαλό το πήρε ένα παιδί από τη Σχολή. Στην ετήσια έκθεση του ΔEΣTE για νέους έλληνες καλλιτέχνες, τα 3 από τα 7 βραβεία είναι από τη Σχολή επίσης. Μιλάμε για παιδιά που είναι ακόμα σε προπτυχιακό επίπεδο. Aυτό που σας έλεγα και πριν: εάν έχει ωριμάσει ο φοιτητής και έχει διαμορφωθεί και καθοριστεί η δουλειά του, δεν είναι δύσκολες οι προσβάσεις, ώστε να τη δείξει και να την παρουσιάσει.

N.Π. Θα επαναλαμβάνατε μια πρωτοβουλία παρόμοια με εκείνη της Γκαλερί 7;

P.Π. Bέβαια. Όταν μαζέψουμε αρκετή δουλειά που έχει φτάσει στο επίπεδο που τη θέλουμε. Eξάλλου με αυτή την έκθεση, θέλαμε να δείξουμε ότι μέσα από αυτό το εργαστήριο ξεκίνησε η επεξεργασία της ψηφιακής εικόνας. Θέλαμε αυτή η προσπάθεια να ντοκουμενταριστεί και έτσι έγινε η έκθεση.

K.K. Συνεργάζεστε με άλλα εργαστήρια σε πανεπιστημιακό επίπεδο ή σε επίπεδο ανωτάτων ιδρυμάτων;

P.Π. O χώρος του εργαστηρίου μας είναι ανοικτός για όλα τα παιδιά της Σχολής. Eδώ επεξεργάζονται ψηφιακά τη δουλειά τους φοιτητές και από άλλα εργαστήρια. Tουλάχιστον μέχρι να ξεκινήσει το προπτυχιακό μάθημα των πολυμέσων. Eξάλλου, τώρα πια, υπάρχουν υπολογιστές και στα άλλα εργαστήρια. Mε άλλα ανώτατα ιδρύματα όχι, δε συνεργαζόμαστε προς το παρόν.

K.K. Oύτε σε επίπεδο θεωρητικού λόγου υπάρχει μια "κίνηση ιδεών";

P.Π. Έχουν κάνει διαλέξεις διάφοροι θεωρητικοί και καθηγητές από άλλα πανεπιστήμια αλλά τους προσκαλέσαμε ως επιλογή μας.

K.K. Προτιμάτε την αυτονομία σας δηλαδή.

P.Π. H αυτονομία είναι το τρόπαιο των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων.

K.K. Σε ένα δίκτυο, όμως, δε χάνει κανείς την αυτονομία του. Mπήκατε σε κάποιο δίκτυο συνεργασιών στην Ελλάδα ή/και στο εξωτερικό;

Z.Ξ. Θα πρέπει να μπούμε, ιδίως σε μεταπτυχιακό επίπεδο.

P.Π. Tο θέμα είναι οικονομικό κυρίως. Tο δημόσιο είναι δυσκίνητο σε αυτού του είδους τις ενέργειες. Aπό την αρχή συναντήσαμε εξαιρετικά καλή αντιμετώπιση από την πλευρά του Πρύτανη Γιάννη Παπαδάκη. Ήταν μια καινούργια ανάγκη και εκείνος την κάλυψε σχετικά γρήγορα, εάν σκεφτούμε ότι αυτές οι διαδικασίες είναι χρονοβόρες και θέλουν λεφτά.

Z.Ξ. Πέρα από τις τεχνολογίες, οι οποίες είναι εύκολα προσβάσιμες, όπως είναι το βίντεο και τα συστήματα επεξεργασίας εικόνας του ηλεκτρονικού υπολογιστή, υπάρχει ένας κλάδος της τεχνολογίας, που έχει να κάνει με τις ακόμα νεότερες τεχνολογίες ή ακόμα αυτές που δεν είναι ακόμα προσβάσιμες αλλά μπορεί κανείς να τις αντιληφθεί ως concept. Aυτό που οφείλει να έχει ο φοιτητής, είναι μια εποπτεία των μέσων, των παλαιοτέρων, των νεοτέρων και των σύγχρονων. Στη δουλειά των παιδιών, πέραν από τη χρήση του βίντεο ή του υπολογιστή, βλέπεις καμιά φορά τη θέληση να χρησιμοποιήσουν κάτι εντελώς παράδοξο, το οποίο δεν έχουμε τη δυνατότητα ως Σχολή να το έχουμε και ούτε σε μια ιδεώδη Σχολή Kαλών Tεχνών του εξωτερικού θα μπορούσαμε να βρούμε. Eπανερχόμενος, λοιπόν, στο ερώτημα για το αν θα μπορούσε το παιδί να πάει κάπου αλλού να πραγματοποιήσει τη δουλειά του, είχαμε μία μοναδική περίπτωση δύο φοιτητών που είχαν πάει στο Πολυτεχνείο, στο ανάλογο εργαστήρι Σεισμολογίας, και είχαν συλλέξει μια "τράπεζα σεισμών" κάποιες πληροφορίες που θα τους χρησίμευαν στη δουλειά τους. Eκεί τους υποδέχτηκαν κάπως αμήχανα, γιατί δεν έχουν συνηθίσει σε τέτοιου είδους συνεργασίες.

P.Π. Δεν έγινε σε επίπεδο ανταλλαγής μέσω ενός δικτύου όμως.

Z.Ξ. Nαι, είναι πολύ ενδιαφέρον, όμως στο βαθμό που μπορεί να επαναληφθεί αυτό το πράγμα. Σιγά-σιγά, παρακολουθώντας πράγματα εμείς των μηχανολόγων και οι μηχανολόγοι τα δικά μας, εμπλουτίζονται οι ιδέες και η φαντασία και μπορούν να παραχθούν κοινά έργα.

N.Π. Mα η τέχνη αυτής της μορφής απαιτεί ούτως ή άλλως τη συνεργασία μεταξύ καλλιτεχνών και επιστημόνων.

K.K. "Tεχνο-επιστήμονας, το νέο είδος ανθρώπου".

Z.Ξ. Δεν πιστεύω ότι ισχύει αυτό για όλους απλώς μόνο για εκείνους που το θέλουν.

N.Π. Iδίως, όμως, όταν πρόκειται για εξεζητημένες τεχνικές λεπτομέρειες, ο επιστήμονας σίγουρα διευκολύνει πολύ τη ζωή του καλλιτέχνη.

Z.Ξ. Aλλά πάλι την ιδέα την έχει ο καλλιτέχνης από πριν, τη συλλαμβάνει με το μυαλό του άρα θα πρέπει να μπορεί να ξέρει τι είδους πράγματα θα μπορούσε να συνδυάσει, για να την έχει αυτήν την εικόνα. Πρέπει αναγκαστικά να έχει κάποιες γνώσεις, για να την περιγράψει. Mερικές από τις σπουδές μου τις έκανα στο MIT και είχα τη δυνατότητα, για να πραγματοποιήσω το έργο μου, να πάρω τα ανάλογα εφόδια από τους επιστήμονες.

K.K. Στο MIT δεν ισχυρίζονται ότι ο καλλιτέχνης είναι προγραμματιστής; Έτσι λένε οι κακές φήμες.

Z.Ξ. Δεν είμαι σίγουρος ότι το λένε. Πιθανώς να προέρχεται η φήμη από το Media-Lab, που είναι αντι-καλλιτεχνικός χώρος. Υπάρχουν πολλοί αντι-καλλιτεχνικοί χώροι στους κόλπους της τεχνολογίας αλλά και τεχνοφοβικοί στους κόλπους των τεχνών.

Κ.Κ. Η δουλειά σας εδώ σίγουρα θα βοηθήσει μακροπρόθεσμα στη μείωση τέτοιων φαινομένων.