«Πριν από τριάντα χρόνια, ούτε που θα περνούσε από το μυαλό μας ότι θα δεχόμασταν μια τέτοια επίθεση», λέει ο Τζέιμς Χιουγκς στο κέντρο για τον έλεγχο ασθενειών της Ατλάντα, στις ΗΠΑ.
«Όλα έδειχναν ότι οι μεταδοτικές ασθένειες βρίσκονταν παντού σε ύφεση». Σήμερα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υπολογίζει ότι οι θάνατοι απ’ αυτές φτάνουν στα 13 εκατομμύρια. Πώς βγαίνουν αυτοί οι εχθροί από τις κρυψώνες τους στα δάση; Ο ιός Oropouche εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1960 σ’ έναν βραδύπου, ο οποίος βρέθηκε νεκρός στην άκρη της εθνικής οδού Βραζιλίας Μπελέμ λίγο μετά την εγκαινίασή της. Τον επόμενο χρόνο μόλυνε στο Μπελέμ 11.000 άτομα. Πώς έφτασε ως εκεί; Μεταφέρθηκε από τις σκνίπες. Στα τσόφλια του κακάο, που καλλιεργούνταν εκεί όπου κάποτε υπήρχε ένα δάσος, οι σκνίπες αναπαράγονταν ανεξέλεγκτα, και μαζί τους ο ιός που φιλοξενούσαν.
Στην Αργεντινή, στις πάμπες (τεράστιες πεδινές εκτάσεις), καλλιέργησαν καλαμπόκι, δηλαδή έναν παράδεισο για τον ποντικό Calomys musculinus. Όμως, μαζί μ’ αυτούς τους ποντικούς αυξήθηκε και ο πληθυσμός του Χουνίν (Junin), ιού του αργεντίνικου αιμορραγικού πυρετού. Μέσα σε λίγα χρόνια, η ακτίνα δράσης του ιού επεκτάθηκε κατά εφτά φορές.
Σήμερα προσβάλλει 450.000 άτομα το χρόνο. “Νέες καλλιέργειες, δρόμοι, αρδευτικά έργα και φράγματα ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τις νεοεμφανιζόμενες ασθένειες”. Σ’ αυτό το συμπέρασμα κατέληξαν οι ειδικοί του Ιατρικού Ινστιτούτου της Νέας Υόρκης. “Στη μελέτη αυτών των έργων δε λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις τους στον πληθυσμό των κουνουπιών και στις ασθένειες που αυτά μεταφέρουν”.
Κουνούπια στα πλοία
Μόλις βγουν από τις κρυψώνες τους (οικοθέσεις), αυτοί οι ιοί αρχίζουν να εξαπλώνονται. Το κουνούπι-τίγρης, Aedes albopictus, είναι ένας μικρός αλλά καθόλου ευκαταφρόνητος φορέας, αφού μπορεί να μεταδώσει τους ιούς Dengue (Δάγγειος), Potosi, Xingu και Ford Sherman. Ζούσε στην Ασία, αλλά το 1972 μπήκε λαθραία στις ΗΠΑ μέσα στο νερό που περιείχαν παλιά ελαστικά αυτοκινήτων από την Ιαπωνία. Σήμερα έχει εξαπλωθεί παντού. Το ίδιο λαθραία έφτασε στη Δύση ο ιός Seul, κρυμμένος στο τρίχωμα ποντικών που ταξιδεύουν σε εμπορικά πλοία. Είναι ο Ασιάτης συγγενής του ιού Hantaan, που προκαλεί έναν άλλον τύπο αιμορραγικού πυρετού. Ανακαλύφθηκε το 1982 στους ποντικούς της Βαλτιμόρης, της Φιλαδέλφειας και της Νέας Ορλεάνης.
Μολυσματικές θεραπείες
Ο τρόπος μετάδοσης μπορεί να είναι πολύ πιο εκλεπτυσμένος, όπως το αίμα των μεταγγίσεων ή οι παράγοντες πήξης του αίματος που χρησιμοποιούν οι αιμορροφιλικοί. Έτσι υποστηρίζουν ότι έφτασε το Έιτζ στην Ιαπωνία κι ότι έτσι διαδόθηκαν τα διάφορα είδη ηπατίτιδας. Ακόμα και η έρευνα μπορεί να προκαλέσει επιδημίες. Το 1992, ο Έμπολα εισχώρησε σε ένα ερευνητικό εργαστήριο στη Σιένα της Ιταλίας μέσω οχτώ πιθήκων -τα πειραματόζωα εξοντώθηκαν χωρίς να γίνει πολύς ντόρος. Δυστυχώς, πολλοί φορείς μετάδοσης ιών ανακαλύπτονται μετά από χρόνια. Οι αιματολόγοι έχουν πολλές ενδείξεις ότι οι μικρομεταγγίσεις στα πρόωρα ελλειποβαρή νεογνά ίσως ευθύνονται για ένα μέρος των μολύνσεων από ηπατίτιδα C.
Όμως, οι μικροοργανισμοί κρύβονται και στις ορμόνες, στους κερατοειδείς χιτώνες και στους ιστούς των πτωμάτων, που χρησιμοποιούνται για φάρμακα, καλλυντικά μεταμοσχεύσεις και ζωοτροφές. Εκεί είναι γραμμένη η ιστορία του κάθε ατόμου, μαζί με την ιστορία των ιών της χώρας απ’ όπου προέρχεται, και οι οποίοι μελλοντικά όχι μόνο θα εμφανιστούν αλλά και θα εξαπλωθούν. Όπως η πρωτεΐνη πριόν, της ασθένειας Κρόιτσφελντ Γιάκομπ (των “τρελών αγελάδων” στους ανθρώπους), που μεταδίδεται από τα προϊόντα πτωμάτων και μετατρέπει τον εγκέφαλο σε σφουγγάρι.
Κάποτε επιστρέφουν
Ακόμα και ασθένειες που φαινομενικά νικήθηκαν μπορεί να επανεμφανιστούν. Όπως τείνει να συμβεί με την ελονοσία, στην κεντρική κοιλάδα της Καλιφόρνια, απ’ όπου την είχαν εξαφανίσει τη δεκαετία του 1950. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 εντοπίστηκαν 16 αυτόχθονες εστίες και μόνο οι ψεκασμοί με εντομοκτόνα εμπόδισαν το πλασμώδιο -το παράσιτο που προκαλεί ελονοσία- να επανέλθει. Στη Νεβάδα, ένας πεζοναύτης, επιστρέφοντας από την Ασία, μόλυνε σε μια κατασκήνωση 35 προσκόπους και τουρίστες.
Επιτυχημένοι ιοί
«Αν σήμερα εξακολουθούμε να υπάρχουμε”, αναφέρει ο Τζόσουα Λέντερμπεργκ, ερευνητής στο πανεπιστήμιο Ροκφέλερ και βραβευμένος με Νόμπελ, “είναι γιατί οι αντίπαλοί μας, τα μικρόβια, έχουν συμφέρον από την επιβίωσή μας. Αν πεθάνουμε εμείς, θα πεθάνουν κι αυτά. Μέχρι στιγμής έχουμε επιβιώσει χάρη σ’ αυτό το αμοιβαίο συμφέρον. Πράγματι, μακροπρόθεσμα, οι μολύνσεις γίνονται λιγότερο λοιμογόνες και ο άνθρωπος αποκτά βιολογικούς παράγοντες αντίστασης”. Οι περίπου 200 ιοί του κρυολογήματος αποτελεί παράδειγμα πολύ επιτυχημένων ιών. Δε γίνονται πολύ ενοχλητικοί και απαλλασσόμαστε εύκολα απ’ αυτούς, αυτό όμως τους κάνει να έχουν και μεγαλύτερες δυνατότητες εξάπλωσης. “Λόγω ακριβώς αυτής της ικανότητας, πολύ φοβάμαι ότι οι ρινοϊοί θα επανέλθουν κάποτε με πολύ πιο επιθετική μορφή”, τονίζει ο Λέντερμπεργκ. “Αυτή η ευκολία εξάπλωσης θα προκαλέσει και πολλούς θανάτους».
