Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Πληροφορίες και στοιχεία

Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής συχνά ονομάζονται εν συντομία και με το όνομα Η.Π.Α (αγγλικά: U.S.A ή United States of America), είναι Ομοσπονδιακή Δημοκρατία που αποτελείται από 50 πολιτείες, έχουν συνολική έκταση 9.629.091 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ενώ το 2002 είχαν πληθυσμό 280.562.489 κατοίκους που υπολογίζονται το 2011 σε 320.000.000 περίπου.

Θέση

Οι 48 από τις 50 πολιτείες αποτελούν ένα ενιαίο γεωγραφικό σύνολο και καταλαμβάνουν το 1/3 της επιφάνειας της Βόρειας Αμερικής σε σχήμα περίπου παραλληλόγραμμο και καταλαμβάνουν, με κατεύθυνση

• από ανατολικά προς τα δυτικά, εκτάσεις από τον Ατλαντικό μέχρι τον Ειρηνικό Ωκεανό,
• από βορρά προς νότο, από τον Καναδά μέχρι το Μεξικό και τον Κόλπο του Μεξικού.

Οι δύο πολιτείες που δεν περιλαμβάνονται στην ενιαία γεωγραφική ενότητα είναι η Χαβάη, το αρχιπέλαγος της οποίας βρέχεται από τον Ειρηνικό, και η πολιτεία της Αλάσκας, το βορειοδυτικό άκρο της χώρας και της ηπείρου, που συνορεύει στα ανατολικά και νότια με τον Καναδά.

Γεωγραφία

Γενικά στοιχεία

Η θέση τους ορίζεται μεταξύ 25° 07΄ και 49° 23΄ βόρειου πλάτους (από το Κι Γουέστ έως το Λέικ οφ δε Γουντς) με 66° 57΄ και 124° 44΄ δυτικού μήκους.

Η βόρεια συνοριακή γραμμή με τον Καναδά διαπερνά το υδάτινο συγκρότημα των Μεγάλων Λιμνών, ενώ η νότια με το Μεξικό ορίζεται σε μεγάλο μήκος με φυσικό τρόπο, από το ρου του ποταμού Ρίο Γκράντε.

Η πολιτεία της Αλάσκα, βρέχεται στα νότια από τον ομώνυμο κόλπο και τον Ειρηνικό ωκεανό, στα δυτικά από τη Βερίγγειο θάλασσα και τον Βερίγγειο πορθμό και βόρεια από τη Θάλασσα του Μπόφορτ και η Χαβάη βρίσκεται στον κεντρικό Ειρηνικό ωκεανό.

Η έκταση τους είναι λίγο μικρότερη από εκείνη της Ευρώπης και μεγαλύτερη της Αυστραλίας, γεγονός που κατατάσσει το κράτος τέταρτο παγκοσμίως, από πλευράς μεγέθους, μετά τη Ρωσική Ομοσπονδία, τον Καναδά και την Κίνα. Στη συνολική της έκταση προστίθενται τα εδάφη των περιοχών που βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους όπως το Πουέρτο Ρίκο, οι Αμερικανικές Παρθένες Νήσοι, η Γκουάμ, οι Αμερικανικές Σαμόα, τα νησιά Μαριάνες και άλλα μικρότερα νησιά στην Ωκεανία.

Πληθυσμιακά είναι τρίτες παγκοσμίως σε μέγεθος μετά την Κίνα και την Ινδία με τον πληθυσμό να αγγίζει το άθροισμα των κρατών της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ιταλίας.

Η πυκνότητα οικήσεως φτάνει μόλις τους 29,13 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και χαρακτηρίζεται μικρή, γεγονός όμως που οφείλεται στην έκταση της αραιοκατοικημένης Αλάσκα.

Κύριο χαρακτηριστικό του πληθυσμού είναι η εξαιρετική πολυμορφία του, που περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών φυλετικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών, με έντονη όμως την ενιαία εθνική του συνείδηση, διαμορφωμένης μέσα από τους αγώνες και της δημοκρατικές κατακτήσεις του 19ου αιώνα.

Μορφολογία

Η γεωμορφολογία τους χαρακτηρίζεται από ποικιλία διαμορφώσεων καθώς αποτελώντας την επέκταση του Καναδά προς το νότο, εμφανίζουν ένα σχετικά παρόμοιο ανάγλυφο, το οποίο μπορεί να διακριθεί στις εξής κύριες ενότητες.

Παράκτια Πεδιάδα Ατλαντικού

Είναι μια ζώνη που μόλις ξεπερνά το υψόμετρο της θάλασσας, επίπεδη και σε πολλά σημεία της ελώδης. Η έκτασή της ορίζεται από το ακρωτήριο Κόουντ στο βορρά μέχρι τα σύνορα με το Μεξικό. Καταλαμβάνει το ανατολικό και νοτιοανατολικό τμήμα στις ακτές του Ατλαντικού και αποτέλεσε θέατρο έντονων γεωλογικών μεταλλαγών έτσι ώστε να παρουσιάζει διαφορετική εικόνα από βορρά προς νότο. Η καταβύθιση των εδαφών από τους παγετώνες και η επανειλημμένη κάλυψή τους από τη θάλασσα διαμόρφωσαν επάλληλα ιζηματογενή στρώματα αρκετά λεπτών και φτωχών σε πολύτιμα συστατικά εδαφών.

Στο βόρειο τμήμα της η καταβύθιση των Απαλαχίων σημαδεύτηκε από τις βαθιές πτυχώσεις που προκάλεσαν οι παγετώνες, δίνοντας στις ακτές μιαν εμφάνιση ανάλογη με εκείνη των φιόρδ. Σήμερα στις ακτές αυτές εκβάλλουν μερικοί από τους πιο σημαντικούς ποταμούς όπως ο Χάντσον, ο Κονέκτικατ, ο Ντελάγουερ, π Σασκεχάνα και ο Πότομακ. Στις εκβολές τους δημιουργήθηκαν μεγάλες πόλεις – λιμάνια, όπως η Νέα Υόρκη, η Φιλαδέλφεια, η Βαλτιμόρη, η Ουάσιγκτον. Βορειότερα από τη Νέα Υόρκη η πίεση των πάγων ήταν τέτοια που συμπίεσε τη γη κάτω από τη θάλασσα σχηματίζοντας ακρωτήρια και νησιά, όπως το Λόνγκ Άιλαντ και η νήσος Νεντακέτ, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά ό,τι απέμεινε από τη βυθισμένη πεδιάδα.

Νοτιότερα η εικόνα είναι διαφορετική, καθώς μεταξύ των Απαλαχίων και των ακτών του Ατλαντικού διευρύνεται σημαντικά φτάνοντας μέχρι το Τέξας και τα σύνορα με το Μεξικό.

Σε όλη αυτή την έκταση η θάλασσα πλημμυρίζει τις εκβολές των ποταμών που καταλήγουν σ αυτή, σχηματίζοντας έτσι ποταμόκολπους.

Ανοιχτά από τις ακτές έχουν διαμορφωθεί λιμνοθάλασσες και αμμοθίνες εμποδίζοντας την είσοδο των πλοίων στους κόλπους και καθιστώντας τες ακατάλληλες για τη δημιουργία λιμανιών. Στο τμήμα αυτό ο συνδυασμός του κλίματος με τα σχετικά εύφορα εδάφη της κοιλάδας του κάτω ρου του Μισισιπή συντέλεσαν στην αλματώδη ανάπτυξη της καλλιέργειας του καπνού, του ρυζιού και ιδιαίτερα του βαμβακιού, που διαμόρφωσαν, κατά το παρελθόν, τη χαρακτηριστική εικόνα του αμερικανικού αγροτικού Νότου σε αντίθεση με εκείνη του βιομηχανικού Βορρά.

Στα νότια βρίσκεται η Φλόριντα, χερσόνησος που εισχωρεί σε μήκος 640 χιλιομέτρων μέσα στη θάλασσα διαχωρίζοντας τον Ατλαντικό από τον Κόλπο του Μεξικού, το ύψος της οποίας δεν ξεπερνά σε κανένα σημείο αυτό των 120 μέτρων και σχηματίστηκε από την ένωση πολυάριθμων κοραλλιογενών νησιών και από τις αποθέσεις της θάλασσας. Το τμήμα αυτό και κυρίως από τη Βοστόνη μέχρι τη Νέα Υόρκη, αποτελεί την πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή της χώρας αλλά παράλληλα και μία από τις περιοχές με τη μεγαλύτερη οικονομική δραστηριότητα.

Οι αιτίες του φαινομένου αυτού μπορούν να αναζητηθούν τόσο σε φυσικούς όσο και ανθρωπογενείς παράγοντες. Τα φτωχά εδάφη με το χαμηλό υψόμετρό τους που καθιστά δύσκολη την άρδευσή τους και τα αφήνει εκτεθειμένα στις καταιγίδες και τις πλημμύρες, καθώς και η εμπορική δραστηριότητα με την Ευρώπη και η εγκατάσταση των εκατομμυρίων μεταναστών στις περιοχές όπου αποβιβάζονταν, συντέλεσαν στο γιγαντισμό και την πυκνότητα οικήσεως των αστικών κέντρων. Η περαιτέρω ανάπτυξη των εμπορικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων στη νότια ιδίως ζώνη βοηθήθηκε ακόμη από την ανακάλυψη τεράστιων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στις ακτές του κόλπου του Μεξικό, στο Τέξας και στη Λουιζιάνα.

Οροσειρά Απαλαχίων

Είναι η οροσειρά που δεσπόζει δυτικά της Παράκτιας Πεδιάδας και πρόκειται για ορεινό σύστημα που αρχίζει από τις (νότιες) πολιτείες της Αλαμπάμα και της Τζόρτζια (Γεωργίας) και με κατεύθυνση βορειοανατολική καταλήγει στα καναδικά σύνορα με απόληξη μέσα στο έδαφος του Καναδά, τον κόλπο του Σεν Λόρενς.

Το μήκος της αγγίζει τα 2.300 χιλιόμετρα, το πλάτος της τα 200 με μέγιστο ύψος τα 2.037 μέτρα στην κορυφή Μίτσελ. Σχηματίστηκε από έντονες πτυχώσεις, προϊόν μακρόχρονων διαβρώσεων, και είχε στο παρελθόν ακόμη μεγαλύτερα ύψη.

Η συνεχής αποσάθρωση απομάκρυνε τα λιγότερο ανθεκτικά πετρώματα, που άφησαν τη θέση τους στους σκληρούς γρανιτικούς και γνευσιακούς όγκους που κυριαρχούν στο ανάγλυφο και από τη δυτική και την ανατολική πλευρά χαμηλώνει σχηματίζοντας οροπέδια που απολήγουν σε πεδιάδες.

Δυτικά σχηματίζεται το οροπέδιο Κάμπερλαντ, το οποίο παρουσιάζει πλήθος καρστικών μορφών και υπόγειων σπηλαίων, με υπέδαφος πλούσιο σε κοιτάσματα με σίδηρο, φυσικό αέριο και ανθρακίτη καθώς στην περιοχή των Μπλου Ριτζ έχουν ανακαλυφθεί τα μεγαλύτερα αποθέματα αυτού του ορυκτού, δίνοντας ώθηση στη βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής του Πίτσμπουργκ και των Μεγάλων Λιμνών.

Ανατολικά η οροσειρά, καθώς κατεβαίνει προς την ακτή, σχηματίζει το οροπέδιο του Πίντμοντ που είναι πλούσιο σε κοιτάσματα σιδήρου.

Η υψομετρική διαφορά μεταξύ του Πίντμοντ και της Πεδιάδας του Ατλαντικού ορίζεται από μία νοητή γραμμή που ονομάζεται “γραμμή των καταρρακτών”, λόγω του ότι τα νερά που καταλήγουν στις χαμηλές περιοχές σχηματίζουν σε πολλά σημεία καταρράκτες.

Η οροσειρά στην ουσία χωρίζει την ανατολική παράκτια περιοχή από το εσωτερικό καθιστώντας δύσκολες τις οδικές και σιδηροδρομικές συγκοινωνίες, με μία μόνη φυσική διέξοδο στο βορρά, η οποία σχηματίζεται από την κάθετη τομή της οροσειράς με την κοιλάδα του ποταμού Χάντσον, δίνοντας δίοδο μεταξύ της περιοχής της Νέας Υόρκης και των λιμνών Οντάριο και Ίρι στα δυτικά και της Νέας Υόρκης με το Μόντρεαλ στα ανατολικά, γεγονός που αποτελεί τη σημαντικότερη εξήγηση γαι τη μεγάλη σημασία της πόλης και του λιμανιού της Νέας Υόρκης ως πύλης εισόδου και εξόδου και τη συνακόλουθη ανάπτυξή της.

Κεντρική Λεκάνη

Η Κεντρική Λεκάνη ή Βαθύπεδο μαζί με τη φυσική συνέχειά της, την περιοχή των Μεγάλων Πεδιάδων, αποτελούν ουσιαστικά τα δύο τμήματα του κεντρικού βαθυπέδου που εκτείνεται από τα Απαλάχια μέχρι τα Βραχώδη όρη.

Η τεράστια αυτή έκταση, που αποτελείται από ένα παχύ στρώμα κρητιδικών πετρωμάτων, αρχίζει στα νότια, από τον ποταμό Ρίο Γκράντε, και φτάνει βόρεια μέσα στο έδαφος του Καναδά. Έχει υποστεί μεγάλη διάβρωση από ποταμούς που τη διαρρέουν και μόνο στα βορειοανατολικά και βορειοδυτικά παρουσιάζει δύο χαρακτηριστικούς γεωλογικούς σχηματισμούς

• τα όρη Αντιρόντακς, στην πολιτεία της Νέας Υόρκης,
• τα υψίπεδα Σουπίριορ γύρω από την ομώνυμη λίμνη.

Μολονότι συνιστά τη συνέχεια της Κεντρικής Χώρας του Καναδά, ουσιαστικά αποτελεί το γεωλογικό και γεωγραφικό πυρήνα των ΗΠΑ.

Περιλαμβάνει εξ ολοκλήρου τις πολιτείες

• Μινεσότα / Ουισκόνσιν / Αϊόβα / Ιλινόις / Ιντιάνα,

και τμήματα των πολιτειών

• Βόρεια Ντακότα / Νότια Ντακότα / Νεμπράσκα / Κάνσας / Οκλαχόμα / Τέξας / Οχάιο / Κεντάκι / Μισούρι,

ενώ εκτείνεται σε μήκος 2.400 χιλιομέτρων από τα ανατολικά προς τα δυτικά και 1.600 από τα βόρεια ως τα νότια.

Το έδαφος είναι πεδινό και χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία των “πρέρις”, οι στέπες στις οποίες κυριαρχεί η υψηλή ποώδης βλάστηση, όπου την άνοιξη η γη καλύπτεται από ένα παχύ στρώμα χόρτου και λουλουδιών και το καλοκαίρι στην περίοδο της ξηρασίας μετατρέπεται σε έκταση ξερή και γεμάτη σκόνη.

Η διαμόρφωση τόσο του ανάγλυφου της Κεντρικής Λεκάνης όσο και της σύστασης των εδαφών της οφείλεται στη δραστηριότητα των παγετώνων, οι οποίοι αποσάθρωσαν τα μαλακά ασβεστολιθικά και σχιστολιθικά πετρώματα που συνάντησαν, εξομαλύνοντας το ανάγλυφο και αναμειγνύοντας τα αποσαθρωμένα πετρώματα με φερτά υλικά που μετέφεραν από βορειότερα. Τα εδάφη αυτά, αν και φαίνονται άγονα, αποδεικνύονται εξαιρετικά εύφορα όταν αρδεύονται.

Αυτό το γεγονός έπεισε και τους πρώτους αποίκους, που άρχισαν να διασχίζουν τη χώρα προς τα δυτικά, να εγκατασταθούν σ` αυτές τις εκτάσεις και να τις μετατρέψουν σε γεωργικές περιοχές μεγάλης παραγωγής.

Η πάλη με τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και το δύσκολο των εδαφών έθεσαν τις βάσεις για τη δημιουργία της ιδιαίτερης εκείνης νοοτροπίας, των κοινωνικών σχέσεων και της ψυχοσύνθεσης που οι κάτοικοι αποδίδουν στους αγροτικούς πληθυσμούς του “Μιντ Γουέστ” -Μεσοδυτική- όπως αποκαλείται η περιοχή. Σε αυτήν παράγονται οι μεγαλύτερες ποσότητες |καλαμποκιού στη χώρα και καλλιεργούνται είδη όπως το ρύζι, ο καπνός, το ζαχαροκάλαμο και στην ουσία στηρίζουν τη γεωργική παραγωγή της χώρας.

Στα βορειοδυτικά στην περιοχή των Λιμνών, υπάρχουν κοιτάσματα λιθανθράκων και μεταξύ της λίμνης Σουπίριορ και Μίτσιγκαν υπάρχουν πλούσια κοιτάσματα χαλκού και σιδήρου, ενώ τα αποθέματα σιδήρου στα υψώματα Μεσάμπι, δυτικά της Σουπίριορ, είναι από τα πλουσιότερα του κόσμου και συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάπτυξη της αμερικανικής σιδηροβιομηχανίας, αποτελώντας το 80% της εγχώριας παραγωγής του σιδήρου και σημαντικού ποσοστού παγκόσμια.

Μεγάλες Πεδιάδες

Έτσι ονομάζεται η περιοχή δυτικά της Κεντρικής Λεκάνης μέχρι τα Βραχώδη όρη, που η έκτασή τους καλύπτει το τμήμα από τα σύνορα με τον Καναδά μέχρι το Μεξικό με πλάτος που φτάνει τα 800 χιλιόμετρα.

Περιλαμβάνει τις ανατολικές περιοχές των πολιτειών

• Μοντάνα / Ουαϊόμινγκ / Κολοράντο / Νέο Μεξικό|Νέου Μεξικού]] στα ανατολικά,

ακόμη τμήματα από τις πολιτείες

• Βόρεια Ντακότα / Νότια Ντακότα / Νεμπράσκα / Κάνσας / Οκλαχόμα στα δυτικά, που απο γεωλογική και γεωγραφική σκοπιά είναι η συνέχεια της Κεντρικής Λεκάνης.

Το έδαφος είναι πεδινό, με την εξαίρεση κάποιων ορεινών όγκων, όπως των Μπλακ Χιλς στα όρια μεταξύ Ουαϊόμινγκ και Νότιας Ντακότας με 2.207 μέτρα ύψος.

Το στοιχείο που διακρίνει τις δύο περιοχές και καθιστά θεμιτή την ξεχωριστή εξέτασή τους είναι οι μεγάλες κλιματικές διαφορές που παρουσιάζει η μία από την άλλη και διαμόρφωσαν τα είδη και τους τρόπους παραγωγής αλλά και το χαρακτήρα των ατόμων και των κοινωνιών που εγκταστάθηκαν σε αυτές.

Τις δύο περιοχές χωρίζει ως νοητό όριο ο 98ος μεσημβρινός, η “γραμμή της καταστροφής” όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι αγρότες παρ΄ ότι δυτικότερα η ξηρασία του κλίματος είναι μεγαλύτερη και η περιοχή βρίσκεται στη “σκιά των βροχοπτώσεων” με το πολυτιμότερο αγαθό να είναι το νερό.

Είναι η περιοχή του Φαρ Ουέστ, η μεγάλη άνυδρη στέπα, που αποτέλεσε πεδίο δράσης των περίφημων καουμπόι και θέατρο μαχών μεταξύ των Ινδιάνων ιθαγενών κατοίκων με τους αποίκους. Ο χώρος υπήρξε πάντα εξαιρετικά αραιοκατοικημένος, ιδιαίτερα στο δυτικό άκρο, στις υπώρειες των Βραχωδών, όπου η διάβρωση του εδάφους λόγω των θυελλωδών ανέμων μετέβαλε την περιοχή σε ένα μυστηριακό τόπο γεμάτο από βράχους με περίεργες μορφές, με σπήλαια, γέφυρες, καμάρες. Οι μόνοι που φαινόταν να κατορθώνουν να ζήσουν εδώ ήταν οι Ινδιάνοι, οι οποίοι παρακολουθούσαν τους αποίκους στην βασανιστική πορεία τους προς τις ακτές του Ειρηνικού.

Η σύγκρουση βέβαια, κάτω από την πίεση της ανεύρεσης νέων εδαφών για την εγκατάσταση των πολυάριθμων εποίκων, ήρθε γρήγορα με την οριστική επικράτηση των λευκών και τη δραστική επέμβαση στο φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον της περιοχής που κατείχαν οι ντόπιοι.

Ο σιδηρόδρομος, η δημιουργία νέων πόλεων, καθώς και η ανάπτυξη της μαζικής κτηνοτροφίας έφεραν μαζί τους το θρύλο του Φαρ Ουέστ και των μυθικών καουμπόις, ενώ οι ανάγκες σε κρέας ανέδειξαν τις περιοχές των Μεγάλων Πεδιάδων και ιδίως αυτή του Τέξας στη μεγαλύτερη κτηνοτροφική πολιτεία, ενώ η ανάγκη σε καλαμπόκι και σιτάρι σ` έναν από τους μεγαλύτερους σιτοβολώνες του κόσμου.

Σημαντικά είναι επίσης και τα αποθέματα σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο που βρίσκονται κυρίως στο Τέξας, στην Οκλαχόμα και το Κάνσας.

Δυτική Κορδιλιέρα

Το δυτικό τμήμα των ΗΠΑ, σε αντίθεση με τα Κεντρικά Βαθύπεδα, χαρακτηρίζεται από το έντονο ανάγλυφο που δημιουργείται από τη Δυτική Κορδιλιέρα, η οποία αποτελείται από τρεις οροσειρές που ακολουθούν κατεύθυνση από βορρά προς νότο παράλληλα με τις ακτές του Ειρηνικού.

Η μεγαλύτερη και πιο επιβλητική οροσειρά είναι

• των Βραχωδών ανατολικά,
• των Κασκέιντ (Καταρρακτώδη) δυτικά,
• την Σιέρα Νεβάδα και την Παραλιακή Οροσειρά, πάνω στις ακτές του Ειρηνικού.

Τα Βραχώδη όρη είναι ο κυριότερος ορεινός όγκος της χώρας συγκεντρώνοντας τις περισσότερες κορυφές με ύψη πάνω από 4.000 μέτρα, όπως το όρος Έλμπερτ (4.399 μ.), της κορυφής Πικ (4.301 μ.), της κορυφής Γκάρνετ (4.202 μ.) και του Γκραν Τέτον (4. 200 μ.). Από τα ανατολικά παρουσιάζει απότομη και μεγάλη κλίση μέχρι τις Μεγάλες Πεδιάδες, ενώ από τη δυτική πλευρά καταλήγει ομαλότερα στην Ενδοορεινή Περιοχή, που αποτελείται από λεκάνες και οροπέδια. Χαρακτηριστικό των Βραχωδών είναι η μεγάλη τους ποικιλομορφία.

Στο βορρά αποτελούνται κυρίως από γρανιτικά πετρώματα, με έντονες πτυχώσεις και εμφανή την επίδραση των παγετώνων στο σχηματισμό του ανάγλυφου, όπως στις περιοχές των Μπαντ Λαντς (Κακή Γη) στη Μοντάνα και τη Νότια Ντακότα.

Στο κέντρο και νοτιότερα έντονες είναι οι ρηγματώσεις και τα σημάδια της ηφαιστειακής δραστηριότητας με χαρακτηριστικότερα εκείνα των γκέιζερς, που εκτοξεύουν καυτές υδάτινες στήλες σε ύψος μέχρι 70 μ. Αποτέλεσμα της έντονης γεωλογικής και ηφαιστειακής δραστηριότητας ήταν ο σχηματισμός μιας σκληρής και άγριας αλλά εξαιρετικά εντυπωσιακής υπαίθρου, καθώς διαφύλαξε πολλά από τα παρθένα χαρακτηριστικά της χλωρίδας και της πανίδας της.

Δυτικά των Βραχωδών και μέχρι την οροσειρά των Κασκέιντ και της Σιέρα Νεβάδα εκτείνεται μια τεράστια περιοχή από κλειστές λεκάνες και οροπέδια πλάτους μέχρι 960 χιλιόμετρα και μήκους από τα σύνορα του Καναδά έως το Μεξικό. Οι λεκάνες αυτές σχηματίστηκαν από την απόθεση υλικών διάβρωσης των γύρω βουνών.

Το έδαφός τους, πλούσιο σε ιζήματα, διατηρεί σημαντικές εκτάσεις με βλάστηση από σπάνια φυτά και ζώα, γεγονός που οδήγησε τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ να τις χαρακτηρίσουν Εθνικούς Δρυμούς. Γνωστότεροι τέτοιοι δρυμοί είναι εκείνος του Γιέλοστοουν, με έκταση 9.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, του Γιοσεμάιτ, του Γκραντ Τέτον κ.ά. Εξαιρετική ομορφιά διαθέτει και η κοιλάδα του Γκραν Κάνιον (Κολοράντο), που βρίσκεται στο οροπέδιο του Κολοράντο στα δυτικά των Νότιων Βραχωδών.

Η κοιλάδα αυτή σχηματίστηκε από την κοίτη του ποταμού Κολοράντο που ρέει σε μήκος 350 χλμ. και ύψος που ποικίλλει από τα 1.200 μέτρα μέχρι τα 2.000 μ. Οι βαθιές τομές που δημιούργησε ο ποταμός στα ιζηματογενή πετρώματα της κοιλάδας αποτελούν πραγματικό στρωματογραφικό εργαστήριο για την περίοδο από τον Αρχαϊκό Αιώνα μέχρι το Τριάσιο.

Δυτικά του οροπεδίου του Κολοράντο βρίσκεται η Εσωτερική Λεκάνη. Το μεγαλύτερο μέρος της, δυτικά από τα όρη Γουόσατς, ονομάζεται Μεγάλη Λεκάνη και τα βουνά που την περιστοιχίζουν με κατεύθυνση από βορρά προς νότο, λέγονται Όρη της Λεκάνης. Το ύψος τους σπάνια ξεπερνάει τα 3.500 μ. Η Μεγάλη Λεκάνη είναι μια κλειστή λεκάνη χωρίς απορροή για τα υλικά διάβρωσης που κατεβάζουν οι ποταμοί και οι βροχές από τα γύρω βουνά. Έτσι οι λίμνες που σχηματίζονται σ` αυτήν έχουν μετατραπεί σε αλμυρές. Κυριότερη από αυτές της λίμνες είναι η Γκρέιτ Σολτ Λέικ (Μεγάλη Αλμυρή Λίμνη). Η περιεκτικότητά της σε αλάτι είναι τέτοια που, όπως και στη Νεκρά θάλασσα, δεν επιτρέπει την επιβίωση ψαριών.

Βόρεια από τη Μεγάλη Λεκάνη εκτείνεται η Λεκάνη της Κολούμπια. Ολόκληρη η περιοχή σχηματίστηκε σε σχετικά πρόσφατες γεωλογικές περιόδους από της διαδοχικές αποθέσεις στερεοποιημένης λάβας. Ο όγκος της λάβας που καλύπτει τμήματα της Ουάσινγκτον, του Όρεγκον και του Αϊντάχο είναι τόσο μεγάλος, ώστε θεωρείται ο μεγαλύτερος της Γης.

Νότια της Μεγάλης Λεκάνης απλώνεται η έρημος Μοχάβ, η οποία με τη σειρά της καταλήγει σε μια τελείως ερημική κοιλάδα, την “Κοιλάδα του Θανάτου”. Σ` αυτή την κοιλάδα, που η επιφάνειά της βρίσκεται 87 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, έχει μετρηθεί η υψηλότερη θερμοκρασία υπό σκιάν στον πλανήτη (59° C).

Το δυτικό όριο της Μεγάλης Λεκάνης αποτελούν οι οροσειρές των Κασκέιντ και της Σιέρα Νεβάδα. Τα όρη Κασκέιντ δημιουργήθηκαν από ηφαιστειακούς κώνους, το ύψος των οποίων φτάνει σε μέγιστο ύψος τα 4.391 μ. στην κορυφή Ρέινερ. Η Σιέρα Νεβάδα συγκεντρώνει μερικές από τις ψηλότερες κορυφές των ΗΠΑ, όπως τα όρη Ουίτνεϊ (4.420 μ.), Παλισέιντ (4.341 μ.) και Ρίτερ (4.010 μ.). Στα βόρεια της οροσειράς βρίσκεται και το όρος Λάσεν (3.187 μ.), ενεργό ηφαίστειο.

Το δυτικό όριο της Κορδιλιέρας είναι η Παράκτια Οροσειρά, στον Ειρηνικό ωκεανό. Αποτελείται από χαμηλά βουνά που όμως δεν επιτρέπουν το σχηματισμό μεγάλων κοιλάδων μεταξύ τους και άρα την επαφή του εσωτερικού με τον ωκεανό, ούτε τη δημιουργία κόλπων και λιμανιών. Εξαίρεση αποτελεί η “Χρυσή Πύλη” του Σαν Φρανσίσκο, η διέξοδος της Κοιλάδας της Καλιφόρνιας στη θάλασσα, και τα λιμάνια της ομώνυμης πόλης, καθώς και του Σιάτλ στο βορρά. Παράλληλα προς την Παράκτια Οροσειρά εκτείνονται μεγάλα γεωλογικά ρήγματα. Το μεγαλύτερο από αυτά είναι του Αγίου Ανδρέα, που προκαλεί συχνά σεισμούς, όπως εκείνον του 1906 που κατέστρεψε το Σαν Φρανσίσκο.

Η Δυτική Κορδιλιέρα, οροσειρά εξαιρετικής ομορφιάς, κρύβει στα έγκατά της σημαντικά αποθέματα ορυκτών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του χρυσού της Σιερα Νεβάδα, που προκάλεσε τον “πυρετό του Χρυσού” το 1849, και του αργύρου που υπάρχει στη Μεγάλη Λεκάνη και την Οροσειρά της. Τα πολύτιμα όμως για βιομηχανική χρήση μεταλλεύματα, όπως ο χαλκός, ο μόλυβδος, το κάδμιο, καθώς και τα αποθέματα πετρελαίου, φυσικού αερίου και ουρανίου, που αφθονούν στην περιοχή, απειλούν με την εκμετάλλευσή τους την οικολογική και περιβαλλοντική ισορροπία των ευαίσθητων αυτών περιοχών.

Κοιλάδα Ειρηνικού

Δυτικά από τη Σιέρα Νεβάδα και μέχρι την Παράκτια Οροσειρά η περιοχή αποτελείται από μία στενή λωρίδα γης που συνενώνει μια σειρά από κοιλάδες με σχήμα επίμηκες και κατεύθυνση βορρά – νότου. Η μεγαλύτερη από αυτές λέγεται Μεγάλη Κεντρική (Σαν Χοακίν – Σακραμέντο) και έχει πλάτος 60 χλμ. και μήκος περίπου 800 χλμ. Το έδαφος των κοιλάδων αυτών είναι εξαιρετικά γόνιμο, καθώς αρδεύεται από σχετικά μεγάλους ποταμούς (Σακραμέντο, Σνέικ, Γιοακίμ) και εμπλουτίζεται από διαβρωμένα πετρώματα των γύρω ηφαιστειακών βουνών, πλούσιων σε μεταλλικά άλατα.

Το μεσογειακό άλλωστε κλίμα της περιοχής την κατέστησε κύριο παραγωγό εσπεριδοειδών, μήλων, αμπελιών και λαχανικών των ΗΠΑ. Αυτοί ήταν και οι παράγοντες που οδήγησαν τους αποίκους στις ακτές του ωκεανού ήδη από το 1820 και κυρίως μετά το 1843, αρκετά δηλαδή πριν τον εποικισμό των μεσοδυτικών πολιτειών.

Αλάσκα

Η αγορά της από τη Ρωσία το 1867 με αντίτιμο 7.200.000 δολαρίων, τεράστιο ποσό για την εποχή, θεωρήθηκε τρέλα, απέκτησε καίρια οικονομική σημασία, καθώς στο υπέδαφός της ανακαλύφθηκαν κοιτάσματα πετρελαίου, χρυσού και άλλων σημαντικών ορυκτών.

Είναι η χερσόνησος στο βορειοδυτικό άκρο της αμερικανικής ηπείρου με έκταση 1.530.693 τ. χλμ. που την καθιστούν τη μεγαλύτερη ομόσπονδη πολιτεία. Το έδαφός της διατρέχεται από τον ποταμό Γιούκον με μήκος 3.000 χλμ. που ρέει μέσα από χαράδρες και σχηματίζει αρκετές λίμνες.

Στις νότιες ακτές της πολιτείας ξεχωρίζει επιμήκης χερσόνησος, που σχηματίζοντας ένα μεγάλο τόξο καταλήγει σε μια σειρά νησιών τις Αλεούτες νήσους.

Στο έδαφος της Αλάσκας κυριαρχεί ο ορεινός όγκος της ομώνυμης οροσειράς, που περιλαμβάνει τις ψηλότερες κορυφές των χώρας και γενικότερα της Βόρειας Αμερικής, τα όρη Μακ Κίνλεϊ (6.194 μ.) και Λόγκαν (6.050 μ.).

Το κλίμα στα νότια είναι ψυχρό και παγωμένο, με ελάχιστες θερμοκρασίες το χειμώνα που φτάνουν τους -62° C.

Χαβάη

Το νησιωτικό της σύμπλεγμα αποτελείται από 8 μεγάλα και πολυάριθμα μικρότερα νησιά και βραχονησίδες, βρίσκεται στο μέσο περίπου του Ειρηνικού και πρωτεύουσά της είναι η Χονολουλού, στο νησί Οάχου.

Το έδαφος του ομώνυμου και μεγαλύτερου νησιού του συμπλέγματος είναι εξαιρετικά ορεινό, καθώς αποτελείται από ένα ψηλό οροπέδιο που δεν επιτρέπει παρά τη δημιουργία μόνο μιας στενής λωρίδας γης κατά μήκος της ακτής.

Τα βουνά που ορίζουν το οροπέδιο φτάνουν σε ύψη μέχρι 4.205 μ. (Μάουνα Κέα) και πολλά είναι ενεργά ηφαίστεια με συχνή, ακόμη και σήμερα, δραστηριότητα, ενώ το τροπικό της κλίμα δεν δημιουργεί ανθυγιεινές συνθήκες ούτε παρουσιάζει έντονες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις.

Υδρογραφία

Οι ΗΠΑ διαθέτουν ένα από τα μεγαλύτερα δίκτυα ποταμών και λιμνών στον κόσμο. Λόγω όμως της πολυποίκιλης γεωμορφολογίας και των ιδιαίτερων κλιματολογικών συνθηκών που επικρατούν στα διάφορα τμήματα της χώρας, τα υδάτινα αποθέματα της χώρας δεν είναι ισόρροπα κατανεμημένα. Στα ανατολικά το δίκτυο παρουσιάζει μεγαλύτερη πυκνότητα και οι περισσότεροι ποταμοί είναι πλωτοί, ενώ στη δύση είναι αραιότερο με τους ποταμούς που δεν είναι πλωτοί να χρησιμεύουν για την άρδευση και την παραγωγή ενέργειας. Οι κύριοι υδατοκρίτες της χώρας είναι το συγκρότημα των Βραχωδών ορέων στα δυτικά και η οροσειρά των Απαλαχίων στα ανατολικά.

Το Μεγάλο Κεντρικό Βαθύπεδο που καταλαμβάνει την έκταση μεταξύ τους αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πεδία απορροής στον κόσμο. Στην ανατολή κυριαρχεί το γιγαντιαίο σύστημα του Μισισιπή και των παραποτάμων του. Μαζί με τους μεγαλύτερους από αυτούς, τον Οχάιο και τον Μισούρι, αρδεύει ολόκληρο το κεντρικό τμήμα της χώρας.

Η ποσότητα της παροχής των νερών του (18.800 κυβ. μ. ανά δευτ. κατά μέσο όρο) τον κατατάσσει τέταρτο σε μέγεθος παγκοσμίως, μετά τον Αμαζόνιο, τον Κόνγκο και τον Γιανγκ-Τσε Κιάνγκ. Αν όμως στο συνολικό του μήκος προστεθεί και αυτό του Μισούρι, τότε αποτελεί τον πιο μακρύ ποταμό του κόσμου. Οι πηγές του Μισισιπή βρίσκονται στο βόρειο τμήμα της χώρας, σε μια μικρή λίμνη της Μινεσότα (Ιτάσκα) και σε υψόμετρο 450 μ. Κοντά στην πόλη του Σεντ Λούις δέχεται τα νερά του Μισούρι σε υψόμετρο 122 μ. Νοτιότερα, κοντά στην πόλη Κάιρο, τα νερά του δέχονται εκείνα του άλλου κύριου παραποτάμου του, του Οχάιο, ο οποίος πηγάζει από τα Απαλάχια.

Στον κάτω ρου και μέχρι τις εκβολές του στον Κόλπο του Μεξικού σχηματίζει μαιάνδρους και συχνά προκαλεί πλημμύρες στις τεράστιες εκτάσεις που διαρρέει. Το πλάτος της ροής του κυμαίνεται από τα 400 μ. πριν την ένωσή του με τον Μισούρι έως τα 3.200 μ. μετά την ένωσή του με αυτόν. Ο Μισισιπής δίκαια θεωρείται μεγάλης σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη και ευημερία των περιοχών που διαρρέει, καθώς πέρα από το να προσφέρει ζωή με τα νερά του, όντας πλωτός για 2.000 περίπου χιλιόμετρα, αποτέλεσε και ένα σημαντικότατο δρόμο μεταφοράς ανθρώπων και αγαθών.

Ο Μισούρι, όπως πρώτοι ανακάλυψαν οι Λιούις και Κλαρκ το 1805, πηγάζει από τα Βραχώδη όρη. Στην αρχή τα νερά του χωρίζονται σε δύο κοίτες. Η βόρεια, αφού πρώτα σχηματίσει τους εντυπωσιακούς καταρράκτες με το όνομα “πύλες του Μισούρι” (300 μ. ύψος) συναντά τη νότια, που μέχρι να ενωθούν ονομάζεται Γιελοστόουν, στα σύνορα περίπου της Μοντάνα με τη Βόρεια Ντακότα. Πριν συναντήσει τον Μισισιπή ο Μισούρι δέχεται τα νερά πολλών άλλων παραποτάμων (Τσεγιέν, Γκραντ, Γουάιτ κ.ά.), έτσι ώστε το συνολικό πλάτος της ροής του να ξεπερνά τα 1.000 μέτρα. Αν και έχει μεγαλύτερο μήκος από τον Μισισιπή, δεν είναι πλωτός παρά από μικρότερα σκάφη.

Ο Οχάιο προέρχεται επίσης από την ένωση δύο διαφορετικών ρευμάτων, του Ολγκένι και του Μουνγκατιέτα. Δέχεται κι αυτός τα νερά πολλών παραποτάμων πριν τη συμβολή του με τον Μισισιπή στα δυτικά. Είναι πλωτός και συμβάλλει σημαντικά στη συγκοινωνία των ανατολικών περιοχών της χώρας.

Από τους υπόλοιπους ποταμούς που ρέουν στα ανατολικά τμήματα των ΗΠΑ μόνο ο Ρίο Γκράντε φτάνει τα 3.200 χλμ. μήκος. Οι περισσότεροι δεν έχουν μήκος μεγαλύτερο των 500 χλμ., είναι όμως σχεδόν στο σύνολό τους πλωτοί για ικανή απόσταση προς την ενδοχώρα.

Στα δυτικά, στην περιοχή μεταξύ Βραχωδών ορέων και Ειρηνικού, οι ποταμοί είναι περισσότερο ευάλωτοι στις κλιματολογικές συνθήκες και ιδιαίτερα την ξηρασία. Στις στέπες ή τις ερήμους της Μεγάλης Λεκάνης οι λιγοστές ποσότητες του νερού της βροχής δεν προλαβαίνουννα φτάσουν στη θάλασσα. Οι κυριότεροι ποταμοί του δυτικού τμήματος είναι οι Κολοράντο, Κολούμπια και το ενιαίο ποτάμιο σύστημα του Σαν Χοακίν-Σακραμέντο.

Ο Κολοράντο, που πηγάζει από την κορυφή Φρίμοντ των Βραχωδών, ήταν ένας άγριος και ορμητικός ποταμός πριν την εκμετάλλευση των νερών του για αρδευτικά και υδροηλεκτρικά έργα. Σταθμό προς αυτή την κατεύθυνση στάθηκε η κατασκευή του φράγματος Χούβερ το 1936, που δημιούργησε την τεχνητή λίμνη Μιντ για την άρδευση 2.000.000 στρεμμάτων γης και την ηλεκτροδότηση ολόκληρης της Νότια Καλιφόρνιας. Πριν χυθεί στον Κόλπο της Καλιφόρνιας σχηματίζει το Γκλεν Κάνιον στη Γιούτα και το φημισμένο Γκραν Κάνιον στην Αριζόνα. Οι προτάσεις για περαιτέρω εκμετάλλευσή του μέσω της κατασκευής και άλλων φραγμάτων, συναντούν την αντίδραση αυτών που θέλουν να διατηρήσουν αναλλοίωτη την ομορφιά αυτών των περιοχών.

Ο Κολούμπια πηγάζει από το έδαφος της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά. Μετά την αρχική ροή του προς το βορρά στρέφεται νότια και δυτικά, για να καταλήξει στον Ειρηνικό. Το μήκος του φτάνει τα 2.250 χλμ. Η σημασία του Κολούμπια και του παραποτάμου του Σνέικ για τις δυτικές περιοχές των ΗΠΑ είναι μεγάλη, καθώς με μία σειρά φραγμάτων σχηματίστηκαν τεχνητές λίμνες που τροφοδοτούν με νερό τα άνυδρα οροπέδια της ανατολικής Ουάσινγκτον και συμβάλλουν στη λειτουργία ενός από τα μεγαλύτερα υδροηλεκτρικά δίκτυα στον κόσμο.

Η διευθέτηση της ροής του Σαν Χοακίν και του Σακραμέντο με το γιγάντιο και περίπλοκο έργο του 1935 σήμανε ακόμη την ανάπτυξη της γεωργικής παραγωγής σ` όλη την Κοιλάδα του Ειρηνικού.

Εκτός από τους ποταμούς, οι ΗΠΑ ευνοούνται και από την παρουσία μιας από τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις γλυκού νερού, που παρουσιάζεται με τη μορφή των πέντε Μεγάλων Λιμνών. Οι λίμνες Οντάριο, Ίρι, Χιούρον, Μίτσιγκαν και Σουπίριορ, που μοιράζονται μεταξύ ΗΠΑ και Καναδά, δεν αποτελούν μόνο πολύτιμο ταμιευτήρα νερού αλλά και πολύτιμη συγκοινωνιακή αρτηρία, αφού μέσω ενός αριθμού δύσκολων τεχνικών έργων επιτρέπουν την είσοδο και την έξοδο πλοίων σε βάθος μέχρι 2.000 χλμ., από τον ποταμόκολπο του Σεν Λόρενς μέχρι το Ντελούθ (λίμνη Σουπίριορ) και το Σικάγο (λίμνη Μίτσιγκαν).

Στη δύση η μόνη σημαντική λίμνη – φυσική – είναι η Σολτ Λέικ ή Αλμυρή Λίμνη σε υψόμετρο 1.282 μ. Εικάζεται ότι είναι υπόλειμμα μιας μεγαλύτερης λίμνης, της μεγάλης λίμνης Μπόνβιλ, που υπήρχε στην περιοχή κατά το Πλειστόκαινο, τα νερά της οποίας αποστραγγίστηκαν με τον ποταμό Σνέικ. Η επιφάνεια της Αλμυρής Λίμνης κυμαίνεται από 3.500 τ. χλμ. έως 7.000 ανάλογα με το ύψος των βροχοπτώσεων. Καθώς δε διαθέτει αποστραγγιστικό δίκτυο, τα νερά της υπόκεινται μόνο σε εξάτμιση, γεγονός που εξηγεί τη μεγάλη συγκέντρωση αλάτων.

Κλίμα

Όπως είναι φυσικό για μια χώρα με τόσο μεγάλη έκταση, το κλίμα των ΗΠΑ παρουσιάζει εξαιρετική ποικιλία, καλύπτοντας όλο το φάσμα μεταξύ του αρκτικού και του κλίματος της ερήμου. Γενικά η χώρα βρίσκεται στην εύκρατη ζώνη και ο τύπος κλίματος που επικρατεί είναι ο ηπειρωτικός. Οι αντιθέσεις όμως από περιοχή σε περιοχή είναι σημαντικές και οφείλονται σε τέσσερις κυρίως παράγοντες:

• Την κατεύθυνση των δύο κύριων ορεινών όγκων στις ακτές της χώρας, δηλαδή των Απαλαχίων στην ανατολή και της Δυτικής Κορδιλιέρας, από βορρά προς νότο, οι οποίοι εμποδίζουν τους ανέμους του Ατλαντικού και του Ειρηνικού αντίστοιχα να εισχωρήσουν στην ενδοχώρα,
• την απουσία οροσειρών με κατεύθυνση Ανατολή – Δύση που επιτρέπει την ανεμπόδιστη προσπέλαση των βόρειων ψυχρών ανέμων και των νότιων θερμών,
• το νότιο διαμελισμό της χώρας (Κόλπος του Μεξικού)
• τη δράση των θαλάσσιων ρευμάτων, ψυχρών και θερμών, που περιβρέχουν τις ακτές του Ατλαντικού και Ειρηνικού ωκεανού.

Από την άποψη της βροχόπτωσης η χώρα μπορεί να διακριθεί σε τέσσερις επίσης κλιματικές ζώνες, την ανατολική και δυτική παράκτια, όπου οι ωκεάνιοι άνεμοι μεταφέρουν σημαντικές ποσότητες βροχής, τη μεσοδυτική, όπου η συνάντηση των ψυχρών βόρειων ανέμων με του θερμούς και υγρούς νότιους δίνει ικανά ύψη βροχής, και τέλος την περιοχή δυτικά του 98ου μεσημβρινού που είναι ημι-άνυδρη με χαμηλό ύψος βροχών και συχνές περιόδους ξηρασίας.

Πιο ειδικά, προχωρώντας από ανατολικά προς τα δυτικά παρατηρούμε ότι οι βορειοανατολικές πολιτείες, που περιλαμβάνουν τη Νέα Αγγλία και τις κεντρικές πολιτείες του Ατλαντικού, έχουν υγρό ηπειρωτικό κλίμα. Τους χειμώνες επικρατεί δριμύ ψύχος με μεγάλες χιονοπτώσεις που αυξάνουν όσο προχωράμε στο εσωτερικό και βόρεια γύρω από τις Μεγάλες Λίμνες. Εδώ οι αρκτικοί άνεμοι από τον Καναδά πνέουν ανεμπόδιστοι και προκαλούν τέτοια πτώση της θερμοκρασίας που παγώνει την επιφάνεια των λιμνών

Αντίθετα οι νότιες περιοχές του Ατλαντικού και του Κόλπου του Μεξικού διακρίνονται για τα μακρά, θερμά και υγρά καλοκαίρια τους και τους ήπιους χειμώνες. Στις νοτιότερες μάλιστα πολιτείες το κλίμα πλησιάζει το υποτροπικό. Συχνή είναι σ` αυτές τις περιοχές η εμφάνιση, ιδιαίτερα το φθινόπωρο, τυφώνων, οι οποίοι προκαλούν μεγάλες καταστροφές.

Στις μεσοδυτικές πολιτείες το κλίμα είναι υγρό ηπειρωτικό με τις τέσσερις εποχές να διακρίνονται σαφώς. Οι βορειότερες περιοχές έχουν δροσερά σύντομα καλοκαίρια και δριμείς χειμώνες και βροχές σ` όλη τη διάρκεια το χρόνου. Νοτιότερα το κλίμα γίνεται πιο εύκρατο με μεγαλύτερα, υγρά καλοκαίρια και ηπιότερους χειμώνες και περιοδικές χιονοπτώσεις, καθώς η επίδραση των βόρειων αρκτικών ανέμων είναι και εδώ εμφανής.

Η περιοχή των Μεγάλων Πεδιάδων έχει το κλίμα της στέπας. Η περιοχή θεωρείται ημι-άνυδρη με μεγάλες περιόδους ξηρασίας. Χαρακτηριστικό του κλίματος είναι το μεγάλο εύρος των θερμοκρασιακών μεταβολών λόγω των ανέμων που άλλοτε φυσούν από βορρά μεταφέροντας ψυχρές αρκτικές αέριες μάζες και άλλοτε φυσούν από νότια, από τον Κόλπο του Μεξικού, φέρνοντας στις περιοχές θερμά και τροπικά ρεύματα. Στα δυτικότερα τμήματα των Πεδιάδων το κλίμα επηρεάζεται σημαντικά και από την παρουσία των ισχυρών τοπικών ανέμων που ονομάζονται “Σινούκ”. Οι “Σινούκ” είναι θερμοί και ξεροί καθοδικοί άνεμοι που κατεβαίνουν από τις πλαγιές των ανατολικών Βραχωδών και “ξυρίζουν” κυριολεκτικά τα εδάφη προκαλώντας συχνά καταστροφές των καλλιεργειών.

Οι δυτικές πολιτείες του Ειρηνικού (Καλιφόρνια, Όρεγκον, Ουάσινγκτον, Αλάσκα και Χαβάη) έχουν κλίμα που κυμαίνεται από το δυτικό ωκεάνιο μέχρι το υποαρκτικό και το τροπικό. Στις κεντρικές και νότιες περιοχές της Καλιφόρνια το κλίμα μπορεί να χαρακτηριστεί μεσογειακό με σταθερές ζεστές θερμοκρασίες όλο το χρόνο. Το κλίμα βέβαια της Αλάσκας είναι ανάλογο με εκείνο που συναντάμε και στις υπόλοιπες περιοχές που καλύπτονται από τούνδρα ή βρίσκονται στον υποαρκτικό κύκλο. Στη Χαβάη αντίθετα το κλίμα είναι τροπικό και πολύ υγρό με μικρές εποχιακές μεταβολές.

Από την άποψη του ύψους των βροχοπτώσεων και με την εξαίρεση της Αλάσκας, όπου καταμετρούνται τα μεγαλύτερα ύψη στις ΗΠΑ, φτάνοντας ή ξεπερνώντας τα 1.778 χλστμ., οι σημαντικότερες τιμές καταγράφονται είτε στα βορειοδυτικά (Όρεγκον, Ουάσινγκτον, Β. Καλιφόρνια) είτε στα ανατολικά και νότια (Φλόριντα, Μισισιπή). Έτσι το ύψος της βροχόπτωσης μπορεί να κυμαίνεται από τα 1.100 χλστμ. στο Πόρτλαντ του Όρεγκον έως τα 1.515 χλστμ. στο Μαϊάμι της Φλόριντα. Στις περιοχές του Κεντρικού Λεκανοπεδίου ο μέσος όρος κυμαίνεται μεταξύ 254 και 762 χλστμ., αλλά μειώνεται ραγδαία μετά τον 98ο Μεσημβρινό αγγίζοντας ελάχιστες τιμές μόλις 191 χλστμ. στο Φοίνιξ της Αριζόνα ή 112 χλσμ. στο Λας Βέγκας της Νεβάδα.

Οι θερμοκρασίες διαφέρουν και αυτές ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του κλίματος της κάθε περιοχής. Έτσι, ομαλότερες διακυμάνσεις εμφανίζονται στα ανατολικά και δυτικά με μέσες θερμοκρασίες τον Ιανουάριο και τον Ιούλιο για τη Νέα Υόρκη -1.1° C και 23,3° C αντίστοιχα ή 8° C έως 28° C στη Ν. Καλιφόρνια για το χειμώνα και τον Αύγουστο αντίστοιχα. Αντίθετα στις κεντρικές πολιτείες οι διακυμάνσεις είναι πιο δραματικές, όπως φαίνεται ενδεικτικά από τις μέσες θερμοκρασίες στην Αϊόβα, η οποία, μολονότι βρίσκεται στο ίδιο σχεδόν γεωγραφικό πλάτος με τη Νέα Υόρκη, έχει -11° C τον Ιανουάριο και 30° C τον Ιούλιο.

Μπορεί το ευνοϊκό κλίμα, ιδιαίτερα περιοχών όπως των νοτιοανατολικών πολιτειών και των ακτών του Ειρηνικού, να επέδρασε άμεσα, κατά το παρελθόν, στην αγροτική ανάπτυξη και την ευημερία των κατοίκων, αυτό όμως δε σημαίνει πως δεν είναι ευάλωτο στην ανθρώπινη δραστηριότητα.

Στην περίπτωση μάλιστα των ΗΠΑ, του μεγαλύτερου καταναλωτή ενέργειας παγκόσμια, η επίδραση του ανθρώπου πάνω του υπήρξε και συνεχίζει να είναι βλαπτική. Η ραγδαία εκβιομηχάνιση, η ανάπτυξη τεράστιων αστικών κέντρων και η εντατική χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου είχαν ως αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να θεωρούνται ως ο μεγαλύτερος παραγωγός αερίων που επιτείνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου σ` όλο τον κόσμο. Φαινόμενα όπως αυτό της όξινης βροχής, του νέφους και της μόλυνσης των υδάτων έλαβαν τόσο δραματικές διαστάσεις που οι κυβερνήσεις προσπαθούν σήμερα να αντιμετωπίσουν με Σύμφωνα και αυστηρότερες νομοθετικές διατάξεις.

Αν και τα μέτρα αυτά πέτυχαν την ένταξη του 16% περίπου της χώρας σε προστατευμένα εθνικά πάρκα, γεγονός παραμένει ότι το 10% των διαφόρων φυτικών ειδών τελεί υπό την απειλή της εξαφάνισης.

Χλωρίδα – Πανίδα

Καθώς η βλάστηση επηρεάζεται άμεσα από τις τοπικές κλιματολογικές συνθήκες και λιγότερο από το ανάγλυφο της κάθε περιοχής, η ιθαγενής χλωρίδα των ΗΠΑ χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία και αριθμό ειδών που ξεπερνούν αυτά της Ευρώπης και της Ασίας. Ως προς τα είδη της βλάστησης μπορούμε γενικά να σημειώσουμε ότι διακρίνονται ανάλογα με τις κλιματικές ζώνες που δημιουργούν οι βροχοπτώσεις. Ως προς τον αριθμό τους, θεωρείται ότι επέδρασε η μη επέκταση των παγετώνων προς το νότο σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στην Ευρώπη και την Ασία, όπως επίσης και στην απουσία ορεινών όγκων στην κατεύθυνση Ανατολής – Δύσης που επέτρεψε στη βλάστηση να υποχωρήσει πρώτα προς τα νότια κατά την εποχή των παγετώνων και να προχωρήσει ξανά προς τα βόρεια μετά το τέλος της.

Την εποχή που άρχισαν οι πρώτες εγκαταστάσεις των Ευρωπαίων αποίκων το ένα πέμπτο περίπου της χώρας καλυπτόταν από πυκνά δάση. Η σημασία που είχαν τα δασικά προϊόντα για την επιβίωση των αποίκων και οι κατοπινές επεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον συντέλεσαν έτσι ώστε σήμερα η δασική κάλυψη να περιοριστεί στο 32% περίπου.

Ένα δάσος κωνοφόρων, πεύκων και ελάτων, καταλαμβάνει την περιοχή από το Μέιν ως τη Μινεσότα. Νοτιότερα σχηματίζονται μεικτά δάση με κωνοφόρα και φυλλοβόλα πριν παραχωρήσουν τη θέση τους στα αμιγή δάση των φυλλοβόλων. Το βόρειο τμήμα των ανατολικών ΗΠΑ και η παράκτια ατλαντική ζώνη καλύπτονται από δάση βελονοειδών και πλατύφυλλων φυλλοβόλων. Τα είδη που κυριαρχούν είναι το σφενδάμι, η δρυς, η φλαμουριά, η οξιά, η καστανιά και η συκομουριά. Προς το εσωτερικό τα βελονοειδή χάνονται προς όφελος των πλατύφυλλων, ενώ προς τα νότια, στις πεδιάδες του Ατλαντικού και του Κόλπου του Μεξικού, επικρατούν τα πεύκα, ενώ προστίθενται μανόλιες και λευκοί κέδροι. Στις ακόμη πιο νότιες περιοχές του Κόλπου του Μεξικού και της Φλόριντα επικρατούν είδη πιο ανθεκτικά στη ζέστη και την υγρασία, όπως οι φοίνικες και το μαόνι.

Στην κεντρική χώρα τα δάση αντικαθίστανται από τη χαμηλή πλούσια θαμνώδη βλάστηση, που προς τα δυτικά μεταβάλλεται σε στεπώδη με ψηλά αγρωστώδη και ξηρόφιλα φυτά. Στις βόρειες Μεγάλες Πεδιάδες τα φυτά αναπτύσσονται μόνο κατά τη διάρκεια του σύντομου θέρους και ανθίζουν αργά το καλοκαίρι ή στις αρχές του φθινοπώρου. Στις νότιες, αντίθετα, αναπτύσσονται γοργά την άνοιξη, ανθίζουν πρώιμα και παραμένουν ανενεργά την περίοδο του θερμού, ξερού καλοκαιριού. Η βλάστηση εδώ μπορεί να χαρακτηριστεί ημιερημική και μόνο η παρουσία των Βραχωδών και των άλλων οροσειρών της Δυτικής Κορδιλιέρας, που αυξάνουν τη βροχόπτωση και ελαττώνουν τη θερμοκρασία και την εξάτμιση, εμποδίζει το πέρασμα στην καθαρά ερημική.

Θαμνώδεις εκτάσεις, με διάφορα είδη αρτεμισίας, επικρατούν και στα λεκανοπέδια δυτικά των Βραχωδών. Τα δέντρα εμφανίζονται και κυριαρχούν στις χαμηλές και μεσαίες πλαγιές με κύρια είδη την κουκουναριά και τον γιουνίπερο στις χαμηλές και τα έλατα στις υψηλότερες. Πάνω από τη ζώνη των ελάτων εκτείνεται η άδενδρη ζώνη της τούνδρας με βλάστηση ανάλογη της αρκτικής, όπου κυριαρχούν τα ποώδη φυτά. Στις ερημικές περιοχές που εναλλάσσονται με τις ορεινές αναπτύσσονται διάφορα είδη κάκτων, τοπικά είδη θάμνων και ακακίες.

Τα δάση κωνοφόρων εμφανίζονται και πάλι στις δυτικές παραλιακές ζώνες του Ειρηνικού. Πλουσιότερη και πυκνότερη είναι δυτικά από την οροσειρά Κασκέιντ και βόρεια, στην Ουάσινγκτον, το Όρεγκον και τη Β. Καλιφόρνια. Χαρακτηριστικό των δέντρων αυτών των περιοχών είναι το μεγάλο ύψος τους, που μπορεί να φτάσει τα 100 μ. για τους ερυθρούς κέδρους, του ευκαλύπτους και ορισμένα είδη πεύκων ή τα 150 για τις σεκόιες με διάμετρο κορμού 6-7 μ. και περίμετρο 20. Οι σεκόιες αυτές είναι οι μακροβιότεροι ζωντανοί οργανισμοί, καθώς μερικές ξεπερνούν την ηλικία των 3.000 ετών και το τμήμα του δάσους τους που απέμεινε μετά την πυρκαγιά του 1908 στην Καλιφόρνια θεωρείται εθνικό μνημείο, συγκεντρώνοντας κάθε χρόνο πλήθος επισκεπτών.

Η πανίδα των ΗΠΑ διακρίνεται και αυτή ανάλογα με τις κλιματικές ζώνες και τη βλάστηση που επικρατεί σ` αυτές. Γενικά η πανίδα της κεντρικής και δυτικής περιοχής διαφέρει σημαντικά από εκείνη των ανατολικών και των δυτικών παράκτιων ζωνών. Η επέμβαση του ανθρώπου είχε όμως και σημαντικές συνέπειες στη μορφή που έλαβε η πανίδα. Μετά την άφιξη των αποίκων πολλά είδη ζώων εξαφανίστηκαν ή περιορίστηκαν δραστικά λόγω του κυνηγιού, της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντός τους, της εισαγωγής και επικράτησης εισαγόμενων ειδών από την Ευρώπη και τέλος λόγω της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων.

Χαρακτηριστικά είδη της αυτόχθονης αμερικανικής πανίδας είναι ο βίσονας, που ζει στις πεδιάδες της Δύσης, η μαύρη αρκούδα, που απαντάται στα δάση της ανατολικής χώρας, η γιγαντόσωμη γκρίζα αρκούδα των Βραχωδών, το πούμα, ο κάστορας, η νυφίτσα και το κογιότ στις δυτικές περιοχές.

Στις βόρειες περιοχές, όπου κυριαρχούν τα δάση των κωνοφόρων, απαντούνται τάρανδοι, κάστορες, λαγοί, η κόκκινη αλεπού και λύκοι. Από τα είδη που δε συγγενεύουν με τα ευρωπαϊκά αναφέρεται ο καναδικός σκαντζόχοιρος. Οι νοτιότερες ζώνες της ανατολικής χώρας και κυρίως ο όγκος των Απαλαχίων φιλοξενούν την πιο πλούσια πανίδα των ΗΠΑ. Πολυάριθμα είδη σαλαμάνδρας, βατράχων, χελωνών και ερπετών ζουν και αναπτύσσονται εδώ, με χαρακτηριστικότερο τον αλιγάτορα. Από τα θηλαστικά ξεχωρίζουν τα ελάφια Βιρτζίνια, η μαύρη αρκούδα, η γκρίζα αλεπού, το ρακούν και το οπόσουμ.

Στο νότο, κατά μήκος του Κόλπου του Μεξικού, ζουν μεγαλόσωμα και πολύχρωμα πτηνά, όπως ο πελεκάνος, το φλαμίνγκο και ψάρια των τροπικών θαλασσών όπως το γατόψαρο.

Οι πεδιάδες της Δύσης ταυτίζονται με την παρουσία του αμερικανικού βίσονα, αν και σήμερα ζει μόνο στην αιχμαλωσία ή σε προστατευμένες περιοχές. Στις περιοχές αυτές απαντούνται ακόμη τυφλοπόντικες, εδαφόβιοι σκίουροι, το είδος του σκύλου “πρέρι”, καθώς και πολλά είδη μυρμηγκιών.

Στις ορεινές δυτικές πολιτείες έχουν τα τελευταία καταφύγιά τους τα περισσότερα μεγαλόσωμα ζώα των ΗΠΑ. Εδώ μπορεί να συναντήσει κανείς το είδος της αντιλόπης προνγκχόρν, άλκες, ελάφια, πολλά είδη άγριων αιγών και προβάτων, λύκους και σε ορισμένα απόμακρα σημεία την γκρίζα αρκούδα.

Στις περιοχές του Ειρηνικού, στην Καλιφόρνια, απαντάται η χαρακτηριστική οικογένεια των τρυποκάρυδων της Βόρειας Αμερικής και πολλά είδη θαλάσσιων θηλαστικών.

Οικονομία

Oι ΗΠΑ είναι η περισσότερο οικονομικά αναπτυγμένη χώρα του κόσμου και το μεγαλύτερο βιομηχανικό κράτος ήδη από τις αρχές του 20ού αι. Η οικονομική τους ανάπτυξη οφείλεται τόσο στην εκμετάλλευση του μεγάλου φυσικού πλούτου και στην εκτεταμένη εκβιομηχάνιση, όσο και στην έντονη και συνεχώς διευρυνόμενη δράση του τριτογενούς τομέα.

Αν και αριθμεί μόλις το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, παράγει σχεδόν το 1/3 των συνολικών παγκόσμιων αγαθών και το 1/3 της βιομηχανικής παραγωγής. Ο πρωτογενής τομέας συνεισφέρει το 50% της παγκόσμιας παραγωγής καλαμποκιού και πάνω από το 10% του σιταριού. Ο τομέας του εμπορίου τις καθιστά επικεφαλής των παγκόσμιων εμπορικών συναλλαγών, ενώ τα επενδυμένα στο εξωτερικό κεφάλαια των μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων επηρεάζουν τα πολιτικοοικονομικά δρώμενα ενός σημαντικού αριθμού χωρών στον πλανήτη, όπως στη χαρακτηριστική περίπτωση της Λατινικής Αμερικής.

Το νόμισμα του κράτους, το δολάριο των ΗΠΑ, που διαιρείται σε 100 σεντς, έχει αναδειχτεί ως η κατεξοχήν παγκόσμια νομισματική και συναλλακτική σταθερά. Τον Ιανουάριο του 2002 η ισοτιμία του δολαρίου με το EURO ήταν 1,1324 EURO προς 1 δολάριο.

Ως προς το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν σημειώνεται ότι αυτό έφτασε το 2001 τα 10,082 τρισεκατομ. δολάρια, το μεγαλύτερο σε όλο τον κόσμο, ενώ το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. άγγιξε τα 36.300 δολάρια, φέρνοντας τις ΗΠΑ στην ένατη θέση διεθνώς. Αν και η χώρα κατέχει ένα από τα πιο υψηλά επίπεδα ζωής, υπάρχουν πλευρές του οικονομικού συστήματος που δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες σημαντικών μερίδων του πληθυσμού, ιδιαίτερα των χαμηλότερων λαϊκών τάξεων, του περιθωριοποιημένου μαύρου πληθυσμού και εκείνο των μεταναστών από τον Τρίτο Κόσμο. Φαινόμενα όπως η φτώχεια, η εγκληματικότητα, τα ναρκωτικά και η μόλυνση του περιβάλλοντος εξηγούνται σε μεγάλο βαθμό από τη διάθρωση του οικονομικού συστήματος.

Γεωργία

Στη γεωργία απασχολείται το 2% του ενεργού πληθυσμού συνεισφέροντας το 2% του ΑΕΠ. Παρά τα μικρά αυτά ποσοστά όμως, οι ΗΠΑ είναι η ηγέτιδα δύναμη σε πολλούς τομείς της αγροτικής παραγωγής διεθνώς. Το 1/2 περίπου της χώρας έχει αποδοθεί στη γεωργία, έτσι ώστε οι Αμερικανοί αγρότες όχι μόνο να καλύπτουν την εσωτερική ζήτηση, αλλά ακόμη να επιτρέπουν στις ΗΠΑ να εξάγουν περισσότερα αγροτικά προϊόντα από κάθε άλλη χώρα του κόσμου. Είναι πλέον γεγονός ότι ο τύπος του μικρού αγροκτήματος, όπου ο γεωργός καλλιεργούσε προϊόντα για να καλύψει τις προσωπικές του ανάγκες, έχει εξαφανιστεί.

Η μηχανοποίηση και η διευρυμένη χρήση επιστημονικών μεθόδων επέφερε τη μείωση του αριθμού των αγροκτημάτων και των αγροτών αλλά συγχρόνως την αύξηση της έκτασής τους (1.866 στρέμματα ανά αγρόκτημα) και τη δυνατότητα της παραγωγής περισσότερων προϊόντων από ποτέ στο παρελθόν.

Τα κύρια καλλιεργούμενα είδη είναι το καλαμπόκι, η σόγια, το σιτάρι, το κριθάρι, η βρόμη, η πατάτα, το βαμβάκι, ο καπνός, τα ζαχαρότευτλα και το ρύζι. Το καλαμπόκι είναι το κυρίαρχο είδος για πολλές περιοχές των ΗΠΑ, αλλά οι μεγαλύτερες ποσότητες παράγονται στις μεσοδυτικές πολιτείες, όπου αποτελεί την κύρια ζωοτροφή για τα εκτρεφόμενα βοοειδή και χοίρους. Πρωτοπόρος στην παραγωγή σιταριού είναι η πολιτεία του Κάνσας.

Το βαμβάκι για πάνω από ενάμιση αιώνα υπήρξε η κύρια πλουτοπαραγωγική πηγή του νότου. Σήμερα η παραγωγή του έπαψε να είναι σημαντική για πολλές από αυτές της περιοχές και αντίθετα συγκεντρώνεται στις πολιτείες του Τέξας και της Καλιφόρνιας που παράγουν αντίστοιχα το 1/3 και 1/6 της εγχώριας παραγωγής. Η καλλιέργεια του καπνού, σημαντική και σήμερα, γίνεται κυρίως στη Ν. Καρολίνα και το Κεντάκι.

Σημαντικές είναι επίσης οι παραγόμενες ποσότητες εσπεριδοειδών, λαχανικών και φρούτων, όπως πορτοκάλια, μήλα, ντομάτες, λάχανα, μανιτάρια, μπρόκολα, αγγούρια κ.ά. Τέλος ιδιαίτερη θέση από άποψη ποσότητας και ποιότητας κατέχει η αμπελοκαλλιέργεια στην πολιτεία της Καλιφόρνιας.

Κτηνοτροφία

Η κτηνοτροφία έχει ως κύριο αντικείμενο είδος την εκτροφή βοοειδών (99,3 εκατομ. το 1990), η κρεατοπαραγωγή των οποίων αντιστοιχεί στο 1/4 των συνολικών εσόδων των κτηνοτροφικών επιχειρήσεων (φάρμες). Το Τέξας είναι η πολιτεία με τη μεγαλύτερη παραγωγή και ακολουθούν οι άλλες μεσοδυτικές πολιτείες της Αϊόβα, του Κάνσας, της Νεμπράσκα και της Ν. Ντακότα. Τα γαλακτοκομικά αντιπροσωπεύουν το 12% της ετήσιας παραγόμενης αξίας των “φάρμας”. Το Ουισκόνσιν, η Καλιφόρνια, η Νέα Υόρκη, η Μινεσότα και η Πενσυλβάνια έρχονται πρώτες στην παραγωγή τους. Άλλα σημαντικά κτηνοτροφικά είδη είναι το χοιρινό και τα πουλερικά, που εκτρέφονται επίσης κυρίως στις μεσοδυτικές πολιτείες, οι γαλοπούλες, τα πρόβατα και οι κατσίκες.

Υλοτομία

Το ένα τρίτο περίπου των ΗΠΑ καλύπτεται από δάση. Η έκταση των δασών που μπορούν να δώσουν εμπορικά εκμεταλλεύσιμη ξυλεία ανέρχεται σε 1.600.000.000 στρέμματα.

Η ποσότητα της ξυλείας που μπορεί να παραχθεί φτάνει τα 21 δισεκατομ. κυβικά μέτρα. Η ξυλεία που παράγεται κάθε χρόνο πλησιάζει τα 425 εκατομ. κυβικά μέτρα, κατατάσσοντας τις ΗΠΑ δεύτερες μετά τη Ρωσία διεθνώς, και διακρίνεται σε μαλακή και σκληρή.

Η μαλακή, που περιλαμβάνει το έλατο και το νότιο κίτρινο πεύκο, αντιστοιχεί στα 3/5 της συνολικής παραγωγής. Η σκληρή με κύριο είδος τη βελανιδιά ανέρχεται στο 1/4 του παραγόμενου συνόλου. Η εκμετάλλευση των δασών αποσκοπεί τόσο στην παραγωγή βιομηχανικής ξυλείας όσο και σε εκείνη της χαρτομάζας, ρετσινιού και άλλων υποπροϊόντων.

Οι ΗΠΑ έρχονται έκτες, μετά τη Ρωσία, την Κίνα, την Ιαπωνία, το Περού και τη Χιλή, στον κόσμο ως προς το συνολικό βάρος των αλιευμάτων. Κύρια αλιευόμενα είδη είναι τα οστρακοειδή, που αντιστοιχούν στο 14% του βάρους των αλιευμάτων, αλλά στο 45% της συνολικής αξίας, ο σολομός, οι γαρίδες, ο μπακαλιάρος και ο τόνος.

Ορυκτός πλούτος

Οι ΗΠΑ είναι από τις πλουσιότερες σε ορυκτά και μεταλλεύματα χώρες του κόσμου και τρίτη ειδικότερα στην παραγωγή πετρελαίου. Ο τομέας των ορυχείων συνεισφέρει το 1,8% του ΑΕΠ και απασχολεί περίπου το 0,6% του εργατικού δυναμικού. Αν και συμβάλει με μικρό μερίδιο στο σύνολο του ετήσιου εισοδήματος, υπήρξε ουσιαστικός παράγοντας για τη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας. Ο άνθρακας και ο σίδηρος αποτέλεσαν τις βάσεις της σιδηροβιομηχανίας. Ο χάλυβας της αυτοκινητοβιομηχανίας, των ηλεκτρικών συσκευών και της μηχανουργίας.

Τα τρία κυριότερα ορυκτά προϊόντα είναι καύσιμα. Κατά σειρά μεγαλύτερης αξίας είναι το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και ο άνθρακας. Στα τέλη της δεκαετίας του `80 οι ΗΠΑ παρήγαγαν το 24% της παγκόσμιας παραγωγής φυσικού αερίου, το 19% του άνθρακα και το 13% του αργού πετρελαίου. Τα σημαντικότερα κοιτάσματα πετρελαίου βρίσκονται στο Τέξας, την Αλάσκα και τη Λουιζιάνα, φυσικού αερίου στο Τέξας και τη Λουιζιάνα.

Τα μεγαλύτερα αποθέματα άνθρακα βρίσκονται στα Απαλάχια. Το Ουαϊόμινγκ και το Κεντάκι παράγουν τις μεγαλύτερες ποσότητες, 25% της παραγωγής. Στα άλλα μεταλλεύματα που εξορύσσονται στις ΗΠΑ περιλαμβάνονται: ο χαλκός, ο χρυσός, ο άργυρος, το μολυβδαίνιο (55% της παγκόσμιας παραγωγής), το μαγνήσιο (40% του παραγόμενου διεθνώς), ο μόλυβδος και ο ψευδάργυρος. Από τα μη μεταλλικά σημειώνονται τα φωσφορικά άλατα, η ποτάσα και το θείο (πρώτη θέση παγκοσμίως).

Βιομηχανία

Οι ΗΠΑ είναι ο πρώτος βιομηχανικός παραγωγός του κόσμου. Η συμμετοχή του βιομηχανικού τομέα στο ΑΕΠ φτάνει το 19% και ο συνολικός αριθμός των απασχολούμενων το 1/4 του εργατικού δυναμικού. Αν και παραμένει σημαντικός παράγοντας της οικονομίας η σημασία του μειώνεται συνεχώς από το 1960. Αυτό εξηγείται αν λάβει κανείς υπόψη του το γεγονός της εξαγωγής σημαντικών κεφαλαίων για βιομηχανικές επενδύσεις στο εξωτερικό και ιδιαίτερα σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου με σκοπό τη συμπίεση του κόστους παραγωγής λόγω των χαμηλότερων αμοιβών.

Χαρακτηριστικά του βιομηχανικού τομέα των ΗΠΑ είναι η εξελιγμένη τεχνολογική υποδομή, η υψηλή εξειδίκευση και η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας σε περιορισμένο αριθμό επιχειρήσεων. Αναφέρονται ενδεικτικά οι τομείς της αυτοκινητοβιομηχανίας, όπου η μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία αναλογεί σε τέσσερις παραγωγούς, και εκείνη της αεροναυπηγικής, των διυλιστηρίων και της χαρτοβιομηχανίας.

Ο πυρήνας της βιομηχανικής δραστηριότητας βρισκόταν για δεκαετίες στις βορειοανατολικές πολιτείες και κυρίως γύρω από τις Μεγάλες Λίμνες (Νέα Υόρκη, Οχάιο, Ιλινόις, Μίτσιγκαν και Πενσυλβάνια). Αυτό δημιούργησε μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα αλλά και ανισότητα στην κατανομή του πλούτου μεταξύ Βορρά και Νότου, για το λόγο αυτόν οι κυβερνήσεις κατέβαλαν προσπάθειες να αυξηθεί η συμμετοχή των νότιων και δυτικών πολιτειών, ώστε σήμερα να τους αναλογεί το 32% και 18% αντίστοιχα στη συνολική παραγωγή. Το Τέξας είναι η κυριότερη βιομηχανική πολιτεία του Νότου και η Καλιφόρνια της Δύσης.

Οι σπουδαιότεροι βιομηχανικοί τομείς, κατά σειρά προστιθέμενης αξίας, είναι: ο τομέας των χημικών, του εξοπλισμού μεταφορών (αυτοκίνητα, αεροσκάφη), των τροφίμων, του βιομηχανικού εξοπλισμού και των ηλεκτρονικών συσκευών. Οι τομείς των πλαστικών, της παραγωγής χαρτιού, της κλωστοϋφαντουργίας, του καπνού, της ποτοποιίας και των επίπλων θεωρούνται επίσης σημαντικοί.

Οι ανάγκες των ΗΠΑ σε ενέργεια είναι τεράστιες, αφού συγκεντρώνοντας μόλις το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας, με ποσοστό πάνω από 40% της παγκόσμιας παραγωγής. Οι ανάγκες αυτές καθιστούν εύκολα ορατά, πολλές φορές, τα κίνητρα της εξωτερικής τους πολιτικής ως προς τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες αλλά και τη σημαντική χρήση της ατομικής ενέργειας για την κάλυψή τους. Το πετρέλαιο (41%), το φυσικό αέριο (24%), ο άνθρακας (23%), η πυρηνική ενέργεια (8%) και το νερό (4%) αποτελούν τις πηγές της ενέργειας που καταναλώνεται στη χώρα. Η συνολική παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια φτάνει τις 3,8 τρισεκατομ. κιλοβατώρες.

Εμπόριο

Ο τριτογενής τομέας (εμπόριο – υπηρεσίες – τράπεζες – μεταφορές) είναι μακράν ο σημαντικότερος για την οικονομία των ΗΠΑ, καθώς αντιστοιχεί στο 72% του ετήσιου ΑΕΠ.

Το Ομοσπονδιακό Αποθεματικό Σύστημα είναι ο κεντρικός τραπεζικός οργανισμός των ΗΠΑ. Αυτό ρυθμίζει τις πιστώσεις, τη νομισματική κυκλοφορία και ελέγχει μέσω των 12 ομοσπονδιακών τραπεζών τις λειτουργίες του νομισματικού συστήματος, των επιτοκίων και της ρευστότητας της αγοράς. Σύμφωνα με το νόμο που ορίζει τη λειτουργία του Ομοσπονδιακού Αποθεματικού Συστήματος, όλες οι εθνικές τράπεζες είναι υποχρεωμένες να ανήκουν σ` αυτό. Οι πολιτειακές τράπεζες μπορούν εθελοντικά να γίνουν μέλη του, εφόσον πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια. Το 1991 βρίσκονταν σε λειτουργία 11.920 ασφαλισμένες τράπεζες με ένα σύνολο άνω των 66.000 τραπεζικών καταστημάτων και γραφείων.

Στον τομέα του εξωτερικού εμπορίου οι ΗΠΑ θεωρούνται η σημαντικότερη εμπορική χώρα του κόσμου. Ο όγκος των ετήσιων εμπορικών συναλλαγών έφτασε στις αρχές του 90 τα 979 δισεκατομ. δολάρια. Οι εξαγωγές το 1992 ανήλθαν σε 447 δισεκατομ. δολάρια και οι εισαγωγές σε 532 δισεκατομ. Από τα μέσα της δεκαετίας του70 και ιδιαίτερα μετά το 1984 το ετήσιο εμπορικό έλλειμμα ξεπερνά συνήθως τα 100 δισεκατομ. δολάρια, γεγονός που εξηγείται εν μέρει από τη μεγάλη διασπορά της αμερικανικής βιομηχανικής παραγωγής σε χώρες του εξωτερικού, απ` όπου και κατευθύνεται στην παγκόσμια αγορά.

Οι μηχανές και ο εξοπλισμός μεταφορών αποτελούν τις κύριες κατηγορίες εξαγόμενων προϊόντων (40%), με τα προϊόντα μεταποίησης και τα αγροτικά να ακολουθούν. Οι ίδιες κατηγορίες αποτελούν και το 42% των εισαγωγών, οι οποίες περιλαμβάνουν ακόμη: πετρέλαιο, μη σιδηρούχα μέταλλα, υφάσματα, χημικά κ.ά. Οι κύριοι εμπορικοί εταίροι της χώρας είναι ο Καναδάς και οι Ιαπωνία. Προς αυτά τα κράτη κατευθύνεται το 32% του συνόλου των αμερικανικών εξαγωγών και από αυτές προέρχεται το 37% περίπου των συνολικών εισαγωγών.

Εργασία – Απασχόληση

Το 2002 το σύνολο του ενεργού πληθυσμού αποτελούσε το 50,54% του συνολικού πληθυσμού. Το ποσοστό ανεργίας την ίδια χρονιά ήταν 5%. Οι απασχολούμενοι στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας αποτελούσαν περίπου το 2% των εργαζομένων. Στο δευτερογενή τομέα, βιομηχανία, βιοτεχνία και κατασκευές, απασχολούνταν το 24% περίπου. Ο ευρύς τριτογενής τομέας των υπηρεσιών απασχολούσε το 74% των εργαζομένων.

Μεταφορές – Επικοινωνία

Η δημιουργία ενός οργανωμένου συστήματος μεταφορών υπήρξε κρίσιμος παράγοντας στην ανάπτυξη των ΗΠΑ. Οι πρώτες φυσικές συγκοινωνιακές και μεταφορικές οδοί υπήρξαν οι υδάτινες, μέσω των ποταμών. Από το πρώτο όμως μισό του 19ου αι. η κατασκευή δρόμων και σιδηροδρομικού δικτύου γνώρισε συνεχή βελτίωση μέχρι σήμερα με την προσθήκη βέβαια των αεροπορικών και ναυτιλιακών μεταφορών.

Το συγκοινωνιακό δίκτυο καλύπτει όλες τις περιοχές της χώρας, αλλά το σύστημα των οδών και του σιδηροδρόμου είναι πυκνότερο στο ανατολικό τμήμα των ΗΠΑ, όπου και η μεγαλύτερη συγκέντρωση αστικών και βιομηχανικών κέντρων. Το 1997 οι ΗΠΑ διέθεταν περίπου 6.370.031 χιλιόμετρα επαρχιακών, εθνικών και ταχείας κυκλοφορίας δρόμων.

Τα 5.733.028 χιλιόμετρα αυτών ήταν ασφαλτοστρωμένα. Εντυπωσιακό είναι το Εθνικό Διαπολιτειακό Σύστημα Αυτοκινητοδρόμων, μήκους 68.449 χλμ., που συνδέει όλες τις κύριες πόλεις της χώρας και φέρει το 1/5 του συνολικού κυκλοφοριακού φόρτου των ΗΠΑ. Χαρακτηριστικό είναι ότι γενικευμένη χρήση του αυτοκινήτου και η κουλτούρα που γεννήθηκε γύρω από αυτό επέτεινε την κινητικότητα του πληθυσμού, αλλά επέφερε τη μεγάλη μόλυνση της ατμόσφαιρας ή επηρέασε ακόμη και την πολεοδομική ανάπτυξη των πόλεων.

Η εμμονή στην αυτοκίνηση έκανε δυνατή την απομάκρυνση των ζωνών κατοικίας μακριά από το κέντρο της πόλης και αδυνάτισε το δίκτυο των δημόσιων αστικών μεταφορών.

Ο σιδηρόδρομος έκανε την πρώτη εμφάνισή του στην Ανατολή τη δεκαετία του 1820. Μεταξύ του 1862 και 1869 κατασκευάστηκε η πρώτη διηπειρωτική γραμμή και είχε σημαντική συμβολή στη μεταφορά των Ευρωπαίων αποίκων προς τη Δύση.

Η επέκταση του σιδηροδρόμου συνεχίστηκε μέχρι το 1917, χρονιά που άγγιξε τη μέγιστη τιμή του με 407.165 χλμ. Από τότε έχανε σταθερά έδαφος προς όφελος του αυτοκινήτου φτάνοντας το 1990 στα 283.099 χλμ και το1998 τα 212.433 χλμ. Σήμερα το ιδιωτικό αυτοκίνητο κατέχει το 81% της συνολικής επιβατικής κίνησης και ο σιδηρόδρομος μόλις το 0,6%.

Σημαντική παραμένει όμως η σημασία του για τη μεταφορά φορτίων, με 37,5% του συνόλου. Στο σιδηροδρομικό δίκτυο πρέπει να προστεθούν και τα δίκτυα των αστικών μετρό, που παίζουν σημαντικό ρόλο στη μεταφορά επιβατών σε πόλεις, όπως η Νέα Υόρκη, η Βοστόνη, το Σικάγο και η Φιλαδέλφεια.

Οι εναέριες συγκοινωνίες των ΗΠΑ εξυπηρετούν ετησίως περισσότερους από 460 εκατομ. επιβάτες. Στη χώρα υπάρχουν 5.100 δημόσια αεροδρόμια και 12.400 ιδιωτικά. Ο αριθμός των πολιτικών αεροσκαφών έφτασε το 1989 τα 274.800.

Ανάλογα με το μέγεθός τους και την ισχυρή οικονομία τους οι ΗΠΑ διαθέτουν ένα σχετικό μικρό στόλο εμπορικής ναυτιλίας, καθώς τα πλοία δεν ξεπερνούν τα 248. Το λιμάνι με τη μεγαλύτερη κίνηση είναι εκείνο της Νέας Ορλεάνης στη Λουιζιάνα. Άλλα σημαντικά εμπορικά λιμάνια είναι της Νέας Υόρκης, του Χιούστον, της Καλιφόρνιας και του Νόρφολκ. Στο εσωτερικό οι μεταφορές διεξάγονται σε μεγάλο βαθμό ακόμη και σήμερα από το υδάτινο δίκτυο, που έχει τρεις κύριους βραχίονες: το σύστημα του Μισισίπι-Μισούρι, τις Μεγάλες Λίμνες και τους παράκτιους υδάτινους διαύλους.

Το δίκτυο των επικοινωνιών εξυπηρετείται από περίπου 40.000 ταχυδρομικά γραφεία και 194.000.000 τηλεφωνικές γραμμές (1 ανά 1,44 κατ. το 1997). Όσον αφορά της τηλεπικοινωνίες και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης οι ΗΠΑ συγκαταλέγονται στα πιο αναπτυγμένα κράτη της υφηλίου. Το 1991 εξέπεμπαν σήμα 1.600 εμπορικοί τηλεοπτικοί σταθμοί και 340 μη εμπορικοί. Πάνω από το 98% των νοικοκυριών διαθέτει τουλάχιστον μία συσκευή τηλεόρασης.

Οι εμπορικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί ανέρχονταν σε 4.762 για τα μεσαία κύματα και 5.542 για τα FM. Το 1992 εκδίδονταν στις ΗΠΑ 1.613 ημερήσιες εφημερίδες, λιγότερες όμως κατά 8% από τις 1.748 του 1970. Η συνολική κυκλοφορία τους έφτανε περίπου τα 100 εκατομ. φύλλα. Τη μεγαλύτερη κυκλοφορία είχαν οι εφημερίδες Wall Street JournaL , USA Today, Los Angeles Times, New York Times και New York Daily News.

Τουρισμός

Ο τουρισμός από το εξωτερικό έγινε βαθμιαία σημαντικός για την τουριστική βιομηχανία των ΗΠΑ. Το 1970 οι αφίξεις ξένων τουριστών έφτασαν τα 2,3 εκατομ. και τα έσοδα 889 εκατομ. Μέχρι το 1991 ο αριθμός των τουριστών, κυρίως από τη Δυτική Ευρώπη, την Ιαπωνία, τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, ξεπέρασε τα 16 εκατομ. και τα έσοδα έφτασαν τα 34 δισεκατομ. Δολάρια, ενώ το 1996 τα έσοδα ξεπεράσανε τα 84 δισ. δολάρια. Υψηλοί είναι και οι αριθμοί των Καναδών και Μεξικάνων επισκεπτών που επισκέπτονται τη γειτονική τους χώρα.

Δημογραφικά στοιχεία

Ο πληθυσμός των ΗΠΑ μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους πληθυσμούς με το καλύτερο επίπεδο ζωής στον κόσμο. Η πυκνότητά του (29,13 κατ. / τ. χλμ.) είναι χαμηλή και η χώρα δε φαίνεται να αντιμετωπίζει προβλήματα υπερπληθυσμού. Αντίθετα οι προβλέψεις για την εξέλιξη του πληθυσμού παρουσιάζουν ισχυρές ενδείξεις έντασης στο μέλλον του φαινομένου του στάσιμου ή “γηράσκοντος πληθυσμού”.

Το ποσοστό της γεννητικότητας ανέρχεται στο 1,41% και της θνησιμότητας στο 0,87%. Η βρεφική θνησιμότητα φτάνει επίσης το 0,67%. Το 1990 καταγράφηκαν 2,16 εκατομ. θάνατοι, ενώ οι γεννήσεις ήταν 4,18 εκατομ. Ο δείκτης της ετήσιας φυσικής αύξησης του πληθυσμού ήταν το 2002 0,89% (με πρόβλεψη για περαιτέρω μείωση).

Στο σύνολο του πληθυσμού το 48,97% αποτελούσαν οι άνδρες και το 51,03% οι γυναίκες. Η κατανομή του συνόλου των κατοίκων σε ηλικιακές ομάδες έδειξε ότι το 21% ήταν παιδιά ως 14 ετών, το 66,4% βρισκόταν μεταξύ 15 και 64 ετών και το 12,6% είχαν ηλικία 65 ετών και άνω. Ο μέσος όρος ζωής το 2002 έφτασε τα 77,4 χρόνια με 74,5 χρόνια για τους άνδρες και 80,2 για τις γυναίκες. Τέλος η πλειοψηφία των κατοίκων, σχεδόν τα 3/4, κατατάσσεται στον αστικό πληθυσμό της χώρας.

Μετανάστευση

Ο πληθυσμός των ΗΠΑ διακρινόταν πάντα για τη μεγάλη κινητικότητά του, η οποία έδωσε ώθηση στην εσωτερική μετανάστευση. Μετά το τέλος του αποικισμού της Δύσης, η εσωτερική μετανάστευση συνέχισε να υπάρχει για λόγους που έχουν να κάνουν με την αναζήτηση καλύτερων εκπαιδευτικών και επαγγελματικών ευκαιριών και συνθηκών διαβίωσης. Έτσι στο τέλη του 80 και τις αρχές του90 η μετακίνηση από τις βόρειες κεντρικές και ανατολικές περιοχές προς το θερμό Νότο και τη Δύση συνέχισε να αποτελεί ισχυρό ρεύμα.

Η μαζική μετανάστευση από το εξωτερικό έληξε απότομα μετά το 1924, χρονιά που ψηφίστηκε ο Μεταναστευτικός Νόμος, που σταθεροποίησε τον αριθμό των μεταναστών στους 150.000 κάθε έτος. Οι ΗΠΑ από τότε χάραξαν μια επίσημη πολιτική αποδοχής περισσότερων μεταναστών από την Ευρώπη, στη βάση της αναλογίας με την εθνική καταγωγή του τότε αμερικανικού πληθυσμού, παρά από χώρες της Ασίας, Αφρικής και Λατινικής Αμερικής. Αλλαγές που έγιναν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 επέτρεψαν τελικά την είσοδο περισσότερων μη Ευρωπαίων μεταναστών στη χώρα. Αυτό το γεγονός πρόσθεσε νέες πολιτιστικές διαστάσεις και ποικιλία στην αμερικανική ζωή.

Μετά τον τερματισμό του καθεστώτος των φυλετικών διακρίσεων και σε μια χώρα που διαμόρφωσε την εθνική ταυτότητά της παραμερίζοντας τις επιμέρους εθνικές συνειδήσεις, ο όρος μειονότητα έπαψε να καθορίζει πληθυσμιακά σύνολα στη βάση φυλετικών και θρησκευτικών κριτηρίων. Σήμερα ο όρος αυτός περιγράφει περισσότερο κοινωνικές ομάδες με διαφυλετική και διαταξική σύνθεση που κινούνται εντός του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου διεκδικώντας περισσότερα δικαιώματα (π.χ. κίνημα ομοφυλοφίλων, οικολόγοι κ.ά.).

Σύνθεση πληθυσμού

Η συγκρότηση του αμερικανικού έθνους υπήρξε προϊόν βαθμιαίας διαδικασίας που συντελέστηκε κατά τη διάρκεια του 18ου αι. Βασίστηκε κυρίως στην επιμειξία των κατοίκων αγγλικής, ιρλανδικής και σκοτσέζικης καταγωγής. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εθνικής ολοκλήρωσης είναι ότι αυτή, σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή έννοια του έθνους-κράτους, δηλαδή της ενιαίας εθνικής ταυτότητας, βασίστηκε περισσότερο στις ιδέες της πολιτικής και κοινωνικής ελευθερίας, στην πίστη της ισότητας των πολιτών, στο σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων και την αγάπη προς τη νέα πατρίδα.

Όντας μία χώρα που δεν υπήρξε κοιτίδα κάποιου ξεχωριστού έθνους, οι ΗΠΑ μπόρεσαν να δεχτούν και να αφομοιώσουν σε μεγάλο βαθμό τους τεράστιους πληθυσμούς που κατέφθαναν συνεχώς από διάφορα σημεία του πλανήτη, ενσωματώνοντας τους νέους κατοίκους στην κοινή πολιτική κοινότητα χωρίς επικλήσεις της ανωτερότητας ή των ιδιαίτερων φυλετικών χαρισμάτων κάποιας συγκεκριμένης ομάδας.

Έτσι δημιουργήθηκαν οι έννοιες του “Αμερικανικού Ονείρου” ή του “χωνευτηρίου” των λαών, που μόνο πρόσφατα και κάτω από το βάρος της οικονομικής αβεβαιότητας, της έξαρσης των αγώνων των μαύρων και άλλων μειονοτήτων άρχισαν να αμφισβητούνται.

Ως προς την εθνική καταγωγή του πληθυσμού διακρίνονται σε έξι σχετικά εύκολα διακρινόμενες ομάδες: τους παλιούς Αμερικανούς, τους “έθνικς”, τους μαύρους, τους ισπανόφωνους, τους Ινδιάνους και τους Αμερικανούς ασιατικής καταγωγής.

Ο όρος παλιοί Αμερικάνοι περιγράφει τον πληθυσμό των ΗΠΑ, σχετικά ομοιογενή, που σχηματίστηκε από την άφιξη μέχρι το 1860 των Ευρωπαίων αποίκων από τα Βρετανικά νησιά και άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Αυτοί ήταν και οι πρώτοι που απέβαλαν την ταυτότητα του μετανάστη και απέκτησαν αντίθετα εκείνη της νέας εθνικής συνείδησης. Συχνά αποκαλούνται “Wasps”, δηλαδή White, Agglo-Saxon, Protestant (Λευκός, Αγγλοσάξωνας, Προτεστάντης).

Οι “έθνικς”, όπως άρχισαν να αποκαλούνται γύρω στο 1970, είναι οι Αμερικανοί που εισέρρευσαν από χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης, κυρίως ρωμαιοκαθολικού θρησκεύματος. Είναι από τις ομάδες που ενσωμάτωσαν γρήγορα τη νέα εθνική ταυτότητα, διεκδίκησαν τις ευκαιρίες της ίσης συμμετοχής στην κοινωνική και πολιτική ζωή και σήμερα ανήκουν κυρίως στη μεσαία αστική τάξη.

Οι Μαύροι των ΗΠΑ είναι απόγονοι των Αφρικανών σκλάβων που μέχρι την κατάργηση της δουλείας (1863) εισάγονταν μαζικά, κυρίως στις νότιες πολιτείες, ως εργάτες γης. Ακόμη και μετά την κατάργηση του καθεστώτος της δουλείας οι Μαύροι συνέχισαν να αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας και να υφίστανται διακρίσεις. Οι αγώνες τους, που άρχισαν από τη δεκαετία του 1950, επέφεραν σαφή βελτίωση της θέσης τους με προβλήματα όμως, όπως αυτό του χαμηλού βαθμού εκπαίδευσης, του μικρότερου μέσου εισοδήματος και του μεγάλου ποσοστού ανεργίας, να παραμένουν.

Οι ισπανόφωνοι κάτοικοι των ΗΠΑ είναι οι απόγονοι των κατοίκων περιοχών που ανήκαν στο Μεξικό. Ζουν κυρίως στις νότιες πολιτείες, Νέο Μεξικό, Τέξας, Καλιφόρνια. Ο αριθμός των ισπανόφωνων Αμερικανών εμπλουτίστηκε από την άφιξη μεταναστών από το Πουέρτο Ρίκο και ιδίως από τη μαζική έξοδο Κουβανών προς τη Φλορίδα μετά το 1959.

Οι Ινδιάνοι, η μόνη ομάδα του πληθυσμού που μπορεί να χαρακτηριστεί αυτόχθων, είναι εκείνοι που αφομοίωσαν ελάχιστα τη νέα εθνική ταυτότητα. Η πλειοψηφία τους ζει σήμερα σε περιοχές των Δυτικών πολιτειών που τους παραχωρήθηκαν, σε καταυλισμούς όπου επικρατεί η φτώχεια, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και πρόνοιας, η ανεργία και το μεγάλο ποσοστό της θνησιμότητας.

Οι Αμερικανοί ασιατικής καταγωγής διακρίνονται για την ομοιογενή οργάνωσή τους, όπως φαίνεται και από το παράδειγμα των διαφόρων Τσάιναταουν που δημιούργησαν στις πόλεις, και τα υψηλά επίπεδα μόρφωσης και εισοδήματος που πέτυχαν.

Αριθμητικά οι κάτοικοι των ΗΠΑ που ανήκουν στη Λευκή φυλή ανέρχονταν το 1990 σε 199.686.070 άτομα και αποτελούσαν το 80,28% του πληθυσμού. Οι λεγόμενοι “παλιοί Αμερικανοί” μαζί με τους “έθνικς” έφταναν τα 177.332.000 άτομα (71,3% του συνολικού πληθυσμού) και οι ισπανόφωνοι τα 22.354.000 άτομα ή το 9% του συνόλου. Οι μαύροι Αμερικανοί ανέρχονταν σε 29.986.060 άτομα ή το 12,05% του συνολικού πληθυσμού. Ο αριθμός των κατοίκων που ανήκουν σε άλλες φυλές ήταν 19.037.743 άτομα (7,65% του συνόλου).

Θρησκεία

Η ιστορία των διαφόρων θρησκευμάτων και δογμάτων που διαδόθηκαν στις ΗΠΑ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιάφερον. Από την πρώτη στιγμή της εγκατάστασης των αποίκων στη χώρα εμφανίστηκε μεγάλη ποικιλία θρησκευτικών αντιλήψεων, οι φορείς των οποίων προχώρησαν στην ίδρυση εκκλησιών δημιουργώντας μια παράδοση που συνεχίζεται ακόμη και σήμερα.

Ήδη οι πρώτες ομάδες που εγκαταστάθηκαν στις περιοχές της Νέας Αγγλίας και των υπόλοιπων ανατολικών περιοχών αποτελούνταν από άτομα διαφωνούντα με την επίσημη Αγγλικανική Εκκλησία και το δόγμα που εκείνη πρέσβευε. Έτσι η Νέα Γη έγινε ο προνομιακός χώρος διατύπωσης και εξάπλωσης νέων θρησκευτικών πιστεύω, τα οποία γενικά εντάσσονται στον προτεσταντισμό.

Η διαδικασία αυτή διήρκησε όλη την περίοδο από τις αρχές του 17ου αι. μέχρι το 19ο αι. Αποτέλεσμά της ήταν η παράλληλη ανάπτυξη δογμάτων, που περιλαμβάνουν τους βαπτιστές (28.000.000 το 1989), τους λουθηρανούς (12.400.000), τους πρεσβυτεριανούς (3.100.000), τους μεθοδιστές (8.970.000) κ.ά. Χαρακτηριστική είναι και η ανάπτυξη κατά το 19ο αι. δογμάτων που θεωρούνται καθαρά εντόπιας προέλευσης, όπως της εκκλησίας των Αγίων της Τελευταίας Μέρας, γνωστής κοινώς ως Μορμονισμός, τη Χριστιανική Επιστήμη, την εκκλησία των Αντβεντιστών της Εβδόμης Ημέρας και των Μαρτύρων του Ιεχωβά.

Στο καθεστώς απόλυτης θρησκευτικής ελευθερίας που παρέχει το αμερικανικό Σύνταγμα ο αριθμός των Εκκλησιών όλων των θρησκειών και θρησκευτικών δογμάτων έφτασε τις 350.337 (1989). Η ελευθερία αυτή οδήγησε όμως και στην ανάπτυξη ιδιότυπων αιρέσεων και ακραίων θρησκευτικών κινημάτων, που σε εξαιρετικές περιπτώσεις είναι υπεύθυνα ακόμη και για το θάνατο των μελών τους.

Με την άφιξη μεταναστών από χώρες όπως η Ιρλανδία, η Ιταλία και την Λατινική Αμερική, διαδόθηκε και ο ρωμαιοκαθολικισμός. Οι μετανάστες από την Ανατολική Ευρώπη και την Ελλάδα έφεραν μαζί τους και την ορθόδοξη πίστη. Τέλος σημαντική εξάπλωση έχει και η ιουδαϊκή θρησκεία.

Σήμερα ο πληθυσμός των ΗΠΑ που ακολουθεί τα διάφορα προτεσταντικά δόγματα υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε ποσοστό 56%, το ρωμαιοκαθολικισμό κατά 28%, η εβραϊκή κοινότητα φτάνει τα 5.944.00 μέλη και η ορθόδοξη τα 4.057.000 μέλη. Άλλα μη χριστιανικά δόγματα, εκτός του ιουδαϊσμού, με σημαντικό αριθμό πιστών είναι: ο ισλαμισμός, ο βουδισμός και ο ινδουισμός.

Γλώσσα

Η επίσημη γλώσσα του κράτους είναι η αγγλική. Στο πέρασμα του χρόνου τα αγγλικά των ΗΠΑ διαφοροποιήθηκαν αρκετά από τη γλώσσα που ομιλείται στη Μεγάλη Βρετανία. Σημαντική είναι η διαφοροποίηση στην προφορά και την ορθογραφία, αλλά κυρίως στο καθημερινό λεξιλόγιο, καθώς μορφοποίησε αρκετούς ιδιωματισμούς και ιδιόλεκτα και ενσωμάτωσε πάμπολλες λέξεις από τις υπόλοιπες γλώσσες που ομιλούνται στη χώρα.

Μολονότι η μεγάλη πλειοψηφία των σημερινών κατοίκων έχουν ως μητρική την αγγλική, διαπιστώθηκε ότι περίπου 32 εκατομ. του πληθυσμού από την ηλικία των 5 ετών ή μεγαλύτερη μιλούν στο σπίτι και μία άλλη γλώσσα. Από αυτούς το 54% μιλά τα ισπανικά.

Η ισπανική είναι η δεύτερη πιο διαδομένη γλώσσα. Την ομιλεί το σύνολο σχεδόν όσων κατάγονται από τη Λατινική Αμερική. Ο αριθμός μάλιστα αυτών που δεν κατέχουν τα αγγλικά παρά μόνο τα ισπανικά είναι τέτοιος (20.000.000 το 1992) ώστε αυτή τείνει να γίνει, σε ορισμένες πολιτείες του Νότου, επίσημη γλώσσα και για τις συναλλαγές με τη διοίκηση και τις δικαστικές αρχές. Άλλες γλώσσες με ευρεία διάδοση είναι: η κινεζική, η ιαπωνική, η κορεάτικη, η βιετναμική, η αραβική, η ιταλική, η γαλλική, η γερμανική, η πολωνική, η ελληνική, η πορτογαλική και οι γλώσσες των ιθαγενών ινδιάνων.

Κοινωνική δομή

Πολίτευμα – Θεσμοί

Ο ύπατος νόμος που διέπει τη διακυβέρνηση της χώρας είναι το Σύνταγμα των ΗΠΑ. Το πρώτο σχέδιο του Συντάγματος διατυπώθηκε το 1787, αναθεωρήθηκε τον Ιούνιο του 1788 και τέθηκε σε ισχύ το 1789. Για την αναθεώρησή του είναι απαραίτητη η ψήφος των 2/3 των μελών του Κογκρέσου και η επικύρωσή από τα 3/5 των νομοθετικών σωμάτων των πολιτειών ή των πολιτειακών συνελεύσεων. Οι πρώτες 10 αναθεωρήσεις, που είναι γνωστές ως Διακήρυξη των Δικαιωμάτων, υιοθετήθηκαν το 1791.

Αυτές κατοχύρωσαν την ελευθερία του λόγου, την ελευθερία των θρησκευτικών πιστεύω, την ελευθεροτυπία, το δικαίωμα συνάθροισης και διάφορες άλλες διατάξεις για την προστασία των ατομικών ελευθεριών. Ακολούθησαν άλλες 17 αναθεωρήσεις, που ψηφίστηκαν μεταξύ του 1795 και του 1992, οι οποίες κατάργησαν τη δουλεία, θέσπισαν την άμεση φορολογία και κατοχύρωσαν την καθολική ψήφο για τους πολίτες από 18 ετών και άνω.

Το Σύνταγμα προβλέπει την ένωση των πολιτειών, που σήμερα είναι 50, καθεμιάς με το δικό της σύνταγμα και δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης, οι οποίες εντάσσονται σε ένα ομοσπονδιακό σύστημα. Προβλέπει επίσης την εγκαθίδρυση τριών διακριτών τομέων διακυβέρνησης: τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική. Καθεμιά από αυτές έχει τη δική της δικαιοδοσία, αλλά υπάρχουν τομείς όπου συνεργάζονται ή αλληλοελέγχονται. Σκοπός αυτής της αλληλοκάλυψης είναι η αποφυγή της συγκέντρωσης της εξουσίας σ` ένα μικρό αριθμό πολιτικών, που θα μπορούσε να οδηγήσει στην τυραννία.

Ανώτατος άρχοντας του κράτους είναι ο πρόεδρος των ΗΠΑ και έδρα της κυβέρνησης η Περιφέρεια της Κολούμπια. Το άρθρο ΙΙ προβλέπει την εκλογή του προέδρου και του αντιπροέδρου από την πλειοψηφία των ψηφοφόρων για θητεία 4 χρόνων. Μετά την αναθεώρηση του 1951 ο πρόεδρος έχει δικαίωμα να εκλεγεί μόνο για δύο θητείες.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ έχει τυπικά ένα μεγαλύτερο εύρος λειτουργιών απ` ό,τι οι πρωθυπουργοί των υπόλοιπων κοινοβουλευτικών καθεστώτων. Είναι ο πρόεδρος του κόμματός του, σημαντικός παράγων της νομοθετικής εξουσίας και ο επικεφαλής της εκτελεστικής. Είναι ακόμη ο ανώτατος διοικητής των ενόπλων δυνάμεων. Ρυθμίζει επίσης την εξωτερική πολιτική, επικυρώνει τις διεθνείς συνθήκες, με τη συναίνεση της Γερουσίας, και διορίζει τους πρεσβευτές στις ξένες χώρες. Την κύρια επιρροή στις αποφάσεις του προέδρου ασκεί περισσότερο το εκτεταμένο σύστημα των συμβούλων, όπως το Γραφείο Διοίκησης και Προϋπολογισμού, το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας και η Επιτροπή Οικονομικών Συμβούλων, παρά το καθαυτό υπουργικό συμβούλιο.

Η νομοθετική εξουσία ασκείται, σύμφωνα με το άρθρο Ι του Συντάγματος, από το Κογκρέσο. Αυτό αποτελείται από δύο σώματα, τη Γερουσία και τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Η Γερουσία απαρτίζεται από 100 γερουσιαστές, δύο για κάθε πολιτεία. Τη Βουλή των Αντιπροσώπων απαρτίζουν 435 μέλη, τα οποία εκλέγονται από τις πολιτείες με βάση τα πληθυσμιακά δεδομένα της πιο πρόσφατης απογραφής. Η θητεία των μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων είναι διετής, ενώ εκείνη των Γερουσιαστών εξαετής. Κάθε δύο χρόνια διεξάγονται εκλογές για την ανανέωση του συνόλου της Βουλής και για το 1/3 της Γερουσίας. Η προσέλευση των κατοίκων στην κάλπη περιορίζεται στο 45% για τις προεδρικές και μόλις στο 35% για τις υπόλοιπες εκλογές.

Μια ιδιοτυπία του αμερικανικού πολιτεύματος είναι ότι ο πρόεδρος δεν παραιτείται ούτε κηρύσσει νέες εκλογές, όταν η πλειοψηφία του Κογκρέσου περνά στις δυνάμεις του αντιπάλου κόμματος. Οι ρυθμίσεις τέλος που αφορούν τις αρμοδιότητες και τις σχέσεις των δύο σωμάτων μεταξύ τους και με τον πρόεδρο είναι εξαιρετικά πολύπλοκες, αλλά δεν επιφέρουν σημαντικά εμπόδια στην ομαλή διακυβέρνηση της χώρας.

Η ομοσπονδιακή δικαστική εξουσία καθορίζεται από το άρθρο ΙΙΙ του Συντάγματος. Περιλαμβάνει το Ανώτατο Δικαστήριο, 12 Εφετεία, 91 περιφερειακά δικαστήρια και άλλα ειδικά, όπως το Φορολογικό Δικαστήριο ή το Στρατιωτικό Εφετείο.

Τα ομοσπονδιακά δικαστήρια υπηρετούν δύο σκοπούς: α) ερμηνεύουν τους νόμους και τους διοικητικούς κανονισμούς, β) αποφασίζουν για τη συνταγματικότητα των νόμων που ψηφίζει το Κογκρέσο ή οι πολιτείες και κάθε άλλης κανονιστικής δραστηριότητας που προέρχεται από την εκτελεστική εξουσία. Έτσι μπορούν να ακυρώσουν νόμους, όπως και πράξεις που προέρχονται από όλα τα κρατικά και πολιτειακά επίπεδα και παραβιάζουν το Σύνταγμα. Οι εννέα δικαστές του Ανώτατου Δικαστηρίου και των άλλων ομοσπονδιακών δικαστηρίων ορίζονται από τον πρόεδρο με τη συμβουλή και τη συναίνεση της Γερουσίας. Η θητεία τους είναι ισόβια.

Οι πολιτείες διοικούνται με σύστημα ανάλογο του ομοσπονδιακού με δικό τους Σύνταγμα, κυβερνήτη και νομοθετικά σώματα. Ασκούν ευρείες εξουσίες, όμως στερούνται την εξουσία: να έχουν ξεχωριστές διπλωματικές σχέσεις, να συνάπτουν συνθήκες ή συμμαχίες, να εκδίδουν ξεχωριστό νόμισμα και να εμποδίζουν την κίνηση των ατόμων διαμέσου των συνόρων τους.

Πολιτικά κόμματα

Το Σύνταγμα των ΗΠΑ δεν περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις για τη δημιουργία και τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων. Η δράση τους βέβαια είναι ελεύθερη και χωρίς περιορισμούς. Δύο είναι τα μεγαλύτερα που εναλλάσσονται στην εξουσία, το Δημοκρατικό και το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα.

Το Δημοκρατικό ιδρύθηκε το 1790 ως Αντι-Ομοσπονδιακό, μετονομάστηκε σε Δημοκρατικό-Ρεπουμπλικανικό το 1801 και υιοθέτησε τη σημερινή ονομασία του το 1828. Το Ρεπουμπλικανικό ιδρύθηκε το 1854 μετά τη διάλυση του κόμματος των Εθνικών Ρεπουμπλικάνων ή Ουίγων. Ήταν τότε τρίτο σε δύναμη και έγινε ένα από τα δύο ισχυρότερα στη δεκαετία του 1860. Στο εσωτερικό του Δημοκρατικού κόμματος είναι φανερές δύο τάσεις.

Οι βόρειοι Δημοκρατικοί υποστηρίζουν περισσότερο τη δράση του κράτους για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων, την κρατική συμμετοχή στη διαμόρφωση του οικονομικού συστήματος και την παροχή βοήθειας προς τις μειονότητες. Οι νότιοι είναι πιο συντηρητικοί ως προς τις επεμβάσεις στην οικονομία και τα κοινωνικά ζητήματα. Οι Ρεπουμπλικάνοι εμφανίζονται λιγότερο διαιρεμένοι ως προς τις απόψεις τους για τη λειτουργία της οικονομίας, εγκρίνουν την περικοπή των κοινωνικών δαπανών και της φορολογίας για την ενίσχυση της βιομηχανίας.

Τα μικρότερα κόμματα διαδραματίζουν πολύ μικρό ρόλο στις εθνικές και πολιτειακές εκλογές. Κανείς υποψήφιος τρίτου κόμματος δεν κατάφερε ποτέ να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές.

Υγεία – Πρόνοια

Οι ΗΠΑ διαθέτουν ένα από τα πιο αναπτυγμένα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας και υγείας, που παρέχεται είτε από τους κρατικούς είτε από τους πολιτειακούς θεσμούς. Το Διάταγμα Κοινωνικής Ασφάλειας που τέθηκε σε ισχύ από το 1935 προβλέπει την ασφάλιση των μισθωτών και των οικογενειών τους μετά τη συνταξιοδότησή τους, όταν καθίστανται ανίκανοι για εργασία ή μετά το θάνατό τους. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και οι πολιτείες παρέχουν ακόμη οικονομική υποστήριξη σε προγράμματα καταπολέμησης της ανεργίας.

Υπάρχουν επίσης προγράμματα υποστήριξης των τυφλών, των αναπήρων, των φτωχών ηλικιωμένων και των φτωχών οικογενειών με εξαρτώμενα μέλη. Στα σχολεία προσφέρεται συσσίτιο σε παιδιά που έχουν ανάγκη και δίνονται κουπόνια σίτισης για τις φτωχές οικογένειες.

Οι ΗΠΑ είναι όμως το μοναδικό αναπτυγμένο κράτος χωρίς εθνικό δημόσιο σύστημα υγείας-πρόνοιας. Σε χαμηλότερο επίπεδο η υγειονομική πολιτική περιλαμβάνει το πρόγραμμα Ιατρικής Φροντίδας, ένα ασφαλιστικό πρόγραμμα υγείας για τους ηλικιωμένους πολίτες, και την Ιατρική Βοήθεια, για την υποστήριξη των φτωχών.

Οι ΗΠΑ διαθέτουν επίσης ένα εκτεταμένο σύστημα ιατρικών και νοσοκομειακών εγκαταστάσεων υψηλής ποιότητας, που συνοδεύεται από το υψηλό επίπεδο κατάρτισης του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Η πρόσβαση όμως σ` αυτό το υγειονομικό δίκτυο παρέμενε προβληματική για ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Υπολογίζεται ότι περισσότερα από 30.000.000 άτομα δεν έχουν ιδιωτική υγειονομική ασφάλιση και άρα δε γίνονται αποδεκτοί από τα προγράμματα Ιατρικής Φροντίδας και Βοήθειας. Ίσως αριθμός διπλάσιος από τον παραπάνω έχει ανεπαρκή βασική κάλυψη ή δέχεται ελάχιστη για τις ανίατες αρρώστιες.

Έντονα είναι επίσης και τα προβλήματα της στέγασης, καθώς για πολλές δεκαετίες το κράτος απουσίαζε από την κατάστρωση στεγαστικής πολιτικής.

Εκπαίδευση

Εκπαίδευση παρέχεται στις ΗΠΑ σε όλα τα επίπεδα, από τα προνήπια μέχρι το πανεπιστήμιο, και από δημόσιους και από ιδιωτικούς φορείς. Η πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι υποχρεωτική για τις ηλικίες μεταξύ 7-16 ετών. Αν και η ευθύνη για τη δημόσια εκπαίδευση ανήκει τυπικά στις κατά τόπους αρχές, ουσιαστικά βρίσκεται στη δικαιοδοσία των κρατικών αρχών.

Όταν εγκαινιάστηκε η δημόσια εκπαίδευση στις αμερικανικές αποικίες, στα μέσα του 17ου αι., θεωρήθηκε από πολλούς ότι ήταν το όργανο που θα γκρέμιζε το φράγμα των κοινωνικών διακρίσεων και προκαταλήψεων. Οι ελπίδες αυτές γνώρισαν την πιο οδυνηρή διάψευση στην περίοδο των φυλετικών διακρίσεων, όταν ο μη λευκός πληθυσμός, που αποτελούνταν κυρίως από μαύρους, είτε στερήθηκε εντελώς το δικαίωμα στη μόρφωση είτε υποχρεώθηκε να φοιτήσει σε φυλετικά διαχωρισμένα σχολεία. Το καθεστώς αυτό καταργήθηκε μόλις το 1954.

Σήμερα το σχολικό πρόγραμμα παρακολουθεί το 96% των παιδιών 5-6 ετών, το 99% ηλικίας 7-13, το 95% στις ηλικίες 14-17 και το 34% των νέων 18-24 ετών.

Τα πρώτα αμερικανικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ήταν μικρά και περιλάμβαναν ένα αριστοκρατικής καταγωγής φοιτητικό σώμα. Η ίδρυσή τους άρχισε στα μέσα του 17ου αι. και συνεχίστηκε μέχρι τα μέσα του 18ου. Από τα πρώτα ήταν το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, του Γέιλ, του Πρίνστον και της Κολούμπια. Τα προγράμματά τους όμως περιορίζονταν στη θεολογία, τη νομική, την ιατρική και την παιδαγωγική, τομείς που δύσκολα κάλυπταν τις αυξημένες ανάγκες ενός έθνους που διεύρυνε συνεχώς την επικράτειά του και τη βιομηχανία του. Σημαντική ώθηση έδωσαν οι πρωτοβουλίες του προέδρου Λίνκολν, το 1862. Από τότε δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή σε επιστημονικά πεδία που στρέφονταν γύρω από τη γεωργία και τις θετικές επιστήμες. Καθιερώθηκε ακόμη η πρόσβαση και των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Από το συνολικό αριθμό εγγεγραμμένων και στις τρεις εκπαιδευτικές βαθμίδες το 1990, οι λευκοί αποτελούσαν το 81%, οι μαύροι περίπου το 15% και οι ισπανόφωνοι το 10% κατά προσέγγιση.

Ένοπλες δυνάμεις

Στη μετα-ψυχροπολεμική εποχή οι ΗΠΑ αναδεικνύονται ως η ισχυρότερη στρατιωτικά δύναμη του κόσμου. Η στρατιωτική της παρουσία είναι αισθητή σε πάρα πολλά σημεία της υφηλίου και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την πολιτική συμμαχικών ή εχθρικών κρατών.

Ανώτατος διοικητής των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων είναι ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Οι εντολές διαβιβάζονται σ` αυτές μέσω του υπουργείου Άμυνας. Οι στρατιωτικοί διοικητές του στρατού, του ναυτικού, της πολεμικής αεροπορίας και των πεζοναυτών αποτελούν το Γενικό Επιτελείο των Αρχηγών, ο επικεφαλής του οποίου διορίζεται από τον πρόεδρο. Το Γενικό Επιτελείο παρέχει τις συμβουλές του στον πρόεδρο και το Κογκρέσο για θέματα στρατιωτικής στρατηγικής και προτείνει το ύψος των αμυντικών δαπανών, καθώς και τύπους οπλικών συστημάτων.

Μολονότι το Σύστημα Επιλογής στρατιωτικού Προσωπικού καταγράφει όλους τους άρρενες πολίτες άνω των 18, από το 1973 δημιουργήθηκε ένα σύστημα εθελοντικής υπηρεσίας σε καθαρά επαγγελματικές βάσεις. Έτσι το 1997 υπηρετούσαν στις ένοπλες δυνάμεις περίπου 1.447.600 άτομα, από τα οποία το 34,2% στο στρατό ξηράς, το 27,1% στο ναυτικό, το 26,4% στην αεροπορία και το 12,1% αποτελούσε τους πεζοναύτες. Στην Εθνοφυλακή των ΗΠΑ υπηρετούσαν 527.600 άτομα. Οι γυναίκες, που αποτελούν το 1/10 του συνόλου, άρχισαν τα τελευταία χρόνια να προωθούνται και σε μάχιμες θέσεις. Το οικονομικό έτος 1999 ο αμυντικός προϋπολογισμός των Η.Π.Α. έφτασε το 3,2% του Α.Ε.Π.

Διοικητική διαίρεση

Περιφέρειες

Οι ΗΠΑ αποτελούνται από 50 ομόσπονδες πολιτείες και από τη διοικητική περιφέρεια της Κολούμπια, όπου βρίσκεται και η πρωτεύουσα της χώρας Ουάσινγκτον (βλέπε πίνακα διοικητικής διαίρεσης).

Πέρα από τις 50 αυτές πολιτείες άμεσα εξαρτώμενα σε στρατιωτικό, διοικητικό και οικονομικό επίπεδο είναι και τα εδάφη ορισμένων νησιών της Καραϊβικής θάλασσας και του Ειρηνικού.

Το σημαντικότερα από αυτά τα νησιά είναι το Πουέρτο Ρίκο, που από πολλούς αποκαλείται η 51η πολιτεία των ΗΠΑ. Βρίσκεται στην Καραϊβική, στις Δυτικές Ινδίες, ανατολικά της Κούβας. Η έκτασή του είναι 8.897 τ. χλμ. και ο πληθυσμός του 3.700.000 κατ. (1998). Η μέση πυκνότητά του ανέρχεται στους 400 κατ. ανά τ. χλμ. Το ανάγλυφό του νησιού είναι σχετικά χαμηλό. Το υψηλότερο σημείο είναι η κορυφή Σέρο ντε Πούντα (1.338 μ.). Ως προς τη σύνθεση του πληθυσμού η πλειονότητα είναι ισπανικής καταγωγής με μεγάλο ποσοστό μιγάδων.

Το κύριο θρήσκευμα των κατοίκων είναι ο ρωμαιοκαθολικισμός. Οι επίσημες γλώσσες είναι η αγγλική και η ισπανική, που ομιλείται από την πλειονότητα. Ο μέσος όρος ζωής είναι τα 76 χρόνια. Το ποσοστό των αναλφάβητων είναι 67%. Η κύρια μάζα του πληθυσμού κατοικεί στα αστικά κέντρα του νησιού. Μεγαλύτερο από αυτά είναι η πρωτεύουσα του νησιού, το Σαν Χουάν με 442.000 κατ. (1998). Άλλες πόλεις: η Μπαγιαμόν (220.262 κάτ.), η Πόνσε (187.749 κάτ.), η Καρολίνα (177.806 κάτ.), η Κάγκουας (133.447 κάτ.) και η Μαγιαγκούεζ (100.371 κάτ.).

Η οικονομία του νησιού βασίζεται κυρίως στον πρωτογενή τομέα, ενώ η βιομηχανία και ο τουρισμός αποκτούν αυξανόμενη σημασία. Το ΑΕΠ ήταν το 1990 21,3 εκατομ. δολάρια και το κατά κεφαλήν εισόδημα έφτασε τα 6.470 δολάρια. Διοικητικά απολαμβάνει καθεστώς αυτονομίας, με αιρετό κυβερνήτη και δύο αιρετά νομοθετικά σώματα. Οι πολίτες του έχουν την υπηκοότητα των ΗΠΑ, δεν έχουν όμως δικαίωμα ψήφου στις εκλογές των ΗΠΑ.

Το Πουέρτο Ρίκο ήταν από τις πρώτες περιοχές της Αμερικανικής ηπείρου που ανακάλυψε ο Χριστόφορος Κολόμβος. Έφτασε στις ακτές του το 1492. Ανήκε στις ισπανικές αποικιακές κτήσεις μέχρι το 1898, οπότε, μετά την ήττα των Ισπανών στον πόλεμο με την Αμερική, περιήλθε στις ΗΠΑ. Το 1952 απέκτησε καθεστώς αυτονομίας και το 1967, με δημοψήφισμα, οι κάτοικοί του αποφάσισαν με ποσοστό 60% τη συνέχιση της αυτονομίας και τη μη πλήρη ενσωμάτωσή του στις ΗΠΑ.

Οι Παρθένοι Νήσοι πέρασαν στον έλεγχο των ΗΠΑ κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1917). Αποτελούν νησιωτικό σύμπλεγμα της Καραϊβικής, στα ανατολικά του Πουέρτο Ρίκο. Η συνολική τους έκταση είναι 355 τ. χλμ. και ο πληθυσμός τους φτάνει τους 102.000 κατ. Πρωτεύουσα των νησιών είναι η Σαρλότ Αμαλί με πληθυσμό περίπου 53.000 κατ. Διέπονται από καθεστώς διοικητικής και νομοθετικής αυτονομίας.

Η νήσος Γκουάμ, που αποτελεί επίσης εξαρτώμενο έδαφος των ΗΠΑ, βρίσκεται στον Νότιο Ειρηνικό. Είναι το μεγαλύτερο νησί του αρχιπελάγους Μαριάνες της Μικρονησίας. Έχει έκταση 549 τ. χλμ. και πληθυσμό 137.000 κατ. Η πλειονότητα των κατοίκων ανήκει στη γηγενή εθνότητα των Τσαμόρο. Πρωτεύουσα του Γκουάμ είναι η πόλη Αγκάνια (5.000 κάτ.). Αυτοδιοικείται από αιρετά τοπικά όργανα εξουσίας. Από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, οπότε υπήρξε πεδίο σφοδρών μαχών μεταξύ των αμερικανικών και των ιαπωνικών δυνάμεων, φιλοξενεί το αρχηγείο του Αμερικανικού Στόλου του Ειρηνικού. Ανακαλύφθηκε από τον Μαγγελάνο το 1521 και υπήρξε ισπανική κτήση μέχρι τον αμερικανικο-ισπανικό πόλεμο του 1898, όταν πέρασε στον έλεγχο των ΗΠΑ.

Το Παλάου είναι και αυτό νησιωτικό σύμπλεγμα του Δυτικού Ειρηνικού (Μικρονησία). Η συνολική έκταση των εκατοντάδων μικρών νησιών και νησίδων που το αποτελούν είναι 488 τ. χλμ. Ο πληθυσμός του φτάνει μόλις τους 15.100 κάτ. Πρωτεύουσα είναι η Κόνορ (7.700 κατ.). Περιήλθε στον έλεγχο των ΗΠΑ μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου (1947) και σήμερα έχει καθεστώς ημιανεξαρτησίας με δικό του Σύνταγμα (1981), Γερουσία και Βουλή.

Οι Αμερικανικές Σαμόα αποτελούν το ανατολικό τμήμα του ομώνυμου νησιωτικού συμπλέγματος στον Ειρηνικό. Το δυτικό ανεξάρτητο κράτος της Σαμόα συμμετέχει στη Βρετανική Κοινοπολιτεία. Η έκτασή τους είναι 197 τ. χλμ. και έχουν πληθυσμό 39.000 κατ. Πρωτεύουσα των νησιών είναι το Πάγκο-Πάγκο. Οι Σαμόα αποτελούν αυτοδιοικούμενο έδαφος που πέρασε στον έλεγχο των ΗΠΑ το 1900.

Οι Βόρειες Μαριάνες είναι ομάδα νησιών του Ειρηνικού, βόρεια του Γκουάμ. Έχουν έκταση 477 τ. χλμ. και πληθυσμό 23.300 κατ. Το καθεστώς τους είναι αυτό της διοικητικής αυτονομίας. Εξαρτώνται από τις ΗΠΑ από το 1947.

Η Ζώνη του Παναμά περιλαμβάνει τη στενή ζώνη κατά μήκος των δύο πλευρών της ομώνυμης Διώρυγας. Έχει έκταση 1.675 τ. χλμ. και πληθυσμό 32.000 κατ., από τους οποίους το 25% είναι αμερικανικό στρατιωτικό προσωπικό. Ο έλεγχός της ανήκει στις ΗΠΑ μέχρι το έτος 2000.

Ακόμη μικρότερα εδάφη άλλων περιοχών ανήκουν επίσης στον έλεγχο των ΗΠΑ. Αναφέρονται ενδεικτικά: οι στρατιωτικές βάσεις στην περιοχή Γκουαντανάμο της Κούβας και τα νησιά του Ειρηνικού Μιντγουέι, Γουέικ και Τζόνστον.

Εξαρτώμενα από τις ΗΠΑ, μέχρι την ανακήρυξή τους ως ανεξάρτητων κρατών το 1991, ήταν και τα νησιά Μάρσαλ και η Μικρονησία.

Πρωτεύουσα – Πόλεις

Η πρωτεύουσα της χώρας είναι η Ουάσινγκτον με πληθυσμό 606.900 κατ. (με τα προάστια 3.734.000). Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα των ΗΠΑ στη διοικητική περιφέρεια της Κολούμπια. Χτίστηκε στη συμβολή των ποταμών Πότομακ και Ανακόσια και ως πρωτεύουσα του νέου κράτους εγκαινιάστηκε το 1800. Στην πόλη φιλοξενούνται τα σημαντικότερα μνημεία που συμβολίζουν τον αγώνα για την ανεξαρτησία του νέου κράτους και την ανάπτυξή του. Φιλοξενεί ακόμη την έδρα του Κογκρέσου (Μέγαρο του Καπιτωλίου), τον Λευκό Οίκο (προεδρική κατοικία) και πολλά άλλα περίφημα από αρχιτεκτονικής πλευράς κτίρια που στεγάζουν διάφορες υπηρεσίες του κράτους.

Η μεγαλύτερη όμως πόλη των ΗΠΑ και μία από τις παγκόσμιες μητροπόλεις είναι η Νέα Υόρκη. Ο πληθυσμός της ξεπερνά μαζί με αυτόν του μείζονος πολεοδομικού συγκροτήματος τα 17.000.000 κατ. Είναι χτισμένη στις όχθες του ποταμού Χάντσον, στις βορειοανατολικές ακτές της χώρας στον Ατλαντικό. Συγκεντρώνει στους κόλπους της ένα μεγάλο μέρος της βιομηχανικής, εμπορικής, τραπεζικής, αλλά και πνευματικής παραγωγής της χώρας. Πασίγνωστες περιοχές της είναι το Μανχάταν, το Κουίνς, το Μπρούκλιν και το Μπρονξ. Σήμα κατατεθέν της αποτελούν οι ουρανοξύστες και το άγαλμα της Ελευθερίας, που για δεκαετίες υποδεχόταν τις ελπίδες των εκατομμυρίων μεταναστών στην είσοδο του λιμανιού της. Οι αρχικοί οικιστές της ήταν οι Ολλανδοί, που άρχισαν να εγκαθίστανται εδώ από το 1621-1624. Αυτοί της έδωσαν και το πρώτο όνομά της, Νέο Άμστερνταμ.

Δεύτερη σε μέγεθος μετά τη Νέα Υόρκη είναι η πόλη του Λος Άντζελες. Βρίσκεται στις νοτιοδυτικές ακτές της χώρας στον Ειρηνικό, στην πολιτεία της Καλιφόρνιας. Ο πληθυσμός της φτάνει τα 3.485.398 κατ. (με τα προάστια 10.845.000). Προσαρτήθηκε στις ΗΠΑ το 1850 μετά τη νίκη τους στον πόλεμο με το Μεξικό και από τότε γνώρισε αλματώδη ανάπτυξη. Σήμερα είναι γνωστή για το προάστιό της Χόλιγουντ και το Μπέβερλι Χιλς που αποτελούν τη “Μέκκα” της αμερικανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας.

Το Σικάγο αποτελεί το τέταρτο μεγαλύτερο αστικό κέντρο της χώρας. Χτίστηκε στις όχθες της λίμνης Μίτσιγκαν, στη βορειοανατολική πολιτεία του Ιλινόις. Οι κάτοικοί του είναι 2.783.000 (6.216.000 μαζί με τα προάστια). Είναι σημαντικό λιμενικό και βιομηχανικό κέντρο, που απέκτησε έναν ιδιαίτερο μύθο κατά την εποχή του Μεσοπολέμου, όταν υπήρξε το θέατρο της δράσης γνωστών εγκληματιών με χιλιάδες θύματα.

Στη νότια πολιτεία του Τέξας βρίσκεται το Χιούστον, το αμέσως επόμενο μετά το Σικάγο σημαντικό κέντρο. Έχει πληθυσμό 1.630.000 κατ. (3.247.000 με τα προάστια) και είναι γνωστό παγκοσμίως καθώς φιλοξενεί την έδρα της Αμερικανικής Υπηρεσίας Διαστήματος (ΝΑΣΑ).

Άλλες μεγάλες πόλεις είναι: η Φιλαδέλφεια (1.585.577 κατ., 4.920.000 με τα προάστια). Ιστορική πόλη της Πενσυλβάνια, κέντρο της Αμερικανικής Επανάστασης και πρώτη πρωτεύουσα του κράτους. Σημειώνεται το ελληνικό όνομα της πόλης, που επιλέχτηκε ακριβώς για να τονίσει τα ιδανικά που ενέπνεαν τον αγώνα των επαναστατών.

Το Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνιας, έδρα των εποικιστικών εξορμήσεων των Ισπανών (1.110.149 κατ., 2.370.000 με τα προάστια). Το Ντιτρόιτ του Μίτσιγκαν, με το μεγάλο εμπορικό λιμάνι (1.027.974 κατ., 4.352.000 μαζί με τα προάστια), το Ντάλας του Τέξας, κέντρο της πετρελαιοπαραγωγού περιοχής αλλά και τόπος τη δολοφονίας του προέδρου Κένεντυ το 1963 (1.006.877 κατ., με τα προάστια 3.766.000), το Φοίνιξ της Αριζόνας, σπουδαίο αγροτικό κέντρο (983.403 κατ., με τα προάστια 2.030.000), το Σαν Αντόνιο του Τέξας, όπου είναι φανερά τα σημάδια της εποχής της ισπανικής αποικιοκρατίας (935.933 κάτ. / 1.323.000), Η Βαλτιμόρη του Μέριλαντ, έδρα του πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς (736.014 κάτ. / 2.342.000), και το Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνιας, γραφική πόλη στον Ειρηνικό που ιδρύθηκε από τους Ισπανούς και υποφέρει συχνά από σεισμούς (723.959 κάτ. / 5.028.000). Μικρότερα αστικά κέντρα με πληθυσμούς μεταξύ 700.000-400.000 είναι το Μέμφις του Τενεσή (610.337 κάτ.), η Βοστόνη της Μασαχουσέτης (574.283 κάτ./2.846.000), όπου ξέσπασε η επανάσταση κατά των Άγγλων, το Σηάτλ της πολιτείας της Ουάσινγτον (516.259 κάτ./ 1.862.000), η Νέα Ορλεάνη της Λουιζιάνα, με εμφανή ακόμα τα ίχνη της γαλλικής κουλτούρας, καθώς ιδρύθηκε από Γάλλους το 1803 (496.938 κάτ. / 1.640.000), το Ντένβερ του Κολοράντο, το Όστιν του Τέξας και το Λονγκ Μπήτς της Καλιφόρνιας, παραθεριστικό κέντρο με πληθυσμό 429.433 κατ.

Γράμματα – Τέχνες – Πολιτισμός

Ένα από τα χαρακτηριστικότερα στοιχεία της πολιτιστικής ζωής των ΗΠΑ είναι η τάση για συνεχή αναζήτηση του νέου, της αλλαγής και της αμφισβήτησης των παραδομένων αντιλήψεων. Το γεγονός αυτό ερμηνεύεται ίσως από το γεγονός της σύστασης του σχετικά νεαρού κράτους στη βάση της απουσίας συγκεκριμένων εθνικών πνευματικών παραδόσεων, καθώς ο πληθυσμός του αποτελεί ένα κράμα ποικίλων εθνοτήτων και προελεύσεων.

Τα προβλήματα που έθετε η οργάνωση της νέας κοινωνίας από την αρχή, στα θεμέλια της ελευθερίας και της δημοκρατίας, έδωσαν ώθηση στην πνευματική αναζήτηση νέων μορφών και ιδεών και επέδρασε σόλους τους τομείς της καθημερινής αλλά και καλλιτεχνικής ζωής. Ίσως στον 20ό αι. αυτές οι αναζητήσεις να έλαβαν ακραίες διαστάσεις και να αποτέλεσαν αφορμή κριτικής, όταν άρχισε η εξαγωγή του λεγόμενου “αμερικανικού τρόπου ζωής” προς το εξωτερικό, γεγονός όμως παραμένει ότι οι ΗΠΑ δεν έπαψαν να δημιουργούν συνεχώς νέους τρόπους έκφρασης σ όλους τους τομείς του πολιτισμού είτε αυτός ορίζεται ως λαϊκός και μαζικός είτε αφορά την υψηλή τέχνη.

Γενικά διαπιστώνονται δύο διαφορετικές πολιτιστικές τάσεις. Η πρώτη με την ανάπτυξη της τηλεόρασης και των μαζικών μέσων ενημέρωσης ευνοεί την ομοιομορφία σκέψης και συμπεριφοράς και η δεύτερη, προϊόν της έντασης του αγώνα των διαφόρων μειονοτήτων, τη διαφοροποίηση και την καλλιέργεια του πολιτιστικού πλουραλισμού.

Λογοτεχνία

Ήδη από τις λογοτεχνικές απόπειρες της εποχής των πρώτων αποίκων φάνηκε η δυνατότητα των Αμερικανών συγγραφέων να στοχάζονται ελεύθερα και να αναζητούν νέους πνευματικούς δρόμους. Σ` αυτή την πρώτη περίοδο ξεχωρίζουν τα φιλοσοφικά και πολιτικά έργα του Τόμας Πέιν (1737-1809) και του Ίθαν Άλεν (1738-1779). Κορυφαία φυσιογνωμία της εποχής υπήρξε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος (1706-1790), ο οποίος συμμετείχε ενεργά στην Επανάσταση. Μετά την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας θα εμφανιστεί ο “πατέρας” της αμερικανικής λογοτεχνίας, ο Ουάσινγκτον Ίρβινγκ (1783-1859), ο γνωστός για το έργο του “Ο τελευταίος των Μοϊκανών” Τζέιμς Κούπερ (1789-1851), ο ποιητής Χένρι Λονγκφέλοου (1807-1882) και ο Ράλφ Ουάλντο Έμερσον (1803-1882). Από τους σημαντικότερους ποιητές του 19ου αι. είναι ο Έντγκαρ Άλαν Πόε (1809-1849) και ο Ουόλτ Ουίτμαν (1819-1892), που από πολλούς θεωρείται ως ο εθνικός ποιητής των ΗΠΑ.

Από τους πεζογράφους ξεχωρίζουν η Χάριετ Μπίτσερ Στόου (1812-1896), συγγραφέας της “καλύβας του Μπαρμπα-Θωμά”, ο Μαρκ Τουέν (1835-1910) με το έργο του “Οι περιπέτειες του Τόμ Σόγιερ” και ο Χένρι Τζέιμς (1843-1916). Στον 20ό αι. το μυθιστόρημα κυρίως, με την πολυφωνική του οργάνωση, θα γίνει το όργανο για την έκφραση των αλλαγών που επέφερε η τεχνολογική ανάπτυξη, η ρήξη των παλαιότερων κοινωνικών δομών αλλά και η πάλη των μειονοτήτων για ισότητα και πολιτικά δικαιώματα. Έτσι θα ξεχωρίσουν συγγραφείς, όπως ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ (1896-1940), συγγραφέας του “Μεγάλου Γκάτσμπι”, ο Ουίλιαμ Φώκνερ (1897-1962), χαρακτηριστικός εκπρόσωπος των συγγραφέων του Νότου, ο Τζον Στάινμπεκ (1902-1968) με το έργο του “Τα σταφύλια της οργής”, οι δραματουργοί Τενεσί Ουίλιαμς (1911-1983) και Άρθουρ Μίλερ (1924-1984). Από τους ποιητές ξεχωρίζει ο Έζρα Πάουντ (1885-1973). Στη σύγχρονη εποχή νέες ριζοσπαστικές φωνές θα αναδυθούν από το κίνημα των Μπίτνικς (Τζακ Κερουάκ, Ουίλιαμ Μπάροουζ, Άλαν Γκίνζμπεργκ κ.ά.), ενώ η φωνή της μαύρης κοινότητας θα εκφραστεί μέσα από τα έργα των Τζέιμς Μπόλντουιν, της Μάγια Ανγκέλου και της Τόνι Μόρισον.

Καλές Τέχνες

Οι καλλιτέχνες των ΗΠΑ θα αρχίσουν να κάνουν την είσοδό τους στο παγκόσμιο ζωγραφικό στερέωμα και να επηρεάζουν τις διεθνείς εξελίξεις κυρίως από τη δεκαετία του 1960 και μετά. Το ζωγραφικό κίνημα που πρώτα αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ και εξέφραζε τη σύγχρονή πραγματικότητα, της εμπορευματοποίησης και μαζικοποίησης του καλλιτεχνικού έργου, με το δραστικότερο τρόπο ήταν η Ποπ Αρτ. Με αυτήν συνδέθηκαν τα ονόματα του Άντι Γουόρχολ και του Ρόι Λιχτενστάιν.

Στο θέατρο οι καλλιτέχνες πειραματίστηκαν πάνω στον αυθορμητισμό, τον αυτοσχεδιασμό και τη συμμετοχή του θεατή στα δρώμενα, ενώ και στο χορό συγκροτήθηκαν πολλές νέες ομάδες που διεύρυναν τις αναζητήσεις τους μακριά από τα δεδομένα των κλασικών παραδόσεων. Οι δύο καλλιτεχνικοί τομείς με τη μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως είναι αναμφισβήτητα η μουσική και ο κινηματογράφος. Η τζαζ, τα μπλουζ και κυρίως η ροκ συνάντησαν ευρεία απήχηση από μεγάλα στρώματα του παγκόσμιου πληθυσμού και έγιναν η κοινή γλώσσα της νεολαίας σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.

Ο κινηματογράφος ανέδειξε μεγάλες μορφές της έβδομης τέχνης, όπως ο Όρσον Ουέλς, ο Τζον Χιούστον και βέβαια ο Τσάρλι Τσάπλιν και έθρεψε τα όνειρα γενεών θεατών σε έναν τεράστιο αριθμό χωρών. Είναι ωστόσο αλήθεια ότι και οι δύο αυτές τέχνες δεν απέφυγαν την εμπορευματοποίηση που πολλές φορές τις υποβιβάζει σε απλά βιομηχανικά προϊόντα.

Μνημεία – Αξιοθέατα

Κάθε πόλη των ΗΠΑ φιλοξενεί τα μνημεία εκείνα που μαρτυρούν είτε τον επαναστατικό αγώνα του έθνους, είτε την κατάκτηση της σκληρής δυτικής ενδοχώρας είτε τους νεκρούς που έπεσαν στα πεδία των μαχών συχνά μάλιστα μακριά από την πατρίδα τους. Πολλές άλλες ανέδειξαν σε αξιοθέατα ιδιαίτερες αρχιτεκτονικές τους πλευρές, όπως π.χ. η Νέα Υόρκη με τους ουρανοξύστες ή το Σαν Φρανσίσκο με τη Γέφυρα της “Χρυσής Πύλης”. Μεγάλα μουσεία φιλοξενούνται ακόμη σε πόλεις της ανατολικής κυριως ακτής, όπως το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη, το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν στην Ουάσινγκτον και το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης.

Αγαπημένοι τόποι των επισκεπτών είναι βέβαια και τα αξιοθέατα της φύσης, με τους καταρράκτες του Νιαγάρα, τα εθνικά πάρκα, όπως του Γιέλοστοουν και του Γιοσεμάιτ να συγκεντρώνουν την προσοχή τους. Τέλος σημειώνεται και η ανάπτυξη των θεματικών πάρκων ψυχαγωγίας, όπως αυτών της Ντίσνεϊλαντ και Ντίσνεϊγουορλντ να προσελκύουν μεγάλους αριθμούς νεαρών κατοίκων και επισκεπτών της χώρας.

Ιστορικά στοιχεία

Πριν τον 20ό αιώνα

Όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος έφτασε στις ακτές του Νέου Κόσμου, το έδαφος που τώρα καλύπτουν οι ΗΠΑ κατοικούνταν, σύμφωνα με επισφαλείς υπολογισμούς, από περίπου 1.500.000 Ινδιάνους. Σύμφωνα με τις επικρατέστερες ανθρωπολογικές απόψεις αυτοί ήταν απόγονοι των πρώτων πληθυσμών που μετανάστευσαν στην Αμερικανική ήπειρο προερχόμενοι από την Ασία, μέσω του Βερίγγειου πορθμού, πριν από 10.000 έως 30.000 χρόνια. Ο πολιτισμός τους, που καθορίστηκε αποφασιστικά από τις ιδιαίτερες γεωγραφικές και κλιματικές συνθήκες, δεν άφησε ανεπηρέαστο εκείνον των νέων αποίκων σε τομείς όπως της χειροτεχνίας, των διαφόρων τεχνικών αγροτικής και κτηνοτροφικής παραγωγής και στην ανάπτυξη πλούσιων λαϊκών παραδόσεων.

Η αντίστασή τους όμως στην επέκταση των Λευκών και την υφαρπαγή των εδαφών τους από αυτούς, οδήγησε τελικά στη σύγκρουση με τραγικά αποτελέσματα, που επέφεραν τη δραστική μείωση του αριθμού τους και την παρακμή του πολιτισμού τους.

Ουσιαστικά η ιστορία της Βόρειας Αμερικής ξεκινά μετά την ανακάλυψή της και την εγκατάσταση των πρώτων αποίκων εκεί. Η πρώτη ευρωπαϊκή αποικιακή εγκατάσταση ήταν ο Άγιος Αυγουστίνος (στη σημερινή Φλόριδα), που ιδρύθηκε από τους Ισπανούς.

Η παρουσία Βρετανών αποίκων εγκαινιάστηκε μετά το 1606, όταν ο Άγγλος βασιλιάς Ιάκωβος Α΄ παραχώρησε άδειες εποικισμού σε δύο εταιρείες (εταιρεία του Λονδίνου, εταιρεία του Πλύμουθ), που χρηματοδότησαν την αποστολή των πρώτων πλοίων προς τις ακτές της άλλης πλευρά του Ατλαντικού. Το 1607 ιδρύθηκε η πρώτη μόνιμη εγκατάσταση των Άγγλων αποίκων, το Τζέιμσταουν, στην περιοχή της σημερινής Βιρτζίνια. Οι ιδιαίτερες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Αγγλία του 17ου αι. επέτειναν το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Αμερική.

Οι πρώτες αυτές ομάδες αποίκων αποτελούνταν από αντιφρονούντες της Αγγλικανικής Εκκλησίας που αναζητούσαν θρησκευτική ελευθερία, από φτωχούς τεχνίτες και μικροϊδιοκτήτες των οποίων η περιουσία είχε καταστραφεί. Έτσι Άγγλοι “σχισματικοί” ή ακόλουθοι διαφόρων δογμάτων, όπως οι “προσκυνητές” και οι “πουριτανοί”, θα δημιουργήσουν από το 1620 και μετά νέες αποικίες στις περιοχές της Μασαχουσέτης, του Κονέκτικατ, του Νιού Χαμσάιρ, της Πενσυλβάνια και αλλού.

Έτσι δημιουργήθηκε ο πρωταρχικός πυρήνας των δεκατριών αγγλικών αποικιών. Η δυναμικότητα των αποίκων και η αναζήτηση καλύτερων προοπτικών οδήγησε σύντομα στις πρώτες τριβές με το αγγλικό στέμμα, καθώς αυτό επιχειρούσε να επιβάλει την εξουσία του πάνω στους εμβρυώδεις θεσμούς αυτοδιοίκησης που άρχισαν να αναπτύσσονται.

Στα μέσα του 18ου αι. είχαν πια διαμορφωθεί τρεις ομάδες αποικιών: η Βόρεια (Νιού Χαμσάιρ, Μασαχουσέτη, Ρόουντ Άιλαντ, Κονέκτικατ), με κύριο χαρακτηριστικό την καπιταλιστική και πολιτιστική ανάπτυξη, η Νότια (Μέριλαντ, Βιρτζίνια, Καρολίνα, Τζόρτζια), όπου επικρατούσε η εντατική αγροτική παραγωγή που εκμεταλλευόταν την εργασία των σκλάβων (οι πρώτοι έφτασαν ήδη το 1619) και η Κεντρική (Νέα Υόρκη, Νέα Ιερσέη, Ντελάγουερ, Πενσυλβάνια) με μεγάλα αστικά και λιμενικά κέντρα.

Η οριστική σύγκρουση με τη Μητρόπολη ξεκίνησε στη Μασαχουσέτη το 1775, όταν η καταπιεστική πολιτική της Βρετανίας και η δυσβάσταχτη φορολογία ανάγκασε τους αποίκους να συγκαλέσουν το Πρώτο Ηπειρωτικό Κογκρέσο (1774) και να διακηρύξουν τα δικαιώματά τους και στις 14 Ιουνίου 1775 απέκτησαν τη σημαία τους, με 13 αστέρια, όσες ήταν και οι πολιτείες τους εκείνη την ημέρα, ενώ την ίδια ημέρα απέκτησαν και εθνικό στρατό.

Σπουδαίος σταθμός του αγώνα των αποίκων υπήρξε η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (4 Ιουλίου 1776). Ο πόλεμος εναντίον των Άγγλων ήταν σκληρός και μακροχρόνιος. Έληξε το 1783 με την ήττα των δεύτερων και την αναγνώριση της ανεξαρτησίας των πρώτων. Το νέο κράτος ολοκλήρωσε την οργάνωσή του τον Μάρτιο του 1789 με την έναρξη της ισχύος του νέου Συντάγματος των ΗΠΑ. Πρώτος πρόεδρος των 13 πολιτειών που αποτέλεσαν τις ΗΠΑ, ορίστηκε ο Τζορτζ Ουάσινγκτον (1789-97), ηγετική φυσιογνωμία της Επανάστασης. Η έναρξη του 19ου αι. συνέπεσε με τη θητεία του Τόμας Τζέφερσον (1800-9). Το σημαντικότερο γεγονός κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του ήταν η αγορά από τον Ναπολέοντα της Λουιζιάνας (1803), που αύξησε δραστικά τη συνολική επικράτεια της χώρας.

Κατά τη θητεία του Τζέιμς Μονρόε (1817-1825) οι ΗΠΑ νίκησαν στον πόλεμο του 1812 τους Άγγλους και διατύπωσαν το γνωστό “Δόγμα Μονρόε”, που τόνιζε την αποφασιστικότητα των ΗΠΑ να μην επιτρέψουν την επέκταση κάθε ευρωπαϊκής αποικιακής δραστηριότητας είτε στη Νότια είτε στη Βόρεια Αμερική. Το 1845 οι ΗΠΑ προσάρτησαν το Τέξας, γεγονός που προκάλεσε πόλεμο με το Μεξικό (1846-1848). Η νίκη των ΗΠΑ οδήγησε στον ορισμό της κοίτης του Ρίο Γκράντε ως του συνόρου μεταξύ των δύο κρατών και τη συνακόλουθη αύξηση της αμερικανικής επικράτειας κατά 1.500.000 τ. χλμ.

Στα χρόνια που ακολούθησαν εντάθηκε η διαμάχη μεταξύ των νότιων και βόρειων πολιτειών για την εισαγωγή ή την απαγόρευση του θεσμού της δουλείας στα νεοαποκτηθέντα εδάφη. Όταν πρόεδρος εκλέχτηκε ο Αβραάμ Λίνκολν (1860-1865) οι νότιες πολιτείες αποσπάστηκαν από την Ένωση και σύντομα ξέσπασε ο Εμφύλιος Πόλεμος (1861-1865), που έληξε με ήττα των Νοτίων. Ήδη από το 1863 ο πρόεδρος είχε διακηρύξει την κατάργηση της δουλείας. Οι τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. σημαδεύτηκαν από τη ραγδαία εξάπλωση των μεγάλων επιχειρήσεων, την ανάδυση της εργατικής τάξης ως οργανωμένης οικονομικής και πολιτικής δύναμης και τον ενεργότερο ρόλο των ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή. Αυτή την περίοδο και κυρίως μετά τη νίκη τους στον ισπανοαμερικανικό πόλεμο (1898) άσκησαν αποικιακού τύπου επικυριαρχικά δικαιώματα σε ξένα εδάφη, όπως οι Φιλιππίνες, το Γκουάμ και το Πουέρτο Ρίκο.

Ο 20ός αιώνας

Οι πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. είδαν τη θέσπιση αυστηρών αντιμονοπωλιακών νόμων, πολιτικών για τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος και διαμάχες για το ύψος της άμεσης φορολογίας. Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος (1914-1918) σήμανε την ανάληψη από τις ΗΠΑ σημαντικών ευθυνών για την ευρωπαϊκή και διεθνή ιστορία. Το 1920, με τη 19η αναθεώρηση του Συντάγματος, καθιερώθηκε το δικαίωμα της ψήφου για τις γυναίκες.

Το 1929, επί προεδρίας Χ. Χούβερ (1929-1933), ξέσπασε η μεγάλη οικονομική κρίση, που ξεκίνησε από το “κραχ” του χρηματιστηρίου και επεκτάθηκε παγκόσμια. Τις συνέπειές της ανέλαβε να εξουδετερώσει ο πρόεδρος Φραγκλίνος Ντελάνο Ρούσβελτ. Ο Ρούσβελτ εκλέχτηκε πρόεδρος για τέσσερις συνεχείς θητείες, το 1933, 1936, 1940 και 1944. Ήταν αυτός που με την πολιτική του Νιού Ντίλ οδήγησε τις ΗΠΑ στην έξοδο της οικονομικής κρίσης, αλλά και στην είσοδό τους στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο (1941-1945).

Η συμβολή των ΗΠΑ στη νίκη επί του Άξονα ήταν καθοριστική και συνέβαλε στην οριστική πλέον παρουσία των ΗΠΑ στο παγκόσμιο προσκήνιο. Στα χρόνια αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο ξέσπασε ο λεγόμενος “Ψυχρός Πόλεμος”, μια εποχή έντονων διπλωματικών και οικονομικών εντάσεων ανάμεσα στις ΗΠΑ και την κομουνιστική ΕΣΣΔ. Μεταξύ του 1950 και 1980 η αποφασιστικότητα των ΗΠΑ να εμποδίσουν την παγκόσμια εξάπλωση του κομουνισμού τις οδήγησε σε μια σειρά ένοπλων συγκρούσεων σε διάφορα μήκη και πλάτη του κόσμου, όπως στον πόλεμο της Κορέας (1950) και αργότερα στο Βιετνάμ (1959-75).

Στο εσωτερικό το κύριο πολιτικό και κοινωνικό γεγονός της δεκαετίας του 50 ήταν ο αγώνας των Μαύρων για τον τερματισμό των φυλετικών διακρίσεων και την απόδοση όλων των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων τους με ηγέτη τον κληρικό Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Το κίνημα αυτό έφτασε στην πραγμάτωση των στόχων του κατά τη θητεία του πρόεδρου Τζον Φιτζέραλντ Κένεντυ (1961-1963), η δολοφονία του οποίου σημάδεψε τη σύγχρονη πολιτική ιστορία της χώρας, και του Λίντον Τζόνσον (1963-1969).

Επί διακυβέρνησης Τζόνσον οι ΗΠΑ ενεπλάκησαν ενεργά στον πόλεμο του Βιετνάμ, απ όπου εξήλθαν με την αίσθηση της ήττας επί προεδρίας Τζέραλντ Φορντ (1974-1977). Ενδιάμεσα η προεδρία του Ρίτσαρντ Νίξον σημαδεύτηκε από το σκάνδαλο “Γουοτεργκέιτ”, που τον οδήγησε στην παραίτηση. Στη θητεία του επόμενου προέδρου Τζίμι Κάρτερ (1977-1981) σημαντικό γεγονός ήταν η μακρόχρονη κράτηση των Αμερικανών ομήρων στην πρεσβεία της Τεχεράνης, που έληξε μετά την εκλογή του Ρόναλντ Ρέιγκαν στην προεδρία (1981-1989).

Στα χρόνια της θητείας του Ρέιγκαν και του διαδόχου του Τζορτζ Μπους (1989-1993) ο κόσμος είδε την κατάρρευση των κομουνιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης και της μεγάλης αντίπαλης δύναμης, γεγονός που ανέδειξε τις ΗΠΑ κατά γενική ομολογία σε μοναδική υπερδύναμη του πλανήτη. Την ίδια περίοδο το άλλο σπουδαίο γεγονός που επέφερε την εμπλοκή των ΗΠΑ ήταν ο Πόλεμος του Περσικού κόλπου (1991), όπου οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις τέθηκαν επικεφαλής των συμμαχικών στρατευμάτων για την απελευθέρωση του Κουβέιτ από το Ιράκ. Μετά τον Τζορτζ Μπους τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε ο Δημοκρατικός Μπιλ Κλίντον (1992), ο οποίος επανεκλέχτηκε για δεύτερη θητεία το 1996.

Σύγχρονη Ιστορία

Η σημερινή πολιτική κατάσταση καθορίζεται από την παρουσία των ΗΠΑ ως της ισχυρότερης στρατιωτικά και οικονομικά χώρας του πλανήτη. Στο εσωτερικό η διοίκηση Κλίντον έθεσε ως στόχο της την έξοδο της χώρας από την οικονομική και πολιτική στασιμότητα των προηγούμενων 12 ετών ρεπουμπλικανικής διακυβέρνησης.

Οι σημαντικότερες επεμβάσεις σημειώνονται στο χώρο της υγείας-πρόνοιας, με τις προσπάθειες δημιουργίας ενός ενιαίου εθνικού συστήματος υγείας για όλους τους πολίτες και στο χώρο της οικονομίας με την κατάθεση νομοσχεδίων που στόχο τους έχουν τη μείωση των ελλειμμάτων, την αύξηση της φορολογίας και της περικοπής των δημόσιων δαπανών. Αν και οι πολιτικές αυτές επέφεραν σημαντικές βελτιώσεις στην αύξηση του ΑΕΠ, των επενδύσεων, τη μείωση της ανεργίας και στην τόνωση της αγοράς, δε φαίνεται να έπεισαν την πλειονότητα των Αμερικανών ψηφοφόρων, που έδωσαν την πλειοψηφία στο Κογκρέσο στους Ρεπουμπλικάνους.

Στο εξωτερικό οι ΗΠΑ συμμετείχαν ενεργά είτε διπλωματικά είτε στρατιωτικά στις προσπάθειες ειρήνευσης του Βοσνιακού και του Μεσανατολικού, καθώς και στην εξομάλυνση της κατάστασης στη Βόρεια Ιρλανδία. Προβλήματα παραμένουν με καθεστώτα που θεωρούνται εχθρικά προς τις ΗΠΑ, όπως το Ιράν, η Λιβύη, η Κούβα και η Βόρεια Κορέα. Οι σχέσεις με την Ιαπωνία συνεχίζουν να διέρχονται περιόδους κρίσης ή ύφεσης γύρω από θέματα οικονομικής και εμπορικής πολιτικής. Οι καλές πλέον σχέσεις με τη Ρωσική Δημοκρατία δεν αποφεύγουν τη δημιουργία μιας αίσθησης αβεβαιότητας για το μέλλον. Από τις 20 Ιανουαρίου 2001 πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών είναι ο George W. Bush.

Ελληνισμός στις ΗΠΑ

Ο αριθμός των Αμερικανών πολιτών ελληνικής καταγωγής που φιλοξενείται στη χώρα και υπολογίζεται σε περίπου 2.500.000 εκατομύρια, συνθέτουν μια από τις πολυπληθέστερες και πιο ζωντανές κοινότητες του απόδημου Ελληνισμού. Στους κόλπους της περιλαμβάνει πλέον άτομα που απλώς έλκουν την καταγωγή τους από τους πρώτους Έλληνες που έφτασαν εκεί ήδη από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα.

Σήμερα έχουν σε μεγάλο βαθμό αφομοιωθεί από την αμερικανική κοινωνία και διατηρούν χαλαρή συνείδηση της καταγωγής τους, με πιο έντονη σε αυτούς που μετανάστευσαν μετά το 1960 και προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανή την ελληνική γλώσσα, την εκπαίδευση, τη θρησκεία, τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα.

Η ιστορία της μετανάστευσης των Ελλήνων στη χώρα αρχίζει ουσιαστικά στη δεκαετία του 1880 και ενώ στην αρχή ήταν σποραδική και μη οργανωμένη, είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το 1880 καταγράφηκαν μόλις 126 Έλληνες μετανάστες, το 1891 ο αριθμός αυτός δεκαπλασιάζεται φθάνοντας τους 1.150 προοιωνίζοντας τις μελλοντικές εξελίξεις.

Από τις αρχές του 20ού αιώνα η έξοδος από την επικράτεια του ελληνικού βασιλείου θα πάρει διαστάσεις μαζικής φυγής.

• το διάστημα 1900-1910 θα μεταναστεύσουν 172.000 άτομα
• το διάστημα 1911-1920 περίπου 200.000 άτομα.

Παράγοντες που συντέλεσαν σ` αυτή την έξοδο ήταν κυρίως η κρίση της σταφίδας, η μονοκαλλιέργεια της οποίας στις περιοχές της Νότιας Ελλάδας οδήγησε στην εξαθλίωση των κατοίκων, όταν κατέρρευσε η εμπορική της αξία αλλά και η συνολική οικονομική καχεξία του νεοσύστατου και εμπλεκόμενου σε συνεχείς πολέμους Ελληνικού κράτους. Το ρεύμα αυτό ανακόπηκε προσωρινά το 1924 μετά την ψήφιση του αμερικανικού νόμου για τη μετανάστευση, όμως η έξοδος συνεχίστηκε παίρνοντας δραματικές διαστάσεις μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και τα γεγονότα της περιόδου 1946-1949.

Οι Έλληνες έφεραν στη νέα τους χώρα την ιδιαίτερη εθνική ταυτότητα και τη θρησκεία τους, αποφασιστικό παράγοντα για τη συσπείρωση τους καθώς ήδη η Ορθόδοξη Ελληνική Εκκλησία λειτουργούσε τη χώρα από το 1867, χρονιά που ιδρύθηκε ο πρώτος ορθόδοξος ναός της Αγίας Τριάδας στη Νέα Ορλεάνη.

Από τον Μάιο του 1922 συστάθηκε με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου η “Ιερά Αρχιεπισκοπή Βορείου και Νοτίου Αμερικής” και το καταστατικό της ορίστηκε με ιδιαίτερο “Σύνταγμα”, το οποίο εκδόθηκε από την Ιερά Σύνοδο του πατριαρχείου τον Ιανουάριο του 1931.

Επί ποιμαντορίας του πρώην μητροπολίτη Κερκύρας Αθηναγόρα (1930-1948), η Αρχιεπισκοπή οργάνωσε τον κλήρο και τις ελληνικές κοινότητες και ίδρυσε πολλά σχολεία. Με το έργο του Αθηναγόρα, μετέπειτα μάλιστα οικουμενικού πατριάρχη, και των συνεχιστών του Μιχαήλ (1949-1958) και Ιακώβου (1958-1995) η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία κατόρθωσε να αναδειχτεί σε καθοριστικό παράγοντα της ομογένειας, αλλά και της στήριξης των πρωτοβουλιών του Ελληνικού κράτους στις κυβερνήσεις των ΗΠΑ.

Πλέον η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι προύσα με περισσότερους από 400 ιερούς ναούς, με πάνω από 500 σχολεία που ιδρύθηκαν από αυτήν ή τελούν υπό την άμεση επιρροή της και μία ιερατική σχολή στη Βοστόνη, έχοντας ακόμη ιδρύσει την οργάνωση “Goya” (Ελληνορθόδοξη Νεολαία της Αμερικής) με χιλιάδες μέλη.

Οι περιοχές όπου κυρίως εγκαταστάθηκαν οι Έλληνες μετανάστες βρίσκονται στις βορειοανατολικές πολιτείες, όπως στην ευρύτερη περιοχή του Σικάγο, 600.000 μέλη σύμφωνα με υπολογισμούς, στην Αστόρια της Νέας Υόρκης, πάνω από 250.000 μέλη, στη Βοστόνη, περίπου 200.000, στο Σαν Φρανσίσκο,150.000, αλλά και στη Φλόριδα, όπου οι νησιώτες Έλληνες μετανάστες ασχολήθηκαν με παρεμφερείς επαγγελματικές δραστηριότητες, όπως η σπογγαλιεία και η αλιεία.

Οι Έλληνες μετανάστες ίδρυσαν συλλόγους και οργανώσεις, με γνωστότερες την ΑΧΕΠΑ (Αμερικανο-Ελληνική Μορφωτική Φιλοπρόοδος Εταιρεία) το 1922 και την Ελληνοαμερικανική Προοδευτική Ένωση (GAPA) το 1923. Η δράση τους για τη συγκρότηση των ελληνικών ομάδων πίεσης (λόμπι) προς τις αμερικανικές κυβερνήσεις υπήρξε καθοριστική.

Γεγονός πάντως παραμένει ότι σε μεγάλες μερίδες των Ελληνοαμερικανών εμφανίζονται συχνά αντιφάσεις μεταξύ της εθνικής καταγωγής και της πολιτικής ένταξης στους κόλπους του Αμερικανικού κράτους. Αυτό είναι ακόμη πιο έκδηλο στους κόλπους των Αμερικανών ελληνικής καταγωγής που κατάφεραν να ανέλθουν σε υψηλά κρατικά αξιώματα και των οποίων οι θέσεις δεν ταυτίζονται πάντα με εκείνες που η Ελλάδα θα επιθυμούσε να υιοθετούν.