Το Μονακό είναι μικρό ανεξάρτητο κράτος, [πριγκιπάτο], της Δυτικής Ευρώπης, το οποίο βρίσκεται στις νοτιοανατολικές γαλλικές ακτές της Μεσογείου, στη λεγόμενη Κυανή Ακτή, και απέχει 14 χιλιόμετρα από τη Νίκαια (στα δυτικά) και 8 χιλιόμετρα από τα ιταλικά σύνορα (στα ανατολικά). Δυτικά, ανατολικά και βόρεια περιβάλλεται από τη Γαλλία και μόνο νότια βρέχεται από τη Μεσόγειο. Ιδρύθηκε στις 8 Ιανουαρίου 1297 από τη δυναστεία των Γκριμάλντι.
Η έκτασή του είναι μόλις 1,95 τ. χλμ. και σχεδόν εξολοκλήρου καταλαμβάνεται από την ομώνυμη πόλη. Είναι το μικρότερο σε έκταση κράτος της Ευρώπης, αλλά και του κόσμου, μετά την πόλη του Βατικανού. Συγκριτικά με άλλες χώρες, η έκτασή του είναι ίση με το 1/30 της έκτασης του Σαν Μαρίνο και περίπου διπλάσια από αυτήν του Βατικανού.
Σύμφωνα με στοιχεία του 2002 ο πληθυσμός της χώρας ανέρχεται σε 31.987 κατοίκους, κατατάσσοντας το Μονακό στην 186η παγκόσμια θέση. Σε σχέση με την έκταση ο πληθυσμός είναι πολύ μεγάλος, με αποτέλεσμα να αποτελεί την πιο πυκνοκατοικημένη χώρα του κόσμου. Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία η πυκνότητα του πληθυσμού φτάνει τους 16.842 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.
Γεωγραφία
Μορφολογία εδάφους
Το έδαφος της χώρας καλύπτει ένα πολύ μικρό τμήμα της Κυανής Ακτής, συνολικού μήκους περίπου 2 χλμ. και μέγιστου πλάτους μισού χιλιομέτρου. Το ανάγλυφο είναι πεδινό έως λοφώδες και η ακτογραμμή παρουσιάζει αρκετά μεγάλο διαμελισμό. Ξεχωρίζει μια βραχώδης χερσόνησος, στην οποία βρίσκεται το κέντρο της πόλης του Μονακό, με το πριγκιπικό ανάκτορο και το Ωκεανογραφικό Μουσείο.
Εκατέρωθέν της σχηματίζονται δύο κολπώσεις-λιμάνια, από τα οποία το ένα αποτελεί το κυρίως λιμάνι του Μονακό και το άλλο το δευτερεύον λιμάνι για τα σκάφη αναψυχής. Το υπόλοιπο τμήμα της επικράτειας του πριγκιπάτου αποτελεί μέρος μιας λοφοπλαγιάς, η οποία κατέρχεται ομαλά προς τη θάλασσα.
Κλίμα
Το Μονακό έχει μεσογειακό κλίμα με ήπιους βροχερούς χειμώνες και θερμά ξερά καλοκαίρια. Οι μέσες ετήσιες θερμοκρασίες Ιανουαρίου και Ιουλίου είναι 10°C και 23°C αντίστοιχα και το μέσο ετήσιο ύψος των βροχοπτώσεων φτάνει τα 758 χιλιοστά. Οι ημέρες κατά τις οποίες παρατηρείται βροχόπτωση δεν είναι περισσότερες από 60 το χρόνο. Τα περιβαλλοντολογικά προβλήματα του πριγκιπάτου είναι σχετικά μικρά, παρόλο που τα απόβλητα της πόλης αλλά και των γύρω βιομηχανικών περιοχών έχουν επιφέρει μια γενικότερη μόλυνση στη Μεσόγειο.
Η οικονομία του Μονακό
Το Μονακό διαθέτει ακμαία οικονομία, η οποία κατά κύριο λόγο στηρίζεται στον τουρισμό και την τραπεζο-πιστωτική κίνηση. Μέχρι το 1962 το κράτος δεν επέβαλλε φόρο στους μόνιμους κατοίκους του, γεγονός το οποίο επέφερε ρήξη στις σχέσεις του με τη γειτονική Γαλλία.
Ανάμεσα στις δύο χώρες επήλθε συμβιβασμός, βάσει του οποίου οι Γάλλοι πολίτες που ζούσαν μόνιμα στο πριγκιπάτο για διάστημα μικρότερο των πέντε ετών υποχρεώθηκαν να πληρώνουν φόρους ανάλογους με τους γαλλικούς, ενώ το ίδιο συνέβη και με όσες μονεγασκικές εταιρείες επέκτειναν τις δραστηριότητές τους στο εξωτερικό.
Σήμερα τα κρατικά έσοδα του πριγκιπάτου καλύπτονται από τους φόρους και από τις άδειες λειτουργίας των ραδιοτηλεοπτικών σταθμών και του καζίνου του Μόντε Κάρλο, καθώς επίσης και από το κρατικό μονοπώλιο στον καπνό και τα γραμματόσημα.
Τα τελευταία χρόνια η βιομηχανία διαδραματίζει όλο και σημαντικότερο ρόλο στην οικονομία του πριγκιπάτο, κυρίως οι τομείς που αφορούν τη χημική βιομηχανία, τη βιομηχανία φαρμάκων, τα είδη διατροφής, τον ηλεκτρονικό εξοπλισμό, την κοσμηματοποιία, την υφαντουργία και τις γραφικές τέχνες. Σε επίπεδο αριθμών, το 1999 το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν του Μονακό έφτασε το ύψος των 870 εκατ. δολαρίων, ενώ το κατά κεφαλή ΑΕΠ ήταν 27.000 δολάρια και αποτελούσε το 13ο μεγαλύτερο στον κόσμο.
Ο ευρύτερος τριτογενής τομέας μετέχει με ποσοστό περίπου 70% στο σχηματισμό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και απασχολεί το μεγαλύτερο μέρος των εργαζομένων της χώρας. Ο δευτερογενής τομέας τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει αξιόλογη ανάπτυξη. Η συμμετοχή του στο σχηματισμό του ΑΕΠ πλησιάζει το 30%, ενώ σ` αυτόν απασχολείται ένα σημαντικό ποσοστό του ενεργού πληθυσμού.
Το 1865 καθιερώθηκε η πλήρης τελωνειακή ένωση του Μονακό με τη Γαλλία και από τότε το μεγαλύτερο μέρος του μονεγασκικού εξωτερικού εμπορίου διεξάγεται μέσω αυτής. Το Μονακό επίσης, ως τμήμα του γαλλικού τελωνειακού εδάφους, μετέχει στο οικονομικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσημη νομισματική μονάδα της χώρας είναι το ευρώ (€). Τον Ιανουάριο του 2002 η ισοτιμία δολαρίου ΗΠΑ και ευρώ ήταν η εξής: 1 δολάριο ΗΠΑ= 1,1324 €.
Μεταφορές και τηλεπικοινωνιακό δίκτυο
Οι περισσότεροι οδικοί άξονες του πριγκιπάτου εκτείνονται παράλληλα προς την ακτή και έχουν συνολικό μήκος περίπου 50 χλμ. Το μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών που διέρχονται από το Μονακό φτάνει περίπου τα 2 χλμ. Στο δυτικό τμήμα του πριγκιπάτου, στην περιοχή Φοντβιέιγ, λειτουργεί ελικοδρόμιο, ενώ αεροπορικώς το πριγκιπάτο εξυπηρετείται από το διεθνές αεροδρόμιο Cote d` Azur της Νίκαιας, το οποίο βρίσκεται πολύ κοντά. Κυριότερο λιμάνι (κυρίως τουριστικό) είναι η Λα Κονταμίν, που διαθέτει μεγάλες μαρίνες για τον ελλιμενισμό ιστιοφόρων και θαλαμηγών.
Το τηλεπικοινωνιακό δίκτυο είναι προηγμένο και καλύπτει κάθε σημείο του πριγκιπάτου. Λειτουργούν 7 ραδιοσταθμοί (4 στα FM και 3 στα μεσαία), ενώ εκπέμπουν 5 τηλεοπτικά κανάλια. Υπάρχει επίσης δυνατότητα λήψης αρκετών ραδιοτηλεοπτικών σταθμών της Γαλλίας και της Ιταλίας. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 αναλογούσε ένα τηλέφωνο ανά κάτοικο, ενώ υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών συσκευών. Εκδίδονται επίσης πολλές εφημερίδες και περιοδικά.
Τουρισμός
Ο τουρισμός αποτελεί την κύρια δραστηριότητα των κατοίκων και το μεγαλύτερο οικονομικό πόρο του κράτους. Η γεωγραφική θέση του Μονακό, στην κοσμοπολίτικη Κυανή Ακτή, το ήπιο κλίμα, τα πολλά αξιοθέατα και το καζίνο του Μόντε Κάρλο προσελκύουν χιλιάδες τουρίστες όλες τις εποχές του χρόνου. Οι παραλίες του κατακλύζονται τους καλοκαιρινούς μήνες από χιλιάδες παραθεριστές, ενώ στις μεγάλες μαρίνες του αγκυροβολούν οι θαλαμηγοί μερικών από τους διασημότερους ανθρώπους του κόσμου. Επίσης κάθε χρόνο διοργανώνονται εκεί δύο από τους γνωστότερους αυτοκινητικούς αγώνες, το Ράλι του Μόντε Κάρλο και το Γκραν Πρι του Μονακό, που προσελκύουν χιλιάδες επισκέπτες.
Οι κάτοικοι του Μονακό
Δημογραφικά στοιχεία
Από δημογραφική άποψη ο πληθυσμός της χώρας παρουσιάζει χαρακτηριστικά των αναπτυγμένων χωρών, δηλαδή μικρά ποσοστά γεννητικότητας και θνησιμότητας και σχεδόν μηδενική πληθυσμιακή αύξηση.
Σε επίπεδο αριθμών, το 2002 τα ποσοστά γεννητικότητας και θνησιμότητας ήταν 0,96% και 1,2% αντίστοιχα, ενώ το ποσοστό της ετήσιας αύξησης του πληθυσμού κυμάνθηκε περίπου στο 0,45%.
Το υψηλό βιοτικό επίπεδο των κατοίκων και οι καλές συνθήκες υγιεινής και νοσηλείας αντανακλώνται στο πολύ χαμηλό ποσοστό της βρεφικής θνησιμότητας, που το 2002 έφτανε μόλις το 0,5% και στον υψηλό μέσο όρο ζωής, ο οποίος την ίδια χρονιά έφτανε τα 79,12 χρόνια (83,25 χρόνια ζουν οι γυναίκες και 75,21 χρόνια οι άνδρες). Τέλος, το 100% του πληθυσμού της χώρας κατοικεί στην πόλη του Μονακό, η οποία καταλαμβάνει το σύνολο της επικράτειας του πριγκιπάτου.
Σύνθεση πληθυσμού
Μόνο το 16% των μόνιμων κατοίκων έχουν γεννηθεί στο Μονακό (Μονεγάσκοι). Η πλειονότητα του πληθυσμού (47%) είναι Γάλλοι και ακολουθούν οι Ιταλοί, οι οποίοι αποτελούν το 16%. Το υπόλοιπο 20% των κατοίκων ανήκει σε άλλες εθνικότητες. Το εργατικό δυναμικό του Μονακό κατά ένα μεγάλο μέρος προέρχεται από το εξωτερικό, κυρίως από τη Γαλλία και την Ιταλία.
Θρησκεία
Το 95% του πληθυσμού είναι χριστιανοί ρωμαιοκαθολικοί. Το υπόλοιπο 5% των κατοίκων είναι πιστοί άλλων θρησκειών και δογμάτων.
Γλώσσα
Επίσημη γλώσσα του πριγκιπάτου είναι η γαλλική, η οποία ομιλείται από το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού. Πολλοί κάτοικοι μιλούν επίσης τα μονεγασκικά, μια γλώσσα που έχει δεχτεί πολλές επιδράσεις από τη γαλλική και ιταλική. Τα ιταλικά και τα αγγλικά χρησιμοποιούνται επίσης σε ευρεία έκταση.
Πολιτειακή και κοινωνική οργάνωση
Πολίτευμα και συνταγματικοί θεσμοί
Η επίσημη ονομασία της χώρας είναι Πριγκιπάτο του Μονακό. Με βάση το Σύνταγμα, το οποίο θεσπίστηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1962, το πολίτευμα της χώρας είναι συνταγματική μοναρχία. Αρχηγός του κράτους είναι ο πρίγκιπας.
Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από τον υπουργό του κράτους (ο οποίος κατά παράδοση πρέπει να είναι Γάλλος πολίτης) και από τρεις κρατικούς συμβούλους, οι οποίοι ενεργούν υπό τον έλεγχο του πρίγκιπα. Τη νομοθετική εξουσία ασκεί το Κοινοβούλιο, το οποίο απαρτίζεται από το 18μελές Εθνικό Συμβούλιο και το 15μελές Κοινοτικό Συμβούλιο. Τα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου εκλέγονται κάθε 5 χρόνια απευθείας από το λαό.
Η νομοθεσία είναι βασισμένη στο δικαστικό σύστημα της Γαλλίας. το Εφετείο αποτελείται από δύο Γάλλους δικαστές. Δεν υπάρχουν πολιτικά κόμματα. Δικαίωμα ψήφου έχουν όλοι οι πολίτες του πριγκιπάτου που έχουν συμπληρώσει την ηλικία των 21 ετών. Από το 1949 ηγεμόνας της χώρας είναι ο πρίγκιπας Ρενιέ Γ΄. Οι διεθνείς σχέσεις του πριγκιπάτου διενεργούνται μέσω της Γαλλίας.
Υγεία – πρόνοια
Το επίπεδο παροχής κοινωνικών και ιατρικών υπηρεσιών είναι πολύ υψηλό και καλύπτει ολόκληρο τον πληθυσμό.
Εκπαίδευση
Το σύνολο του πληθυσμού είναι εγγράμματοι. Η ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται από ιδρύματα και πανεπιστήμια του εξωτερικού, κυρίως της Γαλλίας και της Ιταλίας.
Διοικητική διαίρεση
Το πριγκιπάτο χωρίζεται σε τέσσερα διαμερίσματα ή τομείς: την πόλη του Μονακό, το λιμάνι Λα Κονταμίν, το Μόντε Κάρλο και τη Φονβιέιγ.
α) Η κυρίως πόλη του Μονακό είναι χτισμένη σε μια βραχώδη χερσόνησο, στο κεντροδυτικό τμήμα της χώρας και αποτελεί το διοικητικό και πολιτικό κέντρο του πριγκιπάτου. Εκεί βρίσκονται ο ρωμαιοκαθολικός καθεδρικός ναός (του 19ου αι.), τα επιβλητικά και περίτεχνα πριγκιπικά ανάκτορα (του 16ου και 17ου αι.) και το Ωκεανογραφικό Μουσείο, το οποίο χτίστηκε το 1910 και για ένα μεγάλο διάστημα βρισκόταν υπό την επίβλεψη του μεγάλου Γάλλου ωκεανογράφου Ζακ-Υβ Κουστό.
β) Βορειοανατολικά της κυρίως πόλης βρίσκεται η εμπορική περιοχή Λα Κονταμίν, με τους ουρανοξύστες, τα μαγαζιά και τα γραφεία των ξένων επιχειρήσεων και οργανισμών. Μπροστά της απλώνεται το κεντρικό λιμάνι του πριγκιπάτου, που έχει τετράγωνο σχήμα, με το άνοιγμα προς τα ανατολικά, και αποτελείται από πολλές μαρίνες για τον ελλιμενισμό ιστιοφόρων και σκαφών αναψυχής.
γ) Στο δυτικό άκρο του πριγκιπάτου εκτείνεται μια νεότερη συνοικία, η Φονβιέιγ, όπου έχει αναπτυχθεί η ελαφρά βιομηχανία. Εδώ βρίσκονται το ελικοδρόμιο, ο Εξωτικός Κήπος, το Μουσείο Προϊστορικής Ανθρωπολογίας και το πάρκο της πριγκίπισσας Αντουανέτας.
δ) Στο κεντρικό τμήμα του πριγκιπάτου, πάνω σε πλαγιές λόφων, βρίσκεται η περιοχή του Μόντε Κάρλο, η πολυτελής λουτρόπολη, με την πανοραμική θέα, τους γραφικούς δρόμους και τα πολλά ξενοδοχεία. Εδώ βρίσκεται το φημισμένο καζίνο του Μόντε Κάρλο, το Ανάκτορο των Συνεδρίων και λίγο ανατολικότερα το Καζινό ντ` Εστάλ. Στο κτίριο του καζίνου υπάρχει ένα θέατρο όπου στεγάζεται η Όπερα του Μόντε Κάρλο. Στην περιοχή Μόντε Κάρλο Λίντο διεξάγονται κάθε χρόνο δύο από τους γνωστότερους αυτοκινητικούς αγώνες, το Γκραν Πρι του Μονακό και το Ράλι του Μόντε Κάρλο.
Ιστορία
Μέχρι τον 20ό αιώνα
Στο Μονακό έχουν βρεθεί ίχνη ανθρώπινης εγκατάστασης τα οποία χρονολογούνται από τη Νεολιθική εποχή και φυλάσσονται σήμερα στο Μουσείο Προϊστορικής Ανθρωπολογίας. Στα αρχαία χρόνια το έδαφος του πριγκιπάτου περιήλθε διαδοχικά κάτω από την κυριαρχία των Φοινίκων (10ος αι. π.Χ.), των Ελλήνων (5ος αι.), των Καρχηδονίων και των Ρωμαίων.
Το 1191 το Μονακό πέρασε στην κυριαρχία των Γενουατών. Το 1297 άρχισε η μακρόχρονη βασιλεία της γενουατικής οικογένειας των Γκριμάλντι και το πριγκιπάτο περιήλθε οριστικά σ` αυτούς το 1419. Οι Γκριμάλντι συμμάχησαν με τη Γαλλία, κάτω από την πίεση όμως της Γένουας και της Σαρδηνίας, αναγκάστηκαν το 1524 να δεχτούν την προστασία της Ισπανίας. Η σύναψη συνθήκης με την Ισπανία ισοδυναμούσε ουσιαστικά με κατάργηση της ανεξαρτησίας του πριγκιπάτου.
Το 1605 ο ισπανικός έλεγχος μετατράπηκε σε πραγματική κατοχή, γεγονός που προκάλεσε εξεγέρσεις και στροφή προς τη Γαλλία. Το 1641, με τη συνθήκη της Περόν, η Γαλλία ανέλαβε και πάλι την προστασία του πριγκιπάτου. Το 1793 το καθεστώς της Γαλλικής Επανάστασης αφαίρεσε την εξουσία από την οίκο Γκριμάλντι και το Μονακό έγινε κτήση της Γαλλίας.
Μετά την πτώση όμως του Ναπολέοντα Α΄, οι Γκριμάλντι επέστρεψαν στον πριγκιπικό θρόνο και το 1815, βάσει των αποφάσεων του Συνεδρίου της Βερόνας, το Μονακό τέθηκε κάτω από την προστασία της Σαρδηνίας. Το 1860 η Νίκαια παραχωρήθηκε στη Γαλλία και ένα χρόνο αργότερα ο πρίγκιπας Κάρολος Γ΄ παραχώρησε σ` αυτήν και τις περιοχές Μαντόν και Ροκαμπρέν, με αποτέλεσμα η έκταση του πριγκιπάτου να μειωθεί.
Το 1861 το πριγκιπάτο ξανακέρδισε την ανεξαρτησία του (κάτω από γαλλικό έλεγχο), ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα καθιερώθηκε η τελωνειακή του ένωση με τη Γαλλία. Στις αρχές του 20ού αι. η δυναστεία των Γκριμάλντι έμεινε χωρίς άρρενες διαδόχους, αλλά η συνέχεια του οίκου εξασφαλίστηκε με τους γάμους των θυγατέρων των τότε πριγκίπων, οι οποίες έδωσαν το όνομα των Γκριμάλντι στους συζύγους τους.
Ο 20ός αιώνας
Οι εκάστοτε πρίγκιπες του οίκου Γκριμάλντι εξακολούθησαν να ασκούν την απόλυτη εξουσία στο πριγκιπάτο, μέχρι το 1911, όταν ο πρίγκιπας Αλβέρτος Α΄ συμφώνησε να προχωρήσει σε ρυθμίσεις που μετέβαλλαν το πολίτευμα του πριγκιπάτου σε συνταγματική μοναρχία. Το 1918 κατοχυρώθηκε η τυπική ανεξαρτησία του Μονακό έναντι της Γαλλίας, με την υπογραφή συνθήκης που καθόριζε ότι σε περίπτωση που εξέλειπε ο οίκος των Γκριμάλντι, το Μονακό θα γινόταν ανεξάρτητο κράτος υπό την προστασία της Γαλλίας.
Στις 9 Μαΐου 1949 στο θρόνο του πριγκιπάτου ανέβηκε ο πρίγκιπας Ρενιέ Γ΄, ο οποίος δέκα χρόνια αργότερα ανέστειλε ένα μέρος του Συντάγματος και διέλυσε το Εθνικό Συμβούλιο. Το 1961 στη θέση του Εθνικού Συμβουλίου όρισε μια Εθνική Συνέλευση. Τον επόμενο χρόνο μια κρίση στις σχέσεις του πριγκιπάτου με τη Γαλλία τον ανάγκασε να επαναφέρει το Εθνικό Συμβούλιο και να θεσπίσει νέο πιο φιλελεύθερο Σύνταγμα, στις 17 Δεκεμβρίου 1962.
Η σημερινή πολιτική κατάσταση
Ο Ρενιέ Γ΄ εξακολουθεί να είναι ο πρίγκιπας του Μονακό, ενώ τη θέση του υπουργού του κράτους κατέχει από τις 5 Ιανουαρίου 2000 ο Γάλλος Πατρίκ Λεκλέρκ.
