Το Texnologia.Net σας παρουσιάζει τις Tuna (ελληνικά Τούνας), τα ξακουστά φοιτητικά μουσικά συγκροτήματα των Ισπανικών Πανεπιστημίων, ένα θεσμό που έχει ιστορία 800 περίπου χρόνων και διατηρείται μέχρι τις μέρες μας.
Η Ισπανία είναι ένας από τους αγαπημένους τουριστικούς προορισμούς των Ελλήνων. Οι μεγάλες πόλεις όπως η Μαδρίτη, η Βαρκελώνη, η Σεβίλλη αλλά και οι μικρότερες όπως η Γρανάδα, η Κόρδοβα και η Σαλαμάνκα, Τολέδο δέχονται τις ορδές των συμπατριωτών μας που θέλουν να θαυμάσουν από κοντά τα παλάτια, τους καθεδρικούς, τα μουσεία, τα κάστρα που άφησαν πίσω τους Άραβες, Καθολικοί και Εβραίοι Σεφαρδίτες.
Για τους μυημένους όμως τα πραγματικά αξιοθέατα είναι άλλα. Είναι οι Τούνας, οι φοιτητικές μπάντες που μεταφέρουν τους επισκέπτες με τη μουσική τους στο μεσαίωνα, την αναγέννηση και τη νεότερη Ισπανία. Η απόδειξη πως η απόδειξη πως η τρέλα δεν πάει στα βουνά αλλά βρίσκεται ανάμεσά μας. Ένα πραγματικό ταξίδι στο χρόνο, ακούγοντας μεσαιωνικές σερενάτες και αναγεννησιακές σαραμπάντες από παλιούς πλανόδιους τροβαδούρους της εποχής.
Tuna de Derecho de Sevilla
Εν αρχή ήτο…
Η Τούνα έχει τις ρίζες στο 13ο αιώνα. Την αναφέρει στον «Κώδικα των 7 αρχών» ο βασιλιάς Αλφόνσο ο 10ος ο Σοφός: «Αυτοί οι σχολικοί που τραγουδούν και κουρδίζουν όργανα για να κερδίσουν την επιβίωση». Γιατί οι πρώτοι Τούνος ήταν φτωχοί φοιτητές που τραγουδούσαν λαϊκά τραγούδια της εποχής στα καπηλειά και στα πανδοχεία με μοναδική ανταμοιβή ένα πιάτο σούπα (γι’ αυτό και ήταν γνωστοί ως «σοπίστας»).
Όμως παράλληλα χρησιμοποιούσαν το ταλέντο τους για να γοητεύσουν και να παρασύρουν στα δίχτυα τους τις δεσποσύνες της εποχής. Πρώτη γραπτή αναφορά στο γεγονός βρίσκουμε σε μια απόφαση του Πανεπιστημίου της Λέριδα (Καταλονία), η οποία απαγορεύει στους Τούνος «να διεξάγουν νυχτερινές καντάδες» με ποινή την κατάσχεση των οργάνων τους.
Το έτος 1538 αποτελεί σταθμό στην ιστορία της Τούνα. Είναι τότε που όλοι οι άποροι φοιτητές αποκτούν το δικαίωμα να στεγάζονται και να σιτίζονται δωρεάν σε φιλανθρωπικές εστίες με έξοδα των Πανεπιστημίων. Με μοναδικό αντάλλαγμα να διδάξουν στους νέους φοιτητές την τέχνη της μουσικής και να τους βοηθήσουν στα πρώτα τους βήματα.
Δημιουργούνται έτσι δυο κατηγορίες Τούνος, οι οποίες ισχύουν μέχρι και σήμερα. Οι «Βετεράνος» (οι πάλιουρες) και οι «Νοβάτος» (τα στραβάδια). Οι βετεράνοι καθοδηγούν τους νέους, αλλά τους περνάνε και από μια σειρά δοκιμασιών, μέχρι να τους κρίνουν άξιους για τη βετερανία. Δοκιμασίες για τις οποίες θα μιλήσουμε αργότερα.
Οι «Εστουδιαντίνες»
Μετά το 1835, όταν και καταργείται η φοιτητική στολή, η Τούνα σχεδόν εξαφανίζεται και τη θέση της έρχεται να πάρει ένα άλλο μουσικό σχήμα, η λεγόμενη «Εστουδιαντίνα». Πρόκειται για κολεκτίβες μουσικών υπό την καθοδήγηση ενός μαέστρου. Το πλήθος και η ποικιλία των οργάνων που τη συνοδεύει, δίνει στην «Εστουδιαντίνα» τον χαρακτήρα περιφερόμενης ορχήστρας με λαϊκό ωστόσο ρεπερτόριο.
Βασισμένες πάνω σε αυτά τα σχήματα, αρχίζουν να δημιουργούνται στο τέλος του 19ου αιώνα οι πρώτες Τούνας όπως τις ξέρουμε σήμερα. Πολυάριθμες (μια Τούνα μπορεί να έχει από 30 έως και 60 μέλη), με πολλά και διαφορετικά όργανα, μεγάλη γκάμα ρεπερτορίου και ατελείωτες φωνητικές δυνατότητες. Τα τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Τούνα είναι η σχέση ανάμεσα στο Βετεράνο και το Νοβάτο, το πνεύμα του Πανεπιστημίου (γι’ αυτό επιτρέπεται μόνο σε φοιτητές να είναι μέλη της) και η υποχρέωση της διαιώνισης της παράδοσης.
Υφάσματα χρώματα και κορδέλες
Οι σημερινές Τούνας αυτοπροσδιορίζονται από τη σχολή στην οποία ανήκουν, π.χ. Τούνα της Νομικής Σχολής της Σαλαμάνκα. Η στολή των Τούνος είναι ακριβές αντίγραφο της στολής των τροβαδούρων της Μεσαιωνικής περιόδου. Αποτελείται από άσπρη πουκαμίσα, μαύρη βράκα, μακρυμάνικο μαύρο γιλέκο (με μπορντούρες των χρωμάτων του πανεπιστημίου), μαύρο καλσόν, το έμβλημα της σχολής και τη μαύρη βελούδινη κάπα.
Πάνω στην κάπα οι Τούνος ράβουν όλα τα εσκούδα των πόλεων και των χωρών που έχουν επισκεφθεί, ενώ κρεμούν από αυτήν μακριές χρωματιστές κορδέλες κεντημένες με αφιερώσεις από τις κατά καιρούς «κατακτήσεις» τους. Τα εσκούδα και οι κορδέλες είναι η περηφάνια κάθε Τούνο, μιας και συμβολίζουν τις δυο αγαπημένες του ενασχολήσεις: τα ταξίδια και τις γυναίκες!
Μπέκας
Το πιο πολύτιμο όμως αντικείμενο για έναν Τούνο είναι το έμβλημα της σχολής του, το οποίο του παραδίδεται τη μέρα της «βάπτισης», τη μέρα δηλαδή που από Νοβάτο θα γίνει Βετεράνο. Το έμβλημα είναι ραμμένο πάνω στη «μπέκα», μια χρωματιστή λωρίδα βελούδου η οποία στηρίζεται στους ώμους και πέφτει μπροστά και πίσω. Το χρώμα της προδίδει το είδος των σπουδών του Τούνο, αφού είναι το ίδιο για όλες τις αδελφές σχολές. Έτσι οι φοιτητές της Νομικής φορούν κόκκινη «μπέκα», της Ιατρικής κίτρινη, των Οικονομικών πορτοκαλί, των Καλών Τεχνών λευκό κ.ο.κ.
Τα όργανα
Τα βασικά όργανα της Τούνα χωρίζονται σε δυο κατηγορίες, τα συνοδευτικά και τα σολιστικά. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν η κιθάρα και η παντερέτα (μικρό ντέφι με μεμβράνη που παίζεται με εντελώς χαρακτηριστικό τρόπο). Στη δεύτερη ανήκουν το λαούτο και η μπαντούρια (παρόμοια με το μαντολίνο). Εκτός από τα προαναφερθέντα, οι Τούνος χρησιμοποιούν και άλλα όργανα, όπως το τίμπλε και το τσαράνγκο (μικρά κιθαρόνια νοτιοαμερικάνικης προέλευσης), την τρικιτίσα (μικρό ακορντεόν των Βάσκων), το κοντραμπάσο κ.α.
Το ρεπερτόριο
Μεσαιωνικά τραγούδια και σερενάτες αποτελούσαν το αρχικό ρεπερτόριο της Τούνα, το οποίο με τα χρόνια άρχισε να εμπλουτίζεται με λαϊκά ισπανικά θέματα ( πασοντόμπλες και βαλς) καθώς και με φολκλόρ μουσική από τα διαφορετικά διαμερίσματα της χώρας (όπως χότας και μαλαγένιες). Το γεγονός πως οι Τούνας ταξιδεύουν πολύ συχνά, έχει σαν αποτέλεσμα να παίζουν και γνωστά τραγούδια από όλον τον κόσμο, κυρίως όμως από τη Λατινική Αμερική.
Νοβάτος και Βετεράνος
Κάθε καινούργιο μέλος μιας Τούνα ονομάζεται «Νοβάτο», παίρνει το παρατσούκλι που θα τον ακολουθεί σε όλη την πορεία του ως Τούνο και υπακούει σε έναν αυστηρό κώδικα, σύμφωνα με τον οποίο δεν έχει κανένα δικαίωμα, αλλά μόνο υποχρεώσεις, τις συγκεκριμένες επτά:
- Να υπακούει πάντα στους «Βετεράνος» σε ότι και αν του ζητήσουν.
- Να κουβαλάει τα όργανα και τις κάπες των «Βετεράνος» αν του ζητηθεί.
- Να σερβίρει φαΐ και πιοτό στους «Βετεράνος» όταν του ζητηθεί.
- Να σιωπά σε κάθε συνεδρίαση της Τούνα.
- Να μάθει γρήγορα το όργανο που του έχει ανατεθεί.
- Να διαλέξει έναν Τούνο προστάτη που θα γίνει ο μέντοράς του.
- Να ντύνεται σε κάθε έξοδο της Τούνα όπως τον διατάζουν οι «Βετεράνος» (για να πάρετε μια ιδέα για αυτό το τελευταίο, ο υπογράφων, ο οποίος είχε την τιμή να διατελέσει «Νοβάτο» της Τούνα της Νομικής στη Σαλαμάνκα, πρόλαβε να μεταμφιεστεί σε βατραχάνθρωπο, σε αρχαίο Έλληνα, σε καλόγερο, σε Σωματοφύλακα, σε καλόγρια, σε Μαροκινή πριγκίπισσα, σε αεροπλάνο, σε Αργεντίνο γκαούτσο, σε ποδοσφαιριστή και σε μαραθωνοδρόμο!!!)
«Επιτέλους Βετεράνο»
Όταν ο «Νοβάτο» κριθεί πως έχει περάσει με επιτυχία τις δοκιμασίες και είναι πλέον άξιος να αντιπροσωπεύει την Τούνα του, λαμβάνει χώρα η τελετή της «βάπτισης». Νονός είναι ο Τούνο προστάτης του «Νοβάτο». Η βάπτιση γίνεται ενώπιον όλης της Τούνα και συνήθως την παρακολουθούν εκατοντάδες θεατές. Ανεξάρτητα από την εποχή, νονός και βαπτιζόμενος είναι υποχρεωμένοι να μπούν γυμνοί μέσα σε ένα συντριβάνι η ακόμα και σε ποτάμι.
Εκεί ο νονός λέει τα παραδοσιακά τελετουργικά λόγια, τα οποία τελειώνουν με τις λέξεις «Επιτέλους Βετεράνο!». Ο «Νοβάτο» βγαίνει από το νερό και οι Τούνος του φορούν την καινούργια στολή, ενώ ο πρόεδρος της Τούνα του παραδίδει την «μπέκα» με το έμβλημα του Πανεπιστημίου. Η όλη τελετή καταλήγει σε άγριο μεθύσι και τραγούδι μέχρι πρωΐας.
Σήμερα υπάρχουν Τούνας στην Ισπανία, σε όλα τα κράτη της Ισπανόφωνης Αμερικής και στην Πορτογαλία. Διατηρούν την υπέροχη μουσική παράδοση των τροβαδούρων και προσφέρουν την ευκαιρία της περιπέτειας σε εκατοντάδες φοιτητές κάθε χρόνο. Ο συνδυασμός της εμφάνισής τους με τις εκπληκτικές τους φωνητικές δυνατότητες, δημιουργεί μια πραγματικά μαγική εικόνα σε όποιον τους βλέπει.
Ειδικά στις στιγμές της «ρόντα» (καντάδας), όταν όλη η Τούνα τραγουδάει σερενάτες στο δρόμο και τα μπαλκόνια γεμίζουν από κοπέλες που χαρίζουν απλόχερα χαμόγελα και υποσχέσεις….
