Κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ, η μεγαλύτερη διαστημική αποβάθρα στον πλανήτη Γη.

[Lakis]

Πίσω από ένα χοντρό γυάλινο διαχωριστικό που τους προστατεύει από τα μικρόβια, κάθονται οι κοσμοναύτες Γιούρι Ονουφριένκο και Γιούρι Ουζάτσεφ. Σε λίγα λεπτά θα επιβιβαστούν στον πύραυλο που θα τους οδηγήσει στο διαστημικό σταθμό Μιρ. Παρά το γεγονός ότι στις ημέρες της Σοβιετικής Ένωσης οι κοσμοναύτες ήταν αδιαμφισβήτητα ινδάλματα και πρότυπα για τη νέα γενιά, σήμερα μόνο μια χούφτα δημοσιογράφοι έχουν έρθει να παρακολουθήσουν την εκτόξευση. Ο Ουζάτσεφ, αφού αναφερθεί για λίγο στις δυσκολίες που παρουσιάζει πλέον η ζωή στη Μόσχα, ζητά από τους δημοσιογράφους να μην παραλείψουν να αναφέρουν την αποστολή του Μιρ στην τηλεόραση, ώστε οι φίλοι του να ακούσουν κάτι γι· αυτόν, έστω και ελάχιστο, από τα ΜΜΕ.

Είναι Φεβρουάριος του 1996 στο Κοσμοδρόμιο Μπαϊκονούρ, τη μεγαλύτερη διαστημική αποβάθρα στον πλανήτη Γη. Το κοσμοδρόμιο απλώνεται σε μια έκταση ανάλογη με αυτή της Κρήτης, δέκα φορές μεγαλύτερη από το διαστημικό κέντρο Κένεντυ της NASA στη Φλόριντα.

Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, η περιοχή βρέθηκε στην επικράτεια του Καζακστάν, και έτσι η Ρωσία είναι τώρα αναγκασμένη να νοικιάζει το χώρο από το νότιο γείτονά της για περίπου 115 εκατομμύρια δολάρια το χρόνο. Η ιστορία του Μπαϊκονούρ είναι εντυπωσιακή. Από το 1957 έως σήμερα έχουν εκτοξευθεί περισσότερα από 1.700 διαστημικά οχήματα. Από εδώ ξεκίνησε ο πρώτος πύραυλος Σπούτνικ, ο πρώτος άντρας, η πρώτη γυναίκα στο διάστημα, καθώς και ο πρώτος διαστημικός σταθμός.

Και ο ρυθμός εκτοξεύσεων συνεχίζεται χωρίς διακοπή. Εκτοξεύσεις που δεν έχουν να κάνουν μόνο με το ρωσικό διαστημικό πρόγραμμα, αλλά και με εμπορικούς τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους άλλων κρατών, κυρίως ασιατικών.

Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας είναι ο άριστος δείκτης αξιοπιστίας (περίπου 93%) που έδωσε στη σοβιετική, και στη συνέχεια στη ρωσική αστροναυτική τα εύσημα της ασφάλειας, της φερεγγυότητας και της τεχνολογικής πρωτοπορίας που τη συνοδεύουν μέχρι σήμερα.

Κι όμως, το τεράστιο αυτό κέντρο δίνει την αίσθηση της εγκατάλειψης. Η αιτία δεν είναι δύσκολο να εντοπιστεί: έλλειψη χρημάτων. Το 1995 ο ετήσιος διαστημικός προϋπολογισμός της Ρωσίας δεν υπερέβη τα 300 εκατομμύρια δολάρια. Την ίδια περίοδο, ο προϋπολογισμός της NASA ήταν 14 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο αντίκτυπος της έλλειψης πόρων είναι αισθητός στην καθημερινή ζωή του κοσμοδρομίου. Κάποια από τα συγκροτήματα κατοικιών, στα οποία κάποτε διέμεναν περισσότεροι από 100.000 εργάτες και επιστήμονες, έχουν εγκαταλειφθεί, καθώς στην πόλη σήμερα κατοικούν περίπου 40.000 άνθρωποι. Τα επόμενα χρόνια, 25.000 από αυτούς θα πρέπει να μεταφερθούν στη Ρωσία, όπου είναι αμφίβολο αν θα βρουν εργασία που να ανταποκρίνεται στα προσόντα τους.

Στο Μπαϊκονούρ, ο επισκέπτης έχει την εντύπωση ότι βρίσκεται σε ένα τεράστιο διαστημικό μαυσωλείο. Τα παιδιά παίζουν σε παιδικές χαρές κατασκευασμένες από κομμάτια παροπλισμένων πυραύλων Ν-1. Παντού συσσωρεύονται σκουριασμένα σίδερα, ανακατεμένα με άχρηστο εξοπλισμό, κεφαλές πυραύλων και χάλκινα καλώδια.

Τα πιο μεγάλα εργαστήρια της βάσης, εκεί που για 20 χρόνια εργάστηκαν περισσότεροι από δέκα χιλιάδες άνθρωποι κατασκευάζοντας το Μπουράν, τη σοβιετική απάντηση στο διαστημικό λεωφορείο των ΗΠΑ, θυμίζουν νεκροταφείο αυτοκινήτων. Μόνο ένα Μπουράν κατάφερε να πετάξει, κι αυτό για μία και μόνη φορά, σε μια μη ε-πανδρωμένη δοκιμαστική πτήση. Κατόπιν, το πρόγραμμα εγκαταλείφθηκε επειδή σταμάτησε η χρηματοδότησή του, και τώρα δύο τεράστιοι μεταλλικοί σκελετοί σκουριάζουν, παραδομένοι στους ανέμους της στέπας. Ένα τρίτο Μπουράν εκτίθεται στο πάρκο Γκόρκυ της Μόσχας. Αλλά και στους χώρους που εξακολουθούν να λειτουργούν, είναι φανερή η οικονομική στενότητα. Στο υπόστεγο των πυραύλων Πρότον, μια οσμή καυσίμου υψηλής τοξικότητας είναι διάχυτη στον αέρα, κανείς όμως δεν φοράει μάσκα. Το νερό που διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία στα καύσιμα είναι γεμάτο άλατα και μολυσμένο με βακτηρίδια. Σχεδόν όλοι οι εργαζόμενοι έχουν προσβληθεί από ηπατίτιδα. «Το νερό πίνεται», λένε οι στρατιώτες. «Αλλά μετά χρειάζεσαι εκατό γραμμάρια βότκα για απολύμανση».

Οι πύραυλοι Πρότον είναι στρατηγικής σημασίας, καθώς μεταφέρουν ανταλλακτικά στο διαστημικό σταθμό Μιρ. Αυτούς χρησιμοποίησε η NASA όταν θέλησε να στείλει αμερικανικό εξοπλισμό στο Μιρ, εγκαινιάζοντας έτσι μία από τις πρώτες αμερικανορωσικές διαστημικές συνεργασίες.

Οι ρωσικές αρχές έχουν βασίσει στις διεθνείς συνεργασίες τις ελπίδες τους για την επιβίωση του Μπαϊκονούρ, αλλά και της ρωσικής διαστημικής τεχνολογίας. Αμερικανοί, Aγγλοι, Ιάπωνες, Ισπανοί, Γερμανοί και Γάλλοι κοσμοναύτες έχουν ήδη περάσει από το Μιρ, αφού πρώτα οι κυβερνήσεις τους κατέβαλαν σεβαστά ποσά στο Ρωσικό Οργανισμό Διαστήματος. Οι αξιωματούχοι του Μπαϊκονούρ υπολογίζουν ότι μέχρι το 2000 θα έχει εισρεύσει στα ταμεία τους ένα ποσό της τάξεως των 1,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων, προερχόμενο από την εκπαίδευση κοσμοναυτών και την εκτόξευση τηλεπικοινωνιακών δορυφόρων και διαστημικού εξοπλισμού για λογαριασμό άλλων κρατών.

Η σημαντικότερη όμως επιχείρηση αυτή τη στιγμή είναι ο σχεδιαζόμενος Διεθνής Διαστημικός Σταθμός Aλφα, το μεγαλύτερο και πλέον φιλόδοξο πρόγραμμα στην ιστορία της κατάκτησης του διαστήματος, στο οποίο συμμετέχει και η Ρωσία. Οι Ενέργκια, οι ισχυρότεροι πύραυλοι στον κόσμο, ισχύος 170 εκατομμυρίων ίππων PS, βρίσκονται ήδη στο Μπαϊκονούρ, έχοντας αρχικά σχεδιαστεί για την εκτόξευση του διαστημικού λεωφορείου Μπουράν, και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αποστολή στο διάστημα σχεδόν όλόκληρου του εξοπλισμού της διαστημικής αποικίας. Με πέντε έως δέκα εκτοξεύσεις μπορούν να στείλουν σε τροχιά πολλά τμήματα και ανταλλακτικά του σταθμού, που διαφορετικά θα απαιτούσαν τουλάχιστον 30 πτήσεις του αμερικανικού διαστημικού λεωφορείου, με κόστος ένα δισεκατομμύριο δολάρια καθεμία.

Οι Αμερικανοί όμως παραμένουν διστακτικοί. Σύμφωνα με τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις, τα πρώτα τμήματα του Aλφα θα αρχίσουν να στέλνονται στο διάστημα μετά από τρία χρόνια. Το 1999 όμως, οι πύραυλοι Ενέργκια θα έχουν παραμείνει αχρησιμοποίητοι στο Μπαϊκονούρ πάνω από δέκα χρόνια. Μπορεί άραγε η NASA να εμπιστευθεί έναν τόσο παλαιό εξοπλισμό;

Παρ' όλα τα προβλήματα, το πρόγραμμα των εκτοξεύσεων συνεχίζεται με αμείωτη επιτυχία. Οι εργαζόμενοι στη βάση πιστεύουν στην πρωτοπορία των διαστημικών τους επιτευγμάτων αλλά, μπερδεύοντας τη δεισιδαιμονία με την τεχνολογία πιστεύουν και στους οιωνούς. Στο σύμπλεγμα των Σογιούζ οι πύραυλοι ποτέ δεν εκτοξεύονται μετά τις επτά το πρωί ή ημέρα Δευτέρα, ούτε επιτρέπεται η παρουσία γυναικών στο χώρο. Κάτι τέτοιο θα έφερνε κακή τύχη. Αντίθετα, η καλή τύχη είναι εξασφαλισμένη όταν τα βαγόνια που μεταφέρουν τους πυραύλους λιώσουν μερικά νομίσματα στις ράγες. Ή όταν, στο δρόμο που οδηγεί στην εξέδρα, κάνεις μια σύντομη στάση σ· ένα συγκεκριμένο θάμνο που προστατεύεται από χαμηλό φράχτη. Εκεί είχε σταματήσει ο Γιούρι Γκαγκάριν για να ικανοποιήσει μια επείγουσα σωματική ανάγκη λίγο πριν εκτοξευτεί στο διάστημα με την πρώτη επανδρωμένη πτήση.

Είναι λίγο πριν τις επτά το πρωί στην εξέδρα εκτόξευσης των πυραύλων Σογιούζ. Ο ήλιος που μόλις ανατέλλει πλημμυρίζει τη στέπα με βαθυκόκκινες ανταύγειες. Ο πύραυλος είναι έτοιμος και η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει. Το έδαφος τραντάζεται και πυκνά σύννεφα σκόνης σηκώνονται καθώς οι προωθητήρες δίνουν τη μάχη τους με τη βαρύτητα. Λίγο αργότερα, ο Σογιούζ εξαφανίζεται στον ουρανό, αφήνοντας πίσω του μόνο μία λευκή γραμμή. Η στέπα επιστρέφει πάλι στην προαιώνια γαλήνη της. Θα περιμένει την επόμενη εκτόξευση ή την επόμενη προσγείωση θαλαμίσκου από το διάστημα. Η καθημερινότητα του Μπαϊκονούρ δεν αλλάζει εύκολα.