Όποιος είπε ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο βαρετό από το να βλέπεις το γρασίδι να μεγαλώνει, τότε μάλλον δεν είχε κατά νου το θαλάσσιο γρασίδι (seagrass). Συχνά συγχέεται με τα φύκια και σπάνια λαμβάνει την προσοχή που του αξίζει. Στην πραγματικότητα, είναι ένα από τα πιο παραγωγικά οικοσυστήματα στον κόσμο.
Την επόμενη φορά που θα κολυμπήσετε και θα απολαύσετε τη δροσερή αγκαλιά της θάλασσας, κοιτάξτε προς τα κάτω και προσπαθήστε να εντοπίσετε τις λεπτές λωρίδες του θαλάσσιου γρασιδιού, ενός αξιοσημείωτου θαλάσσιου φυτού που διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στο παράκτιο περιβάλλον, όμως πλέον απειλείται με εξαφάνιση.
Μάλιστα το συγκεκριμένο είδος έχει την ιδιότητα να σχηματίζει πυκνά υποθαλάσσια λιβάδια, και κάπως έτσι προσφέρει τροφή και καταφύγιο σε διάφορα ψάρια και θαλάσσια όντα, ενώ παράλληλα απορροφά τον άνθρακα και προστατεύει τις ακτές από τη διάβρωση, αλλά το μέλλον τους απειλείται από την κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση και άλλες επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, λένε οι επιστήμονες.
Αυτά τα φυτά αναπτύσσονται σε ρηχά παράκτια νερά σε όλες τις περιοχές του πλανήτη, εκτός από την Ανταρκτική. Λειτουργούν ως φυτώρια ή τόποι τροφής για εκατοντάδες είδη θαλασσινών, συμπεριλαμβανομένων της τσιπούρας, του χταποδιού, της σουπιάς και του πόλακ (pollock) – ένα από τα πιο περιζήτητα ψάρια στον κόσμο, λόγω της νοστιμιάς που έχει το κρέας τους.
Μόνο στη Μεσόγειο, τουλάχιστον το 30% της εμπορικής αλιείας προέρχεται από ψάρια που βασίζονται στο θαλάσσιο γρασίδι για τροφή και προστασία ενώ είναι νεαρά. Παρέχουν επίσης σημαντικές αλιευτικές περιοχές για ψυχαγωγικό ψάρεμα.
«Παρά το γεγονός ότι καλύπτουν ένα πολύ χαμηλό ποσοστό του βυθού των ωκεανών μας, συμβάλλουν σημαντικά στην αλιεία και τις τοπικές οικονομίες», δήλωσε η Marija Sciberras, επίκουρη καθηγήτρια διατήρησης της αλιείας στο Πανεπιστήμιο Heriot Watt της Σκωτίας.
Η Δρ. Sciberras μελέτησε υποθαλάσσια λιβάδια με θαλάσσιο γρασίδι στη Μαγιόρκα ως μέρος ενός έργου που ονομάζεται PIONEER . Βρήκε ότι τα ψάρια είχαν μεγαλύτερη σωματική μάζα σε περιοχές που υπήρχε μεγαλύτερη πυκνότητα αυτού του θαλάσσιου χόρτου.
Όμως ο ρυθμός ανάπτυξης των νεαρών ψαριών ήταν υψηλότερος σε περιοχές με χαμηλότερη πυκνότητα θαλάσσιου χόρτου. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι πρέπει να αναπτυχθούν γρήγορα επειδή είναι εκτεθειμένα σε αρπακτικά.
Η καταστροφή στο θαλάσσιο γρασίδι
Αυτά τα είδη θαλάσσιου χόρτου αντιμετωπίζουν παγκοσμίως ένα αυξανόμενο κίνδυνο εξαφάνισης που προκαλείται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Τα υποβρύχια λιβάδια καταστρέφονται μερικές φορές από τους ανθρώπους για να ανοίξουν δρόμο για νέες λιμενικές υποδομές, αναχώματα ή θαλάσσια τοιχώματα – παρόλο που αυτά τα φυτά προστατεύουν τις ακτές από τη διάβρωση των καταιγίδων.
Σε περιοχές όπου τα θαλάσσια χόρτα προστατεύονται από το νόμο —συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης— πρέπει να αναδασωθούν εάν συμβεί αυτή η πράξη. Αλλά οι προσπάθειες επίτευξης αυτού του σκοπού είναι αναποτελεσματικές και πολλές φορές πλασματικές, και συχνά αποτυγχάνουν, είπε η Francesca Rossi, ανώτερη ερευνήτρια στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας (CNRS) στο Πανεπιστήμιο της Κυανής Ακτής.
“Προσπαθούν να φυτέψουν θαλάσσια χόρτα σε περιοχές όπου δεν υπήρχαν πριν” – δηλαδή σε τοποθεσίες που δεν είναι ο φυσικός τους βιότοπος – είπε η Δρ Rossi, ο οποία είναι συντονιστής του έργου HEALSEA.
Τα θαλάσσια χόρτα μπορούν επίσης να ξεριζωθούν από βάρκες που αγκυροβολούν πάνω τους ή όταν σέρνουν τον εξοπλισμό αλιείας τους, αφήνοντας πίσω τους γυμνά ιζήματα. Ωστόσο αυτό που δεν γνωρίζει ο περισσότερος κόσμος είναι ότι μπορεί να χρειαστούν χρόνια για να ανακάμψουν.
Η ερευνήτρια της HEALSEA Laura Soissons μελέτησε τον αντίκτυπο ενός ακόμη στρεσογόνου παράγοντα που επηρεάζει το θαλάσσιο χόρτο: Της ρύπανσης από λιπάσματα. Αυτό μπορεί να μειώσει την ποσότητα του φωτός που φτάνει στα φύλλα του θαλάσσιου χόρτου και να επιβραδύνει την ανάπτυξη τους.
Η Δρ Soissons διαπίστωσε ότι τα θαλάσσια χόρτα συχνά δεν παρουσιάζουν εμφανή σημάδια άγχους μέχρι να περάσουν ένα σημείο καμπής μετά το οποίο καταρρέουν ξαφνικά.
Οι ερευνητές θέλουν να βρουν τρόπους να εντοπίσουν σημάδια στρες στα φυτά πριν φτάσουν σε αυτό το οριακό σημείο. Αυτά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την προστασία των θαλάσσιων χόρτων—και άλλων ειδών, είπε η Δρ Rossi.
Ο αντίκτυπος της παρακμής των λιβαδιών στα είδη ψαριών, για παράδειγμα, είναι πιθανό να είναι καταστροφικός,. Αν δεν υπάρχει ένας βιότοπος όπου το εκάστοτε θαλάσσιο είδος μπορεί να τρέφεται, να κρύβεται ή να αναπαράγεται… τότε αυτό το είδος είναι καταδικασμένο να εξαφανιστεί.
«Το θαλάσσιο χόρτο είναι θεμελιωδώς σημαντικό για όλα τα παράκτια οικοσυστήματα και για τους ανθρώπους, γιατί δημιουργούν ζωή, προστατεύουν τη ζωή και προστατεύουν από τη διάβρωση των ακτών», επισήμανε η Δρ Rossi.
Παρά τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν, τα δεδομένα για την ύπαρξη και την παρακμή των θαλάσσιων λιβαδιών είναι περιορισμένα. Ωστόσο, από τη φύση τη,ς η συγκεκριμένη θαλάσσια χλωρίδα αγωνίζεται να επιβιώσει μέσα από διάφορους μηχανισμούς που εφαρμόζει σε πολλές περιοχές σε πολλές περιοχές του πλανήτη μας.
Μια μελέτη που έχει διεξαχθεί στη Μεσόγειο διαπίστωσε ότι μεταξύ 13% και 50% της έκτασης του είδους Posidonia oceanica χάθηκε από το 1842 έως το 2009. Ωστόσο τα υπόλοιπα θαλάσσια λιβάδια μπορεί να μην έχουν καταστραφεί ολοσχερώς, αλλά ενδεχομένως να έχουν χάσει μεγάλο μέρος της πυκνότητας των βλαστών τους και να έχουν κατακερματιστεί.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα ποσοστά μείωσης του θαλάσσιου χόρτου κατά μέσο όρο αγγίζουν περίπου 7% ετησίως, σύμφωνα με άλλη μελέτη.
Η έλλειψη του θαλάσσιου γρασιδιού σημαίνει μειωμένη απορρόφηση άνθρακα
Οποιαδήποτε μείωση του θαλάσσιου χόρτου θα μπορούσε να επηρεάσει την ικανότητα των ωκεανών να απορροφούν άνθρακα.
Τα λιβάδια με θαλάσσιο χόρτο απορροφούν άνθρακα έως και 35 φορές πιο γρήγορα από τα τροπικά δάση, σύμφωνα με το WWF . Και παρόλο που καλύπτουν μόνο το 0,2% του βυθού της θάλασσας, απορροφούν το 10% του άνθρακα των ωκεανών κάθε χρόνο, λέει ο οργανισμός διατήρησης.
Σε αντίθεση με πολλά φυτά της ξηράς, τα θαλάσσια χόρτα αποθηκεύουν το μεγαλύτερο μέρος του άνθρακα που απορροφούν στις ρίζες τους, έτσι ο άνθρακας παραμένει θαμμένος κάτω από τη γη ακόμη και μετά το θάνατο τους.
Τα είδη που αναπτύσσονται πιο γρήγορα ή έχουν πιο πυκνές δομές είναι ιδιαίτερα καλά στην απορρόφηση του άνθρακα. Έτσι, η ικανότητα του ωκεανού να απορροφά άνθρακα επηρεάζεται τόσο εάν τα λιβάδια με θαλάσσιο χόρτο συρρικνωθούν σε μέγεθος όσο και εάν ορισμένα είδη χαθούν.
Κλιματική αλλαγή και θαλάσσιο γρασίδι
Όσο συνεχίζει να εξαφανίζεται η συγκεκριμένη θαλάσσια χλωρίδα, τόσο επιδεινώνεται η κλιματική αλλαγή, η οποία ήδη θερμαίνει τα θαλασσινά νερά και αυξάνει την οξίνισή τους.
Ο Δρ. Nick Kamenos συντόνισε ένα έργο που ονομάζεται SEAMET το οποίο μελέτησε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα θαλάσσια χόρτα στον Ατλαντικό, τον Ειρηνικό και τον Ινδικό Ωκεανό και τη Μεσόγειο Θάλασσα. Επιπλέον η συγκεκριμένη ερευνητική ομάδα εξέτασε τα συγκεκριμένα θαλάσσια φυτά και σε συνθήκες εργαστηρίου.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα φυτά αντιδρούν διαφορετικά στις αυξήσεις της θερμοκρασίας, ανάλογα με το είδος και την τοποθεσία τους. Εν τούτοις κινδυνεύουν περισσότερο εκείνα που ζουν στα όρια της ανοχής τους στη θερμότητα, είπε ο Δρ Nick Kamenos .
Τα θαλάσσια λιβάδια στην Αρκτική διατρέχουν επίσης υψηλό κίνδυνο. Αυτή η περιοχή προβλέπεται να έχει τον ταχύτερο ρυθμό θέρμανσης κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα και συνάμα ταχεία οξίνιση.
Οι μεταβλητές θερμοκρασίες είναι ένας άλλος κίνδυνος που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή. Τα φυτά που έχουν χρησιμοποιηθεί σε σταθερές συνθήκες για χιλιετίες είναι απίθανο να ανεχθούν θερμοκρασίες που αλλάζουν από χρόνο σε χρόνο, είπε ο Δρ Καμένος.
Ο συνδυασμός της ταχείας θέρμανσης και της αυξημένης μεταβλητότητας στις θερμοκρασίες «μπορεί να ωθήσει ορισμένα από αυτά τα συστήματα να φτάσουν πέρα από την όρια».
Η οξύτητα είναι μια άλλη απειλή. Βλάπτει τα φυτά και τα ζώα με δομές ανθρακικού ασβεστίου, συμπεριλαμβανομένων των μικροσκοπικών θαλάσσιων φυτών που ονομάζονται φύκια κοραλλιών (coralline algae) και ζουν σε λιβάδια με θαλάσσια χόρτα. Αυτά τα φύκια είναι σημαντικά στην απορρόφηση του άνθρακα.
«Το πώς θα ανταποκριθούν τα θαλάσσια χόρτα στην κλιματική αλλαγή δεν είναι ακόμα καλά κατανοητό», είπε ο Δρ Καμένος. «Αλλά τα στοιχεία δείχνουν πως δεν πρόκειται για κάποιο φανταστικό σενάριο, αλλά για μία υπαρκτή απειλή», πρόσθεσε.
Ένας σημαντικός τρόπος για να βοηθήσουμε τα θαλάσσια χόρτα να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις τους είναι η προστασία τους από άλλους στρεσογόνους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της ρύπανσης και των ζημιών από τις υποβρύχιες κατασκευές και τα σκάφη.
