Στα πλαίσια των ραγδαίων αλλαγών στη φορολογίας ακινήτων και του ερμηνευτικού πυρετού που επικρατεί στα ΜΜΕ, θα προσπαθήσω να αποσαφηνίσω μερικές σημαντικές λεπτομέρειες. Έχει προσφάτως δημιουργηθεί μία αντίληψη πως η επιβολή φόρου στα ακίνητα λίγων τετραγωνικών είναι ή θα πρέπει να θεωρείται παράνομη και να μην εφαρμόζεται. Καταλαβαίνω το προσανατολισμένο στη διευκόλυνση μικρομεσαίων νοικοκυριών σκεπτικό, το θέμα ωστόσο δεν είναι τόσο απλό.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η φορολόγηση των ακινήτων στηρίζεται στη λογική της ανταλλαγής-συναλλαγής μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού. Κάθε πολίτης δεσμεύει μέρος του δημόσιου χώρου για ιδιωτική χρήση. Σε αντάλλαγμα αυτού του χώρου ορίζεται μία μορφή συνεισφοράς ώστε το κράτος, όντας εξαρχής υπεύθυνο για την παροχή δημόσιων χώρων, να δύναται να τους εξασφαλίσει σε άλλα σημεία του οικιστικού περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, προκειμένου ο δήμος ή η κοινότητα να φτιάξει ένα πάρκο σε μία ήδη δομημένη περιοχή, πρέπει να απαλλοτριώσει υπέρ του δημοσίου κάποια κτίσματα ή/και οικόπεδα. Το απαραίτητο χρηματικό ποσό -ή έστω μέρος αυτού- για τις αποζημιώσεις των ιδιοκτητών προέρχεται -θεωρητικά- από τη φορολογία ακινήτων. Στην περίπτωση αδόμητης περιοχής όπου δεν υπάρχει ανάγκη αποζημιώσεων προς ιδιώτες, το Δημόσιο εισπράττει το φόρο ως αποζημίωση του ιδίου για οικόπεδα τα οποία θα μπορούσαν να πουληθούν.
Βλέπουμε πως πρόκειται, στην ουσία του, για μία αγοραπωλησία, πράγμα άκρως λογικό σε μία καπιταλιστική κοινωνία. Εν τούτοις, η συνταγματικότητα της συγκεκριμένης νομοθεσίας αμφισβητείται εξαιτίας της διαστρεβλωμένης θεωρητικής της βάσης. Το πρόβλημα εντοπίζεται στα μεγέθη και για να γίνει καλύτερα κατανοητό, θα προσφύγω σε δύο παραδείγματα:
|Α| Υποθέτοντας ότι έχουμε ένα οικόπεδο 100τ.μ. όπου ανεγείρεται τριώροφη οικοδομή με ύψος κάθε ορόφου 3μ., δημιουργείται ένα οικοδόμημα 900κ.μ.* και διακρίνονται δύο βασικές περιπτώσεις ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Στην πρώτη, έστω ότι είναι μία μονοκατοικία που ανήκει και κατοικείται από ένα ζεύγος. Τότε έχουμε μία πυκνότητα κατάληψης 450κ.μ. δημόσιου χώρου/άτομο ή 900κ.μ./νοικοκυριό. Στη δεύτερη, έστω μία μικρή πολυκατοικία τριών διαμερισμάτων, κάθε ένα από τα οποία κατοικείται επίσης από ένα ζεύγος οπότε στο σύνολο του κτίσματος μας κάνουν 6 άτομα. Έτσι, έχουμε μία αντίστοιχη πυκνότητα 150κ.μ. δημόσιου χώρου/άτομο ή 300κ.μ./νοικοκυριό.
Και στις δύο περιστάσεις δεσμεύεται ο ίδιος όγκος δημόσιου χώρου, η κατανομή του όμως διαφέρει και μπορεί να κυμανθεί σε ένα εξαιρετικά μεγάλο εύρος κλίμακας προκαλώντας σημαντικές ανισότητες στην επιβολή φορολογίας. Ειδικότερα, μετρώντας την ιδιοκτησία σε τ.μ. και θεσπίζοντας φόρο κατ’ αναλογία αυτού, στην α’ περίπτωση το ποσό θα ανερχόταν σε περίπου 200x ** ενώ στη β’ περίπτωση, για τον ίδιο χώρο, θα ανερχόταν σε 300x. Κάτι τέτοιο συμφέρει μεν -κατά μία έννοια- το Δημόσιο, αδικεί δε τους πολίτες επιβαρύνοντάς τους με άλογα και άνισα σε σχέση με την αρχική λογική του νόμου έξοδα προς όφελος τρίτων. Σημειώνεται πως είναι πολύ σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψιν την τρίτη διάσταση καθώς μιλάμε για χώρο, έννοια η οποία ορίζεται από τις τρεις διαστάσεις και μόνο εκ παραδρομής μετριέται με δισδιάστατα μεγέθη όπως τα τετραγωνικά μέτρα.
|Β| Στο επιχείρημα πως δεν θα πρέπει να φορολογούνται οι ιδιοκτησίες “κάτω των x,y,z τ.μ.” πρέπει να αντιπαραβάλλουμε το εξής σενάριο: ένα άτομο μπορεί να κατέχει πολλαπλές μικρές -κάτω του θεσπισμένου ορίου- ιδιοκτησίες, για τις οποίες δεν φορολογείται αλλά τις ενοικιάζει καρπωνόμενος σημαντικά έσοδα. Στην αντίθετη πλευρά βρίσκεται ο ιδιοκτήτης μίας μεσαίου μεγέθους ιδιοκτησίας την οποία πρέπει να συντηρεί και για την οποία φορολογείται στο όνομα της κοινωνικής προσφοράς. Σε αυτό το σημείο, τίθεται και το ζήτημα της χρήσης του χώρου που κάποιος δεσμεύει ως ιδιώτης καθώς είναι πολύ πιθανό οι απλοί ενοικιαστές θα βρεθούν βεβαρυμμένοι με υπέρογκα ενοίκια εξαιτίας της μετακύλισης των εξόδων των ιδιοκτητών.
Οι μικρομεσαίες ιδιοκτησίες συνιστούν τον κανόνα του ελληνικού δομημένου χώρου. Επομένως, θα ήταν άδικη η εξαίρεση μιας μεγάλης μερίδας φορολογουμένων με μοναδικό κριτήριο ένα στατικό δισδιάστατο μέγεθος ή μία απλή νομική ιδιότητα. Όπως θεωρείται άδικη η πλήρης εξαίρεση των ακινήτων της Εκκλησίας από τη φορολόγηση ανεξαρτήτως χρήσης*** –αφήνοντας περιθώρια οικονομικής απάτης, έτσι καθίσταται άδικη και η απαλλαγή ορισμένων πολιτών από τα καθήκοντά τους απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.
Είμαστε υποχρεωμένοι να καταβάλλουμε φόρους διότι ζούμε σε οργανωμένες κοινωνίες που διέπονται από κανόνες, επωφελούμαστε του γεγονότος αυτού και απολαμβάνουμε τα προνόμια που μας προσφέρει. Πρέπει να γίνει κατανοητό τούτο ώστε να απαιτηθεί ο ποσοτικός και ποιοτικός εξορθολογισμός της φορολογίας αντί της κατάργησής της. Το πρόβλημα κείται στην εφαρμογή της φορολογικής νομοθεσίας και όχι στην αρχική θεωρητική της. Χρειαζόμαστε ισονομία και ισοτιμία, όχι ισοπέδωση, τιμωρία και εξαθλίωση. Πρέπει να γίνει συνείδηση πως αν συντρέχουν πραγματικοί λόγοι ελάφρυνσης (πολυμελείς οικογένειες, ανεργία κ.α.) θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν αλλά κάθε περιστατικό ξεχωριστά. Οι εξαιρέσεις δεν χωράν γενικεύσεις.
Στη θέση μίας ενιαίας φορολογίας η οποία θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες και κυρίως στις δυνατότητες των φορολογουμένων, η κρατική πολιτική χρησιμοποιεί τα φορολογικά μέτρα ως πανάκεια της εθνικής οικονομικής παθογένειας αποφεύγοντας μάλιστα να έρθει σε σύγκρουση με μεγάλα κεφάλαια της κτηματομεσιτικής αγοράς. Ο φόρος ακινήτων αποτελεί ταυτόχρονα δικαίωμα και υποχρέωση κάθε ενός από εμάς: δικαίωμα στους κοινόχρηστους χώρους που υποτίθεται πως διασφαλίζει η εισφορά μας και υποχρέωση στους συμπολίτες μας από και προς τους οποίους αντλούμε αυτό μας το δικαίωμα.
- Όλες οι γενικεύσεις γίνονται χάριν παραδείγματος και δεν ανταποκρίνονται απαραίτητα σε πραγματικά γεγονότα.
** όπου x η ορισθείσα αξία ανά τ.μ. Οι αριθμοί είναι σε μεγάλο βαθμό εικονικοί διότι σύμφωνα με τη νομοθεσία, τα ωφέλιμα κι άρα φορολογήσιμα τετραγωνικά κάθε νοικοκυριού εξαρτώνται από την ίδια την αρχιτεκτονική του.
*** Υπογραμμίζεται πως το άρθρο δεν τίθεται ενάντια στην εξαίρεση χώρων λατρείας και φιλανθρωπίας αλλά χώρων καθαρά ιδιωτικής χρήσης όπως κατοικίες και γραφεία.
