Η Αντζελίνα Τζολί έκοψε τα στήθια της, και όχι μόνο αυτό, αλλά έβγαλε τους μαστικούς της αδένες σε δημοπρασία στο eBay, όπου η τρέχουσα τιμή την στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο είναι, κρατήσου, 15.000 ευρώ ο ένας! ΟΚ, το τελευταίο είναι καθαρότατο ψέμα, έπρεπε να το ψυλλιαστείς κατευθείαν άπαξ και ζούμε σε έναν πλανήτη με τόσο τρελούτσικα όντα που σίγουρα το κασέ θα είχε ανέβει πολύ παραπάνω (ναι, για ένα κομμάτι κρέα).
Αυτό όμως που σίγουρα έκανε η Αντζελίνα Τζολί και προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις ήταν η δημοσιοποίηση του γεγονότος της διπλής μαστεκτομής -μη φοβάσαι, δεν θα χάσεις “μάτι” στην επόμενη ταινία, έβαλε συνθετικά που αψηφούν τον Νεύτωνα και τον “πανδαμάζοντα χρόνο“- και αύξησε την “ευαισθητοποίηση” του κόσμου γύρω από το θέμα του καρκίνου του μαστού και του γονιδιακού τεστ για τα γονίδια BRCA1 και BRCA2, τα οποία αν τα φέρεις έχεις αυξημένες πιθανότητες για καρκίνο του μαστού αλλά και για καρκίνο ωοθηκών.
Εκτός αυτού, έφερε επίσης στο προσκήνιο το πόσο “απαγορευτικά” ακριβό είναι αυτό το τεστ, διότι η εταιρεία Myriad Genetics είδε τα συγκεκριμένα γονίδια “τσιφλίκι” της, και πρακτικά για να τεσταριστείς πρέπει να την πλερώκεις αδρά, γύρω στο τριχίλιαρο. Χμ, τι παράξενοι που είναι άραγε οι άνθρωποι τούτου του πλανήτη, να θέλουν πάντα έναν υποβολέα με την μορφή “celebrity“, “επικαιρότητας“, “αρχηγού” για να “ευαισθητοποιούνται” για διάφορα θέματα, να τους δίνει το σήμα πότε να αντιδράσουν και πώς, πότε να ουρλιάξουν και πότε ν’ αρχίσουν να ψάχνουν ένα θέμα — και μετά, φυσικά, να τα ξεχνάνε όλα τούτα, εν αναμονή της επόμενης “ένεσης” νοιαξίματος και αντίδρασης!
Ας εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία που μας έδωσε η “Lara Croft” -δεν μπορείς να πεις, έχει γενικά τσαγανό- και ας ρίξουμε μια ματιά σε αυτά τα “γενετικά τεστ” ή “τεστ DNA” για τα οποία ακούς αυτές τις μέρες. Δεν θα πούμε τόσο για το τεστ για τα γονίδια BRCA , για τα οποία σου τα έχει πρήξει σύσσωμο ελληνικό αλλά και ξένο διαδίκτυο, ας μιλήσουμε γενικά για αυτά — να τσιμπήσεις ένα ψιχουλάκι παραπάνω όσον αφορά το τι είναι, και τι σημαίνουν τα αποτελέσματά τους.
Πως ακριβώς γίνονται τα DNA test;
Θα σου τα έχουν “προφτάσει ήδη” ως το σημείο που αφορά τον καταναλωτή (“τι πρέπει να κάνω εγώ“) αλλά δεν πειράζει να τα πούμε ακόμα μια φορά. Το πρωταρχικό υλικό που χρειάζεται ένα “τεστ DNA” είναι το βιολογικό υλικό — αυτό μπορεί να είναι σάλιο, μια “ειδική, αποστειρωμένη μπατονέτα που την έτριψες στην μέσα πλευρά του μάγουλού σου“, αμνιακό υγρό αν θες να τεστάρεις το σπόρι που μεγαλώνει μέσα σου, κύτταρο του σποριού αν βρίσκεσαι σε επίπεδο “εξωσωματικής γονιμοποίησης“, λίγο από το αίμα σου… ουσιαστικά οτιδήποτε δικό σου που περιέχει κύτταρα, άρα και γενετικό υλικό.
Εδώ η ενημέρωση από τα περισσότερα άρθρα σταματάει, “συμβαίνει κάτι μαγικό” στο ενδιάμεσο (αυτή η “ανάλυση“, λεξούλα που τα λέει όλα) και σε πάνε κατευθείαν στα… των αποτελεσμάτων.
Το ενδιάμεσο “μαγικό” βήμα , δεν είναι καθόλου μαγικό — αν διαβάζεις αυτή την στήλη συχνά-πυκνά ίσως το γνωρίζεις. Από το δείγμα που τους έστειλες βγάζουν το γενετικό υλικό (είναι σχετικά εύκολο), και συνήθως το υποβάλλουν στην τεχνική PCR που έχουμε δει εκτενέστερα σε παλαιότερο άρθρο, με τον γλυκό μα και τρελάρα εφευρέτη της Kary Mullis (όχι, για να τρέξεις μια PCR δεν χρειάζεται να είναι παρών ο τύπος, μη μασάς).
Μετά, το προϊόν (πολλαπλασιασμένο γονίδιο ή μέρος του) που προκύπτει μπορεί να σταλεί για “διάβασμα” σε ένα sequencer (αναλυτής που “διαβάζει” DNA) ή να υποβληθεί σε άλλες έξυπνες τεχνικές που είτε το “διαβάζουν“, είτε ως μαρτυριάρες που είναι μας λένε αν είναι ίδιο με την “φυσιολογική” μορφή του γονιδίου.
Η επιλογή της μεθόδου εξαρτάται και από το “οικονομικό” του ζητήματος -ναι, ζούμε στον πλανήτη Γη, το χρήμα παίζει ρόλο όπως έχεις αντιληφθεί- αλλά και από το πόσα θέλουμε να γνωρίζουμε για την μετάλλαξη: δεν είναι όλες οι μεταλλάξεις ίδιες, και δεν έχουν πάντα όλες τα ίδια αποτελέσματα.
H παραπάνω μεθοδολογία είναι η πιο συνηθισμένη, αν και υπάρχουν τροποποιήσεις: μια από αυτές είναι όσον αφορά τον τύπο της PCR που εκτελείται προς ενίσχυση (πολλαπλασιασμό) κάποιου γονιδίου. Η PCR που γνωρίσαμε, είναι η “βανίλια“, η πιο απλή μορφή της.
Αυτή μπορεί να διαφοροποιηθεί και να γίνει πιο σύνθετη, και τούτο το πετυχαίνουμε “πειράζοντας” τον τρόπο λειτουργίας της, τον τύπο εκκινητών που χρησιμοποιεί ή άλλες παραμέτρους, έτσι ώστε να στοχεύσει “εξυπνότερα” το μέρος του γονιδίου προς μελέτη ή ακόμα και να το ποσοτικοποιήσει – να μας πει πόσο από αυτό εκφράζεται σε ένα κύτταρο, πόσο γίνεται πρωτεΐνη δηλαδή, μέσω της ποσοτικοποίησης του mRNA του.
Πλην της PCR ως “κεντρικό στοιχείο“, δύναται να χρησιμοποιηθούν και άλλες μέθοδοι για την ανίχνευση όπως οι μικροσυστοιχίες DNA ή η τεχνική RFLP (Restriction Fragment Length Polymorphism – “ανάλυση πολυμορφισμού μήκους θραυσμάτων εκ περιορισμού“) που μπορεί να εφαρμοστεί και “κατευθείαν” πάνω στο DNA χωρίς να απαιτείται πρώτα ενίσχυσή του.
Αν βγει το τεστ θετικό, και πιθανότητες να νοσήσεις από κάποια ασθένεια στο μέλλον
Υπέροχα, τον ήπιες από την τσανάκα — τα παιδιά σου θα γεννηθούν με δυο κεφάλια και εσύ θα πεθάνεις από κάποιο παράξενο και πολύ επίπονο σύνδρομο, αν φυσικά δεν σε καθαρίσει πρώτα καρκίνος, Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον ή πολικές αρκούδες!
Το τι σημαίνει το τεστ (εδώ με προϋπόθεση πως αυτό είναι έγκυρο, έγινε σωστά και έλαβες πίσω αληθινά αποτελέσματα) εξαρτάται από το γονίδιο ή τα γονίδια που εξετάστηκαν, όπως επίσης και την φύση της πάθησης στην οποία εμπλέκονται. Όχι, δεν ξεμπερδέψαμε ακόμα, εξαρτάται και από την φύση του τεστ – π.χ. είναι ένα προγεννητικό τεστ για το αν είσαι φορέας μεσογειακής αναιμίας που έκανες πριν αφήσεις το σπέρμα/σου αφήσουν σπέρμα, για να φέρεις ακόμα έναν άνθρωπο σε αυτόν τον πλανήτη, που τόσο σου άρεσε και θεωρείς πως “αξίζει να φέρεις και άλλους να τον βιώσουν“;
Μήπως είναι ένα τεστ σαν αυτό της Angelina Jolie για να δεις αν ο καρκίνος θα σου φάει βυζιά, ωοθήκες και την άμοιρη ζωούλα σου για πρωινό;
Σε πρώτη φάση, όσον αφορά το “γονίδιο που σου βρήκαν” ή την νόσο την οποία αυτό δημιουργεί ή σε προδιαθέτει προς αυτήν, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.
Το εύρος του τι σημαίνει ένα αποτέλεσμα είναι τεράστιο: αν γουστάρεις “άκρα” υπάρχει η απολυτότητα ενός γενετικού προγεννητικού τεστ που διέγνωσε “τρισωμία 21” πως το παιδί σίγουρα θα γεννηθεί με σύνδρομο Down (εξαιρείται λανθασμένο αποτέλεσμα όπως είπαμε πιο πάνω, και εδώ έχε κατά νου πως παίζουν και βαθμοί των πόσων κυττάρων του παιδιού φέρουν την τρισωμία και του πόσο “εκπαιδεύσιμο” μπορεί να είναι αυτό το άτομο) έως το εντελώς ντεμί μιας “εξέτασης” που δείχνει πως φέρεις ένα γονίδιο που εμπλέκεται σε “πιθανότητα εμφάνισης αυξημένης χοληστερίνης“.
Πολλοί νόσοι είναι πολυπαραγοντικοί από άποψη γονιδίων (δεν “φταίει” μόνο ένα γονίδιο), σε πολλές νόσους υπάρχει ελλιπής κατανόηση για το πώς τα γονίδια εμπλέκονται σε αυτές ή για τις παθολογίες τους, και επίσης -αν τα παραπάνω συνεχίζουν να σε κάνουν να νιώθεις “σίγουρος“- υπάρχει πάντα το παιχνίδι μεταξύ γονιδίων και περιβάλλοντος (Nature Vs Nurture, το λένε πολλοί αρκετά απλοϊκά, ο Στέλιος προτιμά το Nature And Nurture).
Στην περίπτωση των “γονιδίων που εμπλεκονται στον καρκίνο του μαστού“, BRCA1 και BRCA2, οι φορείς ελλατωματικών “εκδόσεων” (αλληλίων) αυτών των γονιδίων προδιαθέτουν για αρκετά υψηλή πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Πόσο υψηλή; Τόσο ώστε να χρειαστεί να σκεφτείς σοβαρά αν θες να τα στείλεις στον κάλαθο των αχρήστων και να βάλεις στην θέση τους υπέροχα φο μπιζού!
Μια άλλη φάση που αξίζει να σκεφτείς είναι η φύση του τεστ και η φύση των αποτελεσμάτων. Θα δεις πολλές φορές πως τα αποτελέσματα έρχονται “πακέτο” με κάποιο ποσοστό — όταν σου πουν πως έχεις 78% πιθανότητα να “πάθεις το χ” τι σημαίνει;
Εδώ έχουμε για αρχή το πρόβλημα πως οι άνθρωποι δεν μπορούν να πιάσουν “διαισθητικά” τα ποσοστά , ακόμα και αν τα έχουν σπουδάσει. Ναι μπορούν να κάνουν τον υπολογισμό, μπορούν να σου πουν την θεωρία από πίσω, αλλά δεν τα “νιώθουν” με τρόπο που να μπορεί να τους είναι “άμεσα προσβάσιμα” στην λήψη αποφάσεων, με τον τρόπο που νιώθουν “διαισθητικά” άλλες έννοιες.
Κράτα επίσης κατά νου πως ένα τέτοιο ποσοστό, δεν αναφέρεται ακριβώς σε εσένα αλλά μπορεί να αναφέρεται σε “78% των ατόμων που νοσούν από αυτή την ασθένεια βρέθηκε να έχουν αυτό το αλληλόμορφο του γονιδίου” — πράγμα που δείχνει συσχέτιση: θα το πάθεις και εσύ; Δεν μπορούμε να ξέρουμε (δες και τα παραπάνω της “πρώτης φάσης“). Για να ξέραμε σε εσένα αν το ποσοστό είναι 78% θα έπρεπε να σε “τρέξουμε” στο software που λέγεται “ζωή” κάμποσες φορές για να δούμε.
Προς απογοήτευση των φίλων της στήλης που ευελπιστούν σε μετεμψύχωση (τόσο πολύ σας άρεσε εδώ ρε παιδιά;) , ο Στέλιος βλέπει μόνο ένα “τρέξιμο” ανά άνθρωπο.
Τίθεται φυσικά εδώ το θέμα του από που προέρχεται το τεστ. Θα δεις πως ξεφυτρώνουν πολλές ιδιωτικές εταιρείες που προσφέρουν ένα μάτσο γονιδιακά τεστ, μάλιστα με “κιτάκια” που τα στέλνουν σπίτι σου, τους στέλνεις με αυτά το δείγμα και αυτοί σου δίνουν πίσω αποτελέσματα για πιθανότητα νόσησης από “58 ασθένειες που περιλαμβάνονται στο προνομιακό πακέτο των Χ ευρώ“. Πολλές οι ερωτήσεις εδώ, όσον αφορά όχι μόνο την μεθοδολογία που χρησιμοποιούν αυτές οι εταιρίες για την εξαγωγή των αποτελεσμάτων, όσο επίσης και για το πώς βγάζουν τα ποσοστά τα οποία θα σου στείλουν πίσω.
Τίθονται επίσης ερωτήσεις στο κατά πόσο σου εξηγούν τι σημαίνει το αποτέλεσμα και πόση “ευθύνη” παίρνουν πάνω τους για αυτό. Δεν είναι τυχαίο πως μια σοβαρή αντιμετώπιση του θέματος απαιτεί την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων από “σύμβουλο“: αυτός είναι το άτομο που πληρώνεται για να “γνωρίζει, χωρίς να είναι προαπαιτούμενο να γνωρίζεις εσύ“, που μπορεί να σου εξηγήσει τα αποτελέσματα, να σου αναλύσει την “σιγουριά” τους και να σε φέρει σε επαφή με την πραγματικότητα — εκείνο το 67% πιθανότητα για “κατάθλιψη” και το 1% πιθανότητα για “οστεοπόρωση” ΔΕΝ σημαίνει πως “θα πάθεις κατάθλιψη αλλά όχι οστεοπόρωση“. Μετά φυσικά είναι και το θέμα της αντιμετώπισης — εδώ ο σύμβουλος καλείται να σε ενημερώσει για το τι μπορείς να κάνεις (π.χ. από αλλαγές σε θέματα στιλ ζωής) για να ελαχιστοποιήσεις τις πιθανότητες των παθήσεων που σύμφωνα με το τεστ “κινδυνεύεις από αυτές” (προσοχή εδώ σε… υπερδιαγνώσεις και άσκοπες μα κερδοφόρες και επιζήμιες “προληπτικές” λήψεις φαρμάκων), όπως επίσης και να σε “χειριστεί καταλλήλως” στην περίπτωση που… εσύ με τον κολλητό φίλο του Μπόμπ Σφουγγαράκη έχετε μόνο ένα γράμμα διαφορά. Αστερίας αυτός, Υστερίας εσύ!
Λίγη προσοχή σε τέτοιες εταιρείες δεν βλάπτει… ιδίως αν δεν έχεις λεφτά και ψυχραιμία για χάσιμο.
