Αποφασίσαμε να κάνουμε ένα εκτενές αφιέρωμα για τα άτομα που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους για να διαφύγουν από τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
Κάθε χρόνο, οι κλιματικοί πρόσφυγες (αγγλικά: climate refugees) αυξάνονται και μάλιστα με ραγδαίο ρυθμό, αναγκάζοντας σε ορισμένες περιπτώσεις να μετακινηθούν ακόμα και ολόκληροι πληθυσμοί με απώτερο σκοπό να επιβιώσουν.
Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, η Ελλάδα αποτελεί και αυτή μέρος της υπόθεσης, όχι μόνο ως χώρα υποδοχής αλλά και (ίσως) ως χώρα που οι πολίτες της θα αναγκαστούν κάποια στιγμή στο μέλλον να μεταναστεύσουν λόγω των ακραίων κτηματολογικών συνθηκών που θα επικρατούν στον τόπο μας.
Ποιοι είναι οι κλιματικοί πρόσφυγες και ποια είναι τα δικαιώματα τους
Προκειμένου να ανατρέξουμε στην ιστορία των κλιματικών προσφύγων και να καταλάβουμε πως, που και γιατί επινοήθηκε αυτή η έκφραση, θα υποχρεωθούμε να επιστρέψουμε πίσω στο 2008, όταν δύο ακαδημαϊκοί, ο Frank Biermann και η Ingrid Boas, στην έρευνα τους με τίτλο “Preparing for a Warmer World: Towards a Global Governance System to Protect Climate Refugees” τη χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά.
Οι ερευνητές που μελετούν αυτό το ζήτημα απέδωσαν τον εξής ορισμό για τους κλιματικούς μετανάστες, λέγοντας:
“Ότι είναι τα άτομα που πρέπει να εγκαταλείψουν τους τόπους διαμονής τους, άμεσα ή στο άμεσο μέλλον, μετά από ξαφνική ή σταδιακή αλλαγή των περιβαλλοντικών συνθηκών στο φυσικό τους περιβάλλον που σχετίζονται με τουλάχιστον μία από τις τρεις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής: Την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, την ξηρασία και την έλλειψη του νερού”.
Προφανώς λόγω της σοβαρότητα του προβλήματος και της διαδεδομένης χρήσης της συγκεκριμένης ορολογίας, θα έπρεπε ομολογουμένως να δημιουργηθεί το απαραίτητο νομικό πλαίσιο σε επίπεδο διεθνούς δικαίου που θα προστατεύει όσους αναζητούν άσυλο σε μια χώρα διαφορετική από τη δική τους. άλλα δυστυχώς δεν έγινε και αυτή παράλειψη υφίσταται για περισσότερα από εβδομήντα χρόνια.
Η Σύμβαση της Γενεύης, που παρουσιάστηκε και υπογράφηκε το 1951, ορίζει ότι το καθεστώς του “πρόσφυγα” ανήκει μόνο σε όσους διασχίζουν τα σύνορα λόγω “εύλογου φόβου διώξεως” που σχετίζεται με τουλάχιστον μία από τις πέντε ακόλουθες αιτίες: φυλή, θρησκεία, εθνικότητα, συμμετοχή σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα και λόγω πολιτικής άποψης.
Είναι σαφές ότι αυτός ο ορισμός (επίσης για λόγους που σχετίζονται με την ιστορική περίοδο κατά την οποία διατυπώθηκε) δεν περιλαμβάνει τους κλιματικούς μετανάστες, οι οποίοι βρίσκονται εκτεθειμένοι σε διάφορους κινδύνους και πιθανά προβλήματα, χωρίς καμία προστασία.
Μέχρι σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει θεσπίσει κανόνες προστασίας για αυτά τα άτομα, των οποίων ο αριθμός αυξάνεται συνεχώς, ακόμη και εντός των ίδιων των ευρωπαϊκών συνόρων (αρκεί να σκεφτούμε την περιοχή μας, για παράδειγμα τα νησιά μας, που αντιμετωπίζουν εδώ και αρκετό δεκαετίες σοβαρή ξηρασία, ή την Πορτογαλία και την Ισπανία, που έχουν επίσης πληγεί από κύματα καύσωνα και θερμοκρασίες πάνω από το μέσο όρο).
Τα Ηνωμένα Έθνη, αντίθετα, εργάζονται σκληρά για να καλύψουν το νομοθετικό κενό, μέσω ειδικών πρωτοβουλιών και προγραμμάτων, όπως η Πρωτοβουλία Nansen και το Παγκόσμιο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση, τα οποία αναγνωρίζουν ρητά τη αιτιώδη σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και μετανάστευσης και παρέχουν οδηγίες στα κράτη για την προστασία των κλιματικών προσφύγων.
Ωστόσο, αυτές οι πρωτοβουλίες δεν συνεπάγονται προς το παρόν με κάποια νομική δέσμευση για τα κράτη που τις υιοθετούν.
Κλιματικοί πρόσφυγες: Ένα φαινόμενο που διαρκώς αυξάνεται
Το περασμένο έτος το ιταλικό πρόγραμμα Miclimi (στο οποίο συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, πολλοί ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μιλάνου και του Πανεπιστημίου του Τορίνο, η Ιταλική Μετεωρολογική Εταιρεία, η πόλη του Τορίνο, η Arpa Lombardia και η Arpa Piemonte) ξεκίνησαν μια σειρά εκδηλώσεων για να ενημερώσει το κοινό σχετικά με το φαινόμενο της εσωτερικής μετανάστευσης.
Ωστόσο στο εξωτερικό συναντάμε πιο ακραίες περιπτώσεις, με πόλεις που έχουν εξαφανιστεί εντελώς από τους γεωγραφικούς χάρτες.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, το νησί του Jean Charles (δύο ώρες με το αυτοκίνητο από τη Νέα Ορλεάνη) εξαφανίζεται, βυθιζόμενο στον Κόλπο του Μεξικού.
Ο ντόπιος πληθυσμός (400 άτομα πριν από τη δεκαετία του ’20 του περασμένου αιώνα, μετρά πλέον περίπου 40 οικογένειες) ήταν ο πρώτος πληθυσμός αναγνωρίστηκε ως κλιματικός πρόσφυγας από την αμερικανική κυβέρνηση, η οποία το 2016 ξεκίνησε ένα πρόγραμμα χρηματοδότησης ύψους 48 εκατομμυρίων δολαρίων για να βρει ένα νέο σπίτι σε αυτούς τους ανθρώπους.
Στον Ειρηνικό Ωκεανό πολλά νησιά δεν υπάρχουν πλέον, εξαφανισμένα κάτω από τα όλο και πιο ψηλά κύματα της θάλασσας. Σε περισσότερες περιπτώσεις επρόκειτο για παραδεισένια ακατοίκητα νησιά (που δεν μένουν άνθρωποι), εν τούτοις τα πράγματα πρόκειται να αλλάξουν δραματικά.
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας απειλεί άμεσα το νησί του Nuatambu, το οποίο φιλοξενεί 25 οικογένειες: Από το 2011 μέχρι σήμερα 11 κατοικίες έχουν καταστεί ακατάλληλες για κατοίκηση.
Το σύνολο των Νήσων Σολομώντος (ανατολικά της Παπούα Νέας Γουινέας), που αριθμεί 640.000 κατοίκους, διατρέχει σοβαρό κίνδυνο ερημοποίησης, με τον πληθυσμό να μην μπορεί να μετακινηθεί σε άλλη περιοχή σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, εάν πληγεί από κάποια φυσική καταστροφή.
Το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ένα από τα πιο επείγοντα και σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σήμερα. Οι αυξανόμενες θερμοκρασίες, οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι καταιγίδες και οι πυρκαγιές, αποτελούν ήδη μέρος της νέας πραγματικότητας για τη χώρα.
Οι επιπτώσεις αυτές δεν επηρεάζουν μόνο τη γεωργία, τον τουρισμό και την οικονομία γενικότερα, αλλά θέτουν επίσης σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των τοπικών κοινοτήτων, ιδιαίτερα σε περιοχές που είναι πιο ευάλωτες στις περιβαλλοντικές αλλαγές, όπως τα νησιά του Αιγαίου και οι αγροτικές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας.
Η προοπτική της δημιουργίας κλιματικών προσφύγων στην Ελλάδα δεν είναι πλέον ένα μακρινό ενδεχόμενο. Καθώς η κλιματική αλλαγή επιδεινώνεται, περιοχές που σήμερα κατοικούνται μπορεί να καταστούν μη βιώσιμες, αναγκάζοντας τους κατοίκους τους να αναζητήσουν ασφαλέστερες περιοχές στο εσωτερικό ή το εξωτερικό.
Οι παράκτιες περιοχές της Ελλάδας, οι οποίες φιλοξενούν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού, είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών στο μέλλον.
Το φαινόμενο αυτό θα έχει σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες. Η εσωτερική μετανάστευση θα ασκήσει πίεση στις υποδομές των αστικών κέντρων, αυξάνοντας τη ζήτηση για κατοικίες, υπηρεσίες και θέσεις εργασίας, ενώ παράλληλα θα ερημώσει αγροτικές και νησιωτικές περιοχές.
Η κατάσταση αυτή θα απαιτήσει μια συντονισμένη στρατηγική διαχείρισης κρίσεων, με έμφαση στην προσαρμογή των υποδομών και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των κοινοτήτων που απειλούνται από την κλιματική αλλαγή.
Για να προληφθεί η δημιουργία κλιματικών προσφύγων, η Ελλάδα πρέπει να επενδύσει σε μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, όπως η αναβάθμιση των παράκτιων υποδομών, η προστασία των υδάτινων πόρων και η προώθηση της βιώσιμης γεωργίας. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η διεθνής συνεργασία για την αντιμετώπιση του φαινομένου σε ευρύτερη κλίμακα, δεδομένου ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα που απαιτεί συλλογική δράση. Η προετοιμασία για τις επερχόμενες προκλήσεις είναι κρίσιμη για τη διασφάλιση της κοινωνικής και οικονομικής σταθερότητας στη χώρα.
Η Κλιματική Αλλαγή στη Μέση Ανατολή και την Αφρική: Μια Ανελέητη Πραγματικότητα
Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί απλώς μια απειλή για το μέλλον του πλανήτη, αλλά μια ολοένα και πιο έντονη πραγματικότητα που πλήττει ήδη πολλές περιοχές του κόσμου. Ιδιαίτερα ευάλωτες είναι η Μέση Ανατολή και η Αφρική, όπου οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι ολοένα και πιο ορατές και καταστροφικές.
Ακραία καιρικά φαινόμενα και ξηρασία
Οι περιοχές αυτές βιώνουν όλο και πιο συχνά και έντονα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας, καύσωνες, πλημμύρες και ισχυρές καταιγίδες. Αυτές οι αλλαγές διαταράσσουν τις παραδοσιακές γεωργικές πρακτικές, οδηγούν σε απώλεια καλλιεργειών και προκαλούν έλλειψη τροφίμων και νερού. Η έρημος επεκτείνεται, καταπίνοντας γόνιμες εκτάσεις και υποχρεώνοντας τους πληθυσμούς να μεταναστεύσουν σε άλλες περιοχές.
Άνοδος της στάθμης της θάλασσας και απώλεια παράκτιων περιοχών
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αποτελεί μια σοβαρή απειλή για τις παράκτιες περιοχές της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Πολλές πόλεις και χωριά βρίσκονται σε κίνδυνο να πλημμυρίσουν, ενώ οι παράκτιες καλλιέργειες και οι αλιευτικοί πόροι απειλούνται σοβαρά. Η απώλεια γόνιμων εκτάσεων και η αύξηση της αλμυρότητα του νερού υπονομεύουν την παραγωγή τροφίμων και επιδεινώνουν την επισιτιστική ανασφάλεια.
Συγκρούσεις και μετακινήσεις πληθυσμών
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής συμβάλλουν στην αποσταθεροποίηση ολόκληρων περιοχών και εντείνουν τις ήδη υπάρχουσες συγκρούσεις. Η έλλειψη πόρων, όπως το νερό και η γη, οδηγεί σε συγκρούσεις μεταξύ κοινοτήτων και εντείνει τις κοινωνικές εντάσεις. Εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να μεταναστεύσουν σε άλλες περιοχές ή χώρες, δημιουργώντας νέες προκλήσεις για την ανθρωπιστική βοήθεια και την ανάπτυξη.
Η ανάγκη για διεθνή συνεργασία
Η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη Μέση Ανατολή και την Αφρική απαιτεί μια συντονισμένη προσπάθεια σε διεθνές επίπεδο. Οι χώρες της περιοχής πρέπει να συνεργαστούν στενά μεταξύ τους και με τους διεθνείς οργανισμούς για την ανάπτυξη στρατηγικών προσαρμογής και μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, χρειάζεται να αυξηθεί η διεθνής χρηματοδότηση για την υποστήριξη των πιο ευάλωτων χωρών και κοινωνικών ομάδων.
