Το sound design είναι μια εξειδικευμένη διαδικασία κατά την οποία γίνεται χειραγώγηση ή δημιουργία νέου ήχου από την αρχή με διάφορα εργαλεία. Η σχεδίαση ήχων, εδώ και πολλά χρόνια, απασχολεί διάφορους κλάδους της μουσικής και της τέχνης και δεν είναι όπως θα μπορούσαμε να φανταστούμε κάτι το νέο. Είναι μια τεχνική που έχει εισχωρήσει στον τομέα του κινηματογράφου, του θεάτρου, της τηλεόρασης, των live performances, του sound art, του post-production αλλά και στην δημιουργία ήχων σε βιντεοπαιχνίδια.
Πολύ συχνά ο ηχητικός σχεδιασμός αφιερώνεται στα δύο προαναφερθέντα μέρη: την χειραγώγηση προϋπαρχόντων ήχων δηλαδή, και την σχεδίαση από την αρχή νέων ήχων. Αυτό αυτόματα μας φέρνει στο σημείο να διαχωρίσουμε το sound design, ή αλλιώς ηχοσχεδιασμό, σε δυο βασικές κατηγορίες.
Η πρώτη κατηγορία είναι αυτή που το μόνο υλικό που έχουμε στα χέρια μας είναι ένας ήχος και τον πλάθουμε με διάφορα εργαλεία για να τον μετατρέψουμε στο αρεστό αποτέλεσμα και η δεύτερη κατηγορία μας φέρνει σε μια κατάσταση που θυμίζει πιο πολύ κολλάζ, λόγω του ότι φτιάχνουμε από την αρχή κάποιον ήχο που αποτελείται είτε από μια συρραφή άλλων απλοϊκών ήχων είτε από πιο σύνθετους.
Θέλει κάποια προσοχή για να συνειδητοποιήσουμε γύρω μας τον ρόλο που έχει παίξει σε όλους αυτούς τους τομείς που αναφέραμε το sound design. Νέοι ήχοι που δημιουργήθηκαν από ήδη προϋπάρχοντες για την εξυπηρέτηση νέων αναγκών.
Η ιστορία της τέχνης που λέγεται ηχοσχεδίαση
Η χρήση του ήχου για να προκαλέσει διάφορα συναισθήματα όπως χαρά, λύπη, ενθουσιασμό και συγκίνηση, έτσι ώστε να αντικατοπτρίσει απόλυτα και με μεγάλη ακρίβεια τις προσδοκίες του δημιουργού (θέατρο) ήταν μια τέχνη που υπήρχε ήδη από την αρχαιότητα. Βλέπετε, η ανάγκη για έλεγχο και χειραγώγηση δεν υπάρχει μόνο στην θρησκεία και στην πολιτική. Υπάρχει από την στιγμή που ο άνθρωπος κατάλαβε την ανάγκη του στο να διαφέρει και είναι καλύτερος από τους άλλους.
Διάφορες τεχνικές ανακαλύφθηκαν για την μαζική χειραγώγηση του πλήθους. Στο θέμα της τέχνης, ο σκοπός είναι πιο αγαθός, με τα ίδια αποτελέσματα αλλά με συγκεκριμένο εργαλείο, τον ήχο. Οι πρώτες πρακτικές αυτής της τέχνης εφαρμόστηκαν σε θρησκευτικά δρόμωνα, στην θεραπεία ή ακόμα και για την διασκέδαση πάσης φύσεως. Μερικά παραδείγματα μας ταξιδεύουν στην αρχαία Ιαπωνία με τα θεατρικά δρώμενα που ονομάζονταν kagura που τελούνταν με την συνοδεία μουσικής και χορού, αλλά και στον τρομαχτικό και θρησκευτικά σκοταδιστικό Ευρωπαϊκό Μεσαίωνα με τα κουκλοθέατρα με την ονομασία Commedia dell’ arte που είχαν την συνοδεία ανάλογης μουσικής και ηχητικών εφέ για την ενίσχυση της εμπειρίας.
Πολλά χρόνια μετά, το 1913, θα συναντήσουμε έναν από τους αγαπημένους μου καλλιτέχνες, τον Luigi Rissole και θα δούμε πως σχεδίαζε μουσικές συσκευές με στόχο την προσομοίωση φυσικών και ανθρωπογενών ήχων, όπως των τραίνων και των αεροπλάνων. Αυτά τα μηχανήματα ονομάζονταν intonarumori και χρησιμοποιήθηκαν για την σύνθεση θορυβωδών κομματιών που είχαν την αιγίδα της τέχνης του θορύβου (Art of Noises).
Από την πρώτη ηχογράφηση σε φωνόγραφο, που ήταν στην ουσία ένα κλάμα μωρού, μέχρι την απαίτηση των σκηνοθετών του θεάτρου για συγκεκριμένους ήχους που θα προσημείωναν φυσικούς, όπως μια αστραπή ή ένας πυροβολισμός, καταλαβαίνουμε πως αυτή η μορφή τέχνη αναπτύχθηκε και αναπτύσσεται παράλληλα με την κοινωνία μας και εξελίσσεται χρόνο με τον χρόνο σε κάτι που μπορεί να αποδώσει ρεαλιστικά οποιαδήποτε μουσική απαίτηση.
MIDI και ψηφιακός ήχος
Το MIDI και ο ήχος που δημιουργούνταν από έναν υπολογιστή μετέφεραν την τέχνη της ηχογλυπτικής ή ηχοσχεδίασης σε ένα λεπτομερέστατο στάδιο, που σαν και αυτό δεν είχαμε συναντήσει ποτέ στο παρελθόν. Με την είσοδο του ψηφιακού πρωτοκόλλου μουσικής διεπικοινωνίας, δημιουργήθηκε μια άριστη σχέση μεταξύ ήχου και κίνησης, μια αλληλεπίδραση που ανέβασε την τέχνη του θεάματος σε ένα νέο σκαλοπάτι. Θα δούμε πως αυτή την τεχνολογία θα την εκμεταλλευτούν κολοσσοί του θεάματος όπως η Walt Disney στα μουσικοκινητικά τους show, προσφέροντας θεαματικά αποτελέσματα και φυσικά, ένα ενθουσιασμένο κοινό!
Όσον αφορά τον ψηφιακό κόσμο, το διαδίκτυο αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο, το πολύχρωμο βλαστάρι των απανταχού ηχοληπτών, αλλά και πάσης φύσεως μουσικών ανά τον κόσμο για προμήθεια νέων ήχων. Νέου υλικού για επεξεργασία δηλαδή. Ας δούμε ένα πολύ απλό παράδειγμα για την αναζήτηση ήχων στο world wide web.
Free sound
Από τις πιο δυνατές σελίδες στο διαδίκτυο. Με το κλασικό αλλά κατατοπιστικό search και την δυνατότητα tagging, είμαστε σίγουροι ότι θα βρούμε τον ήχο που θέλουμε. Από διάλογο, γέλιο παιδιού, έκρηξη, ρυθμό και ήχο φλάουτου. Απαιτείται η διαδικασία εγγραφής παρόλα αυτά, για να μπορέσουμε να ψάξουμε και να βρούμε αυτό που θέλουμε.
Κινηματογράφος
Ένας sound designer είναι ενεργό μέλος κάθε κινηματογραφικής ομάδας. Θεωρείται ενεργό μέλος, ιστορικά μιλώντας, από την υπερπαραγωγή του Francis F. Copula “Αποκάλυψη Τώρα” κι έπειτα, ως ο υπεύθυνος για την διαχείριση και τοποθέτηση ηχητικών εφέ, ομιλών και re-recording (mix) ενώσω track.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια τάση, ειδικά στο Hollywood, για την δημιουργία ήχων με όγκο που θα φέρουν τον θεατή σε οργασμό. Μπάσες συχνότητες που τρίζουν τα τζάμια, μουγκρητά που σου προκαλούν ανατριχίλα και ήχους που έχουν δημιουργηθεί από άλλους για να δώσουν το καλύτερο αποτέλεσμα. Δείτε μια ταινία, όπως το King Kong, το Transformers, το Iron Man, ή το WALL-E και προσέξτε το πόσο βάρος έχει δοθεί στο sound design αλά και πόσο ρεαλιστικοί εμφανίζονται οι ήχοι στην ταινία.
Θέατρο
Γνωρίζετε για τις τεράστιες λαμαρινένιες επιφάνειες που τις κρατούσαν σε ένα μεγάλο ξύλινο κάδρο, και όταν τις κουνούσες έβγαζαν ήχο που θύμιζε βροντή από καταιγίδα; Ε κάπως έτσι δημιουργούσαν παλιά τα αυτοσχέδια μηχανήματα που θα έδιναν προσομοίωση φυσικών ήχων σε μια θεατρική παράσταση. Το Φάντασμα της Όπερας αλλά και άλλα εκπληκτικά έργα απαιτούσαν την συμμετοχή τέτοιων λαμπρών κατασκευών.
Λογικό ήταν, με το πέρασμα του καιρού, μια θεατρική παράσταση να υποδεχόταν με ανοιχτές αγκάλες την τεχνολογία. Συντονισμός κίνησης, ήχου και μουσικής, μέχρι και χρήση equalization για τη πιο ρεαλιστική απόδοση του ήχου, ανάλογα με το σχεδιασμό του σκηνικού.
Πλέων ο σκηνοθέτης πρέπει να αφιερώνει χρόνο στο να ορίσει ακριβός τα ηχητικά εφέ αλλά και την μουσική που θα συνοδεύουν μια θεατρική παράσταση. Αυτή τη φορά με μεγάλη ακρίβεια.
Μουσική
Σε είδη μουσικής, από τη σύγχρονη μέχρι και τη pop συναντούμε μια γερή δόση sound design για την προβολή του «νέου», του καινοτόμου ήχου που θα στηρίξει ένα μουσικό κομμάτι και θα του προσφέρει πρωτοτυπία. Λαμπρό παράδειγμα sound design μπορούμε να δούμε στον καλλιτέχνη Ammon Tobin στο άρθρο Amon Tobin: στο απόγειο της ηχογλυπτικής.
Βέβαια είναι αναγκαίο πλέον στους καλλιτέχνες πειραματικής και ηλεκτρονικής μουσικής να δηλώνουν ενεργοί και υπέρμαχοι της ηχοσχεδίασης μιας και είναι ένα από τα στοιχεία που μπορούν να προσθέσουν μοναδικότητα και πρωτοτυπία.
