Πιστεύω ακράδαντα ότι δεν υπάρχει έλλειμμα ανθρώπινου κεφαλαίου, αλλά κυρίως κοινωνικού κεφαλαίου. Η καινοτομία συνήθως προέρχεται μέσω δικτύωσης και ανεπίσημης συνεργασίας.
Αυτή ακριβώς η σκέψη είναι που με απασχολεί εδώ και καιρό, μετά και από άλλα πράγματα που έχω διαβάσει. Είχα πάντα την πεποίθηση ότι οι μητροπόλεις που παρουσιάζουν ανάπτυξη σε ένα (ή περισσότερους) επαγγελματικό κλάδο, το κάνουν επειδή έχουν καταφέρει να έχουν υψηλό ποσοστό συγκέντρωσης ανθρώπων και στελεχών αυτού του κλάδου, σε σχετικά μικρή γεωγραφική επιφάνεια.
Η Silicon Valley, το Hollywood, το City του Λονδίνου, και άλλες αντίστοιχες περιοχές, έχουν ένα βασικό πλεονέκτημα: ότι άνθρωποι με τα παρόμοια επαγγελματικά χαρακτηριστικά, γνωσιακό και μορφωτικό επίπεδο, και προσδοκίες, συνεβρίσκονται πάρα πολύ συχνά (σε καθημερινή oυσιαστικά βάση) συζητώντας τις ιδέες τους, τον κλάδο τους, τις δουλειές τους.
Όταν κάποιος έχει τη δυνατότητα να συζητήσει τις ιδέες του με ανθρώπους που μπορούν να τις καταλάβουν και να συνεισφέρουν στην κουβέντα, ένα μόνο αποτέλεσμα προκύπτει: οι ιδέες του γίνονται καλύτερες. Συχνά νομίζουμε ότι το Facebook, το Twitter και η Google προήλθαν από μια στιγμή μαγικής έμπνευσης. Η αλήθεια όμως έιναι ότι ήταν το αποτέλεσμα ενός οικοσυστήματος που καλλιεργεί ιδέες, τις μεταλάσσει, τις εμπλουτίζει, μέχρι κάποιες από αυτές να αποδειχθούν σπουδαίες. Η επιτυχία των εταιρειών της Silicon Valley δεν οφείλεται στο ότι υπάρχουν τεράστια κεφάλαια πρόθυμα να χρηματοδοτήσουν τις ιδέες. Τα κεφάλαια είναι το αποτέλεσμα και όχι η αιτία της ανάπτυξης.
Το μεγάλο πρόβλημα για ένα προγραμματιστή που ζει στην Αθήνα και έχει μια καλή ιδέα, δεν είναι ότι δεν βρίσκει κεφάλαια να χρηματοδοτήσει τις ιδέες του. Είναι ότι συζητώντας γιαυτές, πιο εύκολα βρίσκει idea killers που είναι έτοιμοι να τον αποθαρρύνουν, παρά ανθρώπους που μπορούν έστω να κατανοήσουν για τι πράγμα μιλάει και ποιές είναι οι επιπτώσεις αυτού που προτείνει. Εξ ου και βλέπουμε συχνά προγραμματιστές να οργανώνουν co-working sessions στα πιο άσχετα μέρη, προκειμένου να κάνουν το χρόνο τους λίγο πιο δημιουργικό με τους peers τους.
Η σημαντικότερη ιδέα για την ανάπτυξη ενός κλάδου (όπως ο τεχνολογικός) δεν είναι το να βρεθούν οικονομικοί πόροι για την ενίσχυση του. Το σημαντικότερο είναι βρεθούν τρόποι για τη γεωγραφική του συγκέντρωση. Οι σχετικά λίγοι προγραμματιστές, web designers, και στελέχη του κλάδου είναι διασκορπισμένοι σε όλα τα σημεία της Ελλάδας (και κυρίως της Αθήνας – που είναι αρκετά μεγάλη για το μέγεθος της κοινότητας) χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να συνεβρίσκονται συχνά (έτσι, χωρίς προγραμματισμό), χωρίς να μπορούν να ανταλάσσουν τις ιδέες τους και να συνεργάζονται ευκαιριακά. Πιστεύω ότι υπάρχει ήδη μια καλή εμπειρία από τη συγκέντρωση γραφείων από graphic και art designers στην περιοχή του Ψυρρή, αλλά θα ήθελα οποιοσδήποτε γνωρίζει περισσότερα να επιβεβαιώσει/διαψεύσει.
Η πρόκληση λοιπόν, για την τεχνολογική κοινότητα της Ελλάδας (ή έστω, της Αθήνας) είναι βρεθεί μια ιδέα που θα μπορέσει σταδιακά να συγκεντρώσει τους χώρους εργασίας των ανθρώπων της σε μια κοινή περιοχή. Ένα μέρος που θα αναπτυχθεί εξαιτίας της κοινότητας, θα γίνει cool εξαιτίας της κοινότητας, θα οργανώνει events one the fly, θα οργανώνει «τεχνολογικές βόλτες», θα είναι το μέρος που θα πειραματίζεται κάθε νέα ιδέα, κλπ κλπ. Μου άρεσε ΠΑΡΑ πολύ η σκέψη που είχε o Ryan Graves στο blog post “The Value of Customer Forgiveness“. Εκεί εξηγεί ότι το μεγάλο πλεονέκτημα που βρήκε μετακομίζοντας την εταιρεία του στο San Francisco ήταν ότι βρήκε ένα κοινό έτοιμο να “συγχωρήσει” τα προβλήματα που δημιουργούνται από μια νέα υπηρεσία, ακριβώς επειδή (οι κάτοικοι της πόλης) έχουν συνηθίσει ότι εκεί πειραματίζονται διαρκώς νέες εταιρείες, και νέες ιδέες. Στη δική τους μικρή κοινότητα, οι Έλληνες προγραμματιστές θα βρίσκουν πιο εύκολα κοινό να δοκιμάζει (και να δείχνει “ανοχή”) τις ιδέες τους.
Συμφωνώντας με τα συμπεράσματα του άρθρου του Αρίστου ότι η παράδοση μικρής, ατομικής επιχειρηματικότητας που έχει η χώρα μας μπορεί να αποτελέσει στο μέλλον πλεονέκτημα, θα ήθελα να συμπληρώσω την ιδέα με την ανάγκη να βρούμε ένα τρόπο ώστε – σταδιακά – να δημιουργήσουμε γεωγραφικά hubs μέσα στα οποία θα φιλοξενείται αυτή η μικρή, καινοτόμα επιχειρηματικότητα, ως μοναδική προϋπόθεση να ανθίσει και επηρρεάσει καταλυτικά την οικονομία μας.
Charter Cities
Στη βάση της η σκέψη αυτή προέρχεται από την σπουδαία (κατά τη γνώμη μου) πρόταση του οικονομολόγου Paul Romer, για τη δημιουργία των charter cities ως αντίδοτο των φτωχών χωρών στην υπανάπτυξη.
Ο Romer λέει ότι κανένας τόπος δεν είναι φτωχός επειδή οι άνθρωποι του τον έχουν κάνει τέτοιο. Είναι επειδή η κάθε κοινωνία λειτουργεί και συμβιώνει μέσα από κανόνες οι οποίοι έχουν βαθιές ρίζες σε αυτήν, και συνεπώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να αλλάξουν (δες σχετικά και την κατάρρευση των πολύπλοκων μοντέλων κατά Shirky). Προτείνει λοιπόν τη δημιουργία νέων πόλεων δίπλα σε περιοχές που αντιμετωπίζουν πρόβλημα ανάπτυξης, οι οποίες θα λειτουργούν κάτω από νέους κανόνες και συμπεριφορές (ένα ιδιότυπο «σύνταγμα»), στις οποίες θα πηγαίνουν να κατοικούν αυτοβούλως οι κάτοικοι μια χώρας (ή ευρύτερης περιοχής).
Σαν επιτυχημένο παράδειγμα αυτού του μοντέλου ο Romer δείχνει το Χονγκ Κονγκ όπου πήγαιναν να ζήσουν όσοι Κινέζοι ήθελαν να δοκιμάσουν ένα διαφορετικό πρότυπο κανόνων διαβίωσης, κυρίως την ελεύθερη αγορά. Το Χονγκ Κονγκ στη συνέχεια έγινε (από τον Τενγκ Χσιάο Πινγκ) ο πιλότος για τη σταδιακή ανάπτυξη και εκβιομηχάνιση των πόλεων στα παράλια της Κίνας (Σαγκάη, κλπ).
Σκεφτείτε κάπου στην Ελλάδα να ιδρύαμε μια πόλη η οποία θα λειτουργούσε κάτω από νέους κανόνες, χωρίς τις παθογένειες της Ελληνικής κοινωνίας, με δικό της μοντέλο διοίκησης, και στην οποία θα μπορούσε να κατοικήσει όποιος Έλληνας ήθελε, και αν δεν άντεχε τις συνθήκες, να μπορούσε να επιστρέψει. Τι θα γινόταν αυτή η πόλη; Αναμφίβολα, ο σπόρος της αλλαγής και στην υπόλοιπη Ελλάδα σε βάθος χρόνου. Τέτοιους μικρούς σπόρους δημιουργικότητας και ανάπτυξης προτείνω να δημιουργήσουμε μέσα στις υπάρχουσες πόλεις μας.
