Στις συζητήσεις για την κατάσταση της εκπαίδευσης εμφανίζεται συχνά το σύνδρομο του παλιού καλού καιρού. «Σήμερα είναι χάλια η κατάσταση, ενώ παλιότερα ήταν καλύτερα. Τα παιδιά δεν ξέρουν προπαίδεια, ορθογραφία, ενώ παλιότερα…». Πολλά παρόμοια ακούγονται συχνά.
Πρόκειται για μυθοποίηση του παρελθόντος, του συλλογικού και του ατομικού, και για αβασάνιστη καταδίκη του παρόντος. Αυτή η προσέγγιση αγνοεί ότι:
Στο παρελθόν λόγω των εισαγωγικών εξετάσεων σε γυμνάσιο και λύκειο και κοινωνικών παραγόντων (φτώχεια, αγώνας για επιβίωση) έφτανε στο λύκειο ένα μέρος των μαθητών. Σήμερα φτάνει σχεδόν το σύνολο. Η γενίκευση της γυμνασιακής και λυκειακής εκπαίδευσης είναι αίτημα δημοκρατικό και επιβάλλεται από τις σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές ανάγκες. Δημιουργεί ωστόσο την ψευδή εντύπωση ότι υπάρχει πτώση του επιπέδου σπουδών.
Οι σημερινοί μαθητές δέχονται ερεθίσματα και αποκτούν γνώσεις από πολλές πήγες. Στο παρελθόν σχεδόν μοναδική πηγή ήταν το σχολείο. Αποτέλεσμα η συγκέντρωση της προσοχής σε ό,τι προσφερόταν από αυτό και η πλήρης συμμόρφωση στις απαιτήσεις του.
Η εκπαίδευση σήμερα δεν μπορεί να είναι ίδια ως διαδικασία και κλίμα. Νέα δεδομένα, μέσα και δυνατότητες, καινούργιες ανάγκες και απαιτήσεις. Η ταχύτατη μεταβολή δημιουργεί αμηχανία και προβλήματα προσαρμογής.
Το ποσό της γνώσης που διαθέτουν τα σημερινά παιδιά και οι εκπαιδευτικοί είναι μεγαλύτερο από αυτό των προηγούμενων δεκαετιών. Όχι μόνο στη βιολογία, φυσική, χημεία, πληροφορική (δεν υπήρχε καν), μαθηματικά, ξένες γλώσσες, αλλά και στα φιλολογικά μαθήματα. Τι θα έδειχνε άραγε μια σύγκριση, αν μπορούσε να γίνει, για το τι γνώριζαν οι άριστοι και οι μέτριοι μαθητές του χτες και οι αντίστοιχοι του σήμερα; Ενας φυσικός έλεγε παλιότερα αστειευόμενος: «Εμείς πήραμε πτυχίο φυσικού με την ηλεκτρόλυση».
Σήμερα, οι Έλληνες πτυχιούχοι συνεχίζουν τις εξαιρετικές μεταπτυχιακές τους σπουδές στο εξωτερικό, διακρίνονται ως ερευνητές και εργάζονται ως επιστήμονες κατά χιλιάδες σε διάφορες χώρες. Αυτοί όλοι προέρχονται από σχολεία και πανεπιστήμια που λειτουργούν ικανοποιητικά χάρη στις φιλότιμες και συχνά υπεράνθρωπες προσπάθειες των εκπαιδευτικών, κόντρα στις ελλείψεις, και διαψεύδουν τους νοσταλγούς του παρελθόντος.
Προβλήματα στην εκπαίδευση υπάρχουν. Όχι όμως η πτώση του επιπέδου σε σχέση με το παρελθόν. Είναι ο ταξικός χαρακτήρας της, είναι η αναπαραγωγή των ανισοτήτων, είναι η υποχρηματοδότηση, είναι η συγχώνευση και η κατάργηση σχολείων, είναι οι συνεχείς πρόχειρες «μεταρρυθμίσεις», είναι η έλλειψη επιμόρφωσης, είναι ο προωθούμενος τεχνοκρατικός ωφελιμισμός σε βάρος της γενικής παιδείας, είναι…, είναι… Αυτά περιμένουν μελέτη και αντιμετώπιση.
