Έχετε σκεφτεί ποτέ για ποιο λόγο η επαναλαμβανόμενη μουσική είναι μέρος της μουσικής μας κληρονομιάς; Για ποιο λόγο δεν βαριόμαστε να ακούμε αυτού του είδους τη μουσική και για ποιο λόγο μπορούμε να παίζουμε αυτή τη μουσική χωρίς να βαριόμαστε; Είμαι σίγουρος πως είτε βρίσκεστε στο ένα στρατόπεδο είτε στο άλλο, δηλαδή στους λάτρεις της επαναλαμβανόμενης μουσικής ή σε αυτούς που τους ενδιαφέρει περισσότερο η maximalιστική, η πιο σύνθετη, σίγουρα θα το έχετε σκεφτεί τουλάχιστον μια φορά.
Γιατί μας αρέσει η επανάληψη;
Είναι ο λόγος ύπαρξης αυτού του άρθρου, όπως και η απάντηση που θα δωθεί από εδώ στις πολλές ερωτήσεις που έχουν εμφανιστεί κατά καιρούς στο διαδίκτυο περί αυτού του θέματος. Εύλογη ερώτηση θα μου πείτε, και ακόμα καλύτερα που το έχει σκεφτεί τόσος κόσμος. Για να τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, διαβάστε τη συνέχεια στην παρακάτω ενότητα.
Οι άνθρωποι, ως είδος, είναι αυτό που λέμε “pattern recognizers” — δηλαδή μας αρέσει να προσπαθούμε να αντιληφθούμε τα μοτίβα πίσω από την μουσική, για παράδειγμα, αλλά και σε άλλες καταστάσεις. Δεν βαριόμαστε άπαξ και “καταλάβουμε” το μουσικό μοτίβο πίσω από ένα κομμάτι, όσο απλό ή δύσκολο κι αν είναι αυτό. Δεν ξεκινάει το κομμάτι να γίνεται βαρετό ή ενοχλητικό. Μερικές φορές, όμως, μεταξύ μας, βαριόμαστε — αλλά αυτό είναι θέμα της προσωπικής προτίμησης του καθενός.
Π.χ., σε κάποιους αρέσει πολύ να ακούνε την επαναλαμβανόμενη μουσική του Philip Glass ενώ άλλοι την βρίσκουν βαρετή, ενοχλητική και -όπως έχω ακούσει από κάποιους- ακόμα και ως υπερεκτιμημένη. Κάποιοι έχουν στον υπολογιστή τους μια τεράστια λίστα από κομμάτια minimal techno και κάποιοι άλλοι μια επίσης μεγάλη λίστα αλλά από καλλιτέχνες neo-classical, που έχουν ως δομή την επανάληψη.
Η απάντηση βρίσκεται στο ebook του Matthew W. Butterfield, The Power of Anacrusis: Engendered Feeling in Groove-Based Musics. Σας συστήνω να το διαβάσετε, έχει ψωμί η κατάσταση μέσα. Δημιουργεί νέες λεξούλες και δίνει νόημα σε αυτά που θέλει να αποδείξει.
Αυτό που αναλύεται στο άρθρο είναι το τι προσμονούμε ακούγοντας επαναλαμβανόμενη μουσική. Αρκετοί από εσάς θα το έχετε καταλάβει και μόνοι σας, με λίγη προσοχή, ακούγοντας αυτό το είδος. Το έχετε παρατηρήσει πως ακούγοντας μουσική έρχεται πάντα ένα σημείο που περιμένουμε είτε να προστεθεί ένας νέος ήχος στο κομμάτι, είτε να αφαιρεθεί ένας ήχος είτε το κομμάτι ώστε να κάνει κάποια μεταβολή, όπως ένα breakdown;
Αυτό γίνεται γιατί ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν αντιλαμβάνεται τις μουσικές επαναλήψεις ως “μηχανικές αναπαραγωγές“. Είναι αρκετά πολύπλοκο εργαλείο ο εγκέφαλος, για να αντιλαμβάνεται προθεματικά την κάθε πληροφορία που του εισάγεις, έτσι ώστε να την αντιλαμβάνεται ως μια “διαδικασία“. Υποσημείωση: προσπάθησε να αντιληφθείς ότι με την λέξη “διαδικασία” μιλάμε για κάτι ενεργό που περιμένει ενός είδους εξέλιξη. Και ό,τι έχει εξέλιξη έχει και σασπένς. Είναι το αλατοπίπερο στις σαπουνόπερες και κρατάει πάντα μα πάντα τις γιαγιάδες σε αγωνία. Οπότε αυτό που αντιλαμβανόμαστε ακούγοντας επαναλαμβανώμενη μουσική είναι ένα διαρκές εξελικτικό μοτίβο, που περιμένουμε κάθε αλλαγή του με αγωνία. Όλα αυτά σε ένα εντελώς ήρεμο και υποσυνείδητο χαρακτήρα.
Κάθε φορά ρωτάμε τον εαυτό μας “Αυτή τη φορά πού θα οδηγήσει η επανάληψη; Θα μετατραπεί σε μια άλλη επανάληψη ή θα αλλάξει εντελώς το μοτίβο;”. Ο Butterfield, μας λέει στο άρθρο του πως ένας ρυθμός είναι στην ουσία κάτι που “συνέχεια δημιουργείται εκ νέου“. Κάθε επανάληψη είναι πρωτότυπη λόγω της μνήμης της προηγούμενης επανάληψης και της προσδοκίας για την μελλοντική της παραλλαγή.
Οι μικρές παραλλαγές στο μοτίβο είναι αυτές που θα προσφέρουν ενδιαφέρον στον ρυθμό. Η κάθε μικρή αλλαγή στο groove, στον τρόπο αναπαραγωγής δηλαδή του ρυθμού, είναι αυτή που προσφέρει επίσης επιπλέον ενδιαφέρον. Σε προηγούμενο άρθρο μιλήσαμε για τα grooves και ποιες οι διαφορές μεταξύ τους. Μπορείτε να το διαβάσετε εδώ. Επίσης θα μπορέσετε να καταλάβετε για ποιο λόγο ένας ζωντανά παιγμένος ρυθμός έχει περισσότερο ενδιαφέρον από έναν ρυθμό που θα αναπαραχθεί από ένα groove machine, όπου και κάθε επανάληψη θα είναι πανομοιότυπη από την αρχή μέχρι το τέλος.
Όπως θα μας έλεγε και κάποιος μουσικός με απλά λόγια: Οι μικρές αλλαγές είναι αυτές που ζωντανεύουν το τραγούδι μας.
Επίλογος
Προκειμένου ένας επαναλαμβανόμενος ρυθμός να έχει ενδιαφέρον, θα πρέπει να μας μεταδίδει το αίσθημα της προσμονής. Θα πρέπει ο ρυθμός να έχει τα κατάλληλα υλικά έτσι ώστε να δένουν με τις προσδοκίες του ακροατή και να μπορούν να του δημιουργήσουν τα “κατάλληλα συναισθήματα“. Εκεί είναι, βεβαίως, που συναντάμε την επαναληπτική μουσική σε διάφορα είδη, όπως στην microhouse και minimal techno, στην EDM μουσική και την νεοκλασική, στην ορχηστρική μουσική. Στυλ μουσικής υπάρχουν πολλά και όπως φαίνεται σε όλα αυτά μπορούμε να παρατηρήσουμε το είδος της επαναλαμβανόμενης μουσικής.
