Η αύξηση της θερμοκρασίας της γης θα αποσταθεροποιήσει μεγάλο μέρος του πλανήτη, οδηγώντας το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού σε αναζήτηση νέας πατρίδας. Μέχρι το 2050 250 εκατομμύρια άνθρωποι θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους.
Για το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και τις πιθανές επιπτώσεις του στα φυσικά οικοσυστήματα, τους ενεργειακούς και τους υδάτινους πόρους της Γης έχει γίνει ήδη πολύς λόγος, αλλά μία νέα έκθεση φέρνει στο επίκεντρο μία νέα πτυχή του φαινομένου με ευρύτατες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες: Το κύμα μετανάστευσης που αναμένεται να προκληθεί από την υπερθέρμανση του πλανήτη, αφού το ένα πέμπτο του πληθυσμού της Γης θα μείνει χωρίς στέγη. Μάλιστα, σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να προετοιμαστεί κοινωνικά, πολιτικά και στρατιωτικά για να αντιμετωπίσει τους «σοβαρούς κινδύνους για την ασφάλεια» που θα προκύψουν από τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής μέσα στις επόμενες δεκαετίες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην μακροχρόνια ιστορία της, κλήθηκε πολλές φορές να απορροφήσει κύματα μεταναστών, τόσο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου όσο και μεταπολεμικά, πότε για πολιτικούς και πότε για οικονομικούς λόγους. Τώρα, πρέπει να προετοιμαστεί για να υποδεχθεί μία νέα κατηγορία μεταναστών: Τους μετανάστες της κλιματικής αλλαγής. Μέχρι το 2030, θα υπάρξουν εκατομμύρια τέτοιοι μετανάστες, κυρίως λόγω της αλλαγής του κλίματος, προβλέπουν αρκετοί έγκριτοι επιστήμονες που μελετούν το θέμα διεξοδικά την τελευταία δεκαετία Και φυσικά κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για αυτά που πρόκειται να έρθουν.
Υπερθέρμανση
Οι άμεσες και καταστροφικές επιπτώσεις της υπερθέρμανσης θα είναι δυσανάλογα μεγάλες σε περιοχές που πλήττονται ήδη από σοβαρές κοινωνικές ανισότητες, πολιτική αστάθεια, πείνα και άλλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, όπως η νότια Ασία, η Μέση Ανατολή, η κεντρική Ασία, η Αφρική και η Λατινική Αμερική. Και μπορεί οι περιοχές αυτές να βρίσκονται μακριά από τα σύνορα της Ευρώπης, αλλά η τελευταία θα είναι εκείνη που θα υποστεί τελικά τις συνέπειες.
Ποιες θα είναι αυτές; Ενδεικτικά μπορεί κανείς να αναφέρει τη μαζική μετανάστευση, την αποσταθεροποίηση περιοχών του πλανήτη κρίσιμων για την ασφάλεια της Ευρώπης, την ενδυνάμωση ακραίων πολιτικών και θρησκευτικών δογμάτων, την πείνα, τις γεωπολιτικές εντάσεις που θα προκαλέσει η διεκδίκηση υδάτινων, ενεργειακών και άλλων φυσικών πόρων.
Οι συνέπειες της υπέρμετρης εκβιομηχάνισης και της ενεργειακής πολιτικής που ακολουθούν επί χρόνια τα «πολιτισμένα» κράτη του Βορρά θα πλήξουν κατά κύριο λόγο περιοχές του πλανήτη που αντιμετωπίζουν ήδη σοβαρά προβλήματα, δημιουργώντας νέα μεταναστευτικά κύματα και επιδεινώνοντας το αίσθημα της «αδικίας» που αισθάνονται κάποιοι λαοί με ευρύτατες κοινωνικές και γεωπολιτικές συνέπειες.
Και όλα αυτά δεν είναι μελλοντολογία. Στην έκθεση επισημαίνεται ότι πέρυσι οι εκκλήσεις που δέχθηκε ο ΟΗΕ για έκτακτη ανθρωπιστική βοήθεια συνδέονταν όλες, πλην μίας, με την αλλαγή του κλίματος. «Η κλιματική αλλαγή θα επιδεινώσει υφιστάμενες τάσεις, εντάσεις και παραμέτρους αστάθειας», υποστηρίζουν οι συντάκτες, προσθέτοντας ότι «η μεγαλύτερη πρόκληση είναι ότι η κλιματική αλλαγή απειλεί να επιβαρύνει υπερβολικά κράτη και περιοχές που είναι ήδη επισφαλή και επιρρεπή σε συγκρούσεις».
Ηδη παρατηρείται μείωση των αρόσιμων εκτάσεων, ευρεία έλλειψη νερού, μείωση των αποθεμάτων τροφής (ψαριών και άλλων), ενώ έχει αυξηθεί η συχνότητα φαινομένων όπως οι πλημμύρες και η ξηρασία σε πολλά μέρη του κόσμου. Μάλιστα, το διαθέσιμο πόσιμο νερό ενδέχεται να μειωθεί έως και 30% σε κάποιες περιοχές, με αποτέλεσμα να δυσκολέψουν οι συνθήκες για τους αγρότες, να αυξηθούν οι τιμές των τροφίμων και, ταυτόχρονα, να μειωθεί η προσφορά τροφής, παράγοντες που θα πυροδοτήσουν νέες κοινωνικές εντάσεις.
Φυσικές καταστροφές
Επιπλέον, το ένα πέμπτο του πληθυσμού του πλανήτη κατοικεί σε παράκτιες ζώνες που κινδυνεύουν από την αύξηση του επιπέδου της θάλασσας και φυσικές καταστροφές. Από αυτές, η Καραϊβική, η κεντρική Αμερική και οι ανατολικές ακτές της Κίνας και της Ινδίας διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο. Επιπλέον, κάποιες χώρες θα δουν την έκτασή τους να μειώνεται, είτε επειδή θα ανέβει η στάθμη της θάλασσας είτε λόγω της απερήμωσης. Το αποτέλεσμα θα είναι «ένας φαύλος κύκλος υποβάθμισης του περιβάλλοντος, μετανάστευσης και συγκρούσεων για εδάφη και σύνορα που απειλεί την πολιτική σταθερότητα κάποιων κρατών ή και ολόκληρων περιοχών».
Η απογοήτευση και η δυσαρέσκεια θα φέρουν στο φως νέες εθνοτικές και θρησκευτικές αντιπαραθέσεις και θα ενισχύσουν ακραία πολιτικά κινήματα. Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί και ο ανταγωνισμός για τους ενεργειακούς πόρους που αποτελεί ήδη αιτία συγκρούσεων και αναμένεται να κλιμακωθεί. Σύμφωνα με ειδικούς του ΟΗΕ, τα προβλήματα που θα δημιουργήσει η αλλαγή του κλίματος ενδέχεται να «ξεριζώσουν» 200 με 250 εκατ. άτομα μέχρι τα μέσα του αιώνα. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη πρέπει να είναι έτοιμη να δεχθεί και να ενσωματώσει ένα νέο κύμα μεταναστών, αφού συζητείται ήδη το ενδεχόμενο σε επίπεδο ΟΗΕ να αναγνωριστούν τα άτομα αυτά ως πρόσφυγες ώστε να μπορούν να ζητούν άσυλο εκτός των συνόρων της πατρίδας τους.
Το διαθέσιμο πόσιμο νερό ενδέχεται να μειωθεί έως και 30% σε κάποιες περιοχές, με αποτέλεσμα να δυσκολέψουν οι συνθήκες για τους αγρότες, να αυξηθούν οι τιμές των τροφίμων και, ταυτόχρονα, να μειωθεί η προσφορά τροφής
Περιοχές υπό απειλή
Εξαρση των κοινωνικών αναταραχών και επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης σε έξι περιοχές του πλανήτη προβλέπουν οι επιστήμονες. Το λιώσιμο των πάγων, η άνοδος των υδάρων, η καταστροφή καλλιεργήσιμων εκτάσεων και η παρατεταμένη ξηρασία θα μεταβάλουν τον κοινωνικό ιστό των περιοχών αυτών.
Αρκτική
Λιώνουν οι πάγοι, αυξάνονται οι εντάσεις
Η ταχύτητα με την οποία λιώνουν οι πάγοι θα έχει μεγάλη γεωστρατηγική σημασία, αφού θα καταστήσει δυνατή την προσπέλαση νέων κοιτασμάτων ορυκτών πόρων και θα ανοίξει νέους δρόμους για το εμπόριο. Θα πυροδοτηθούν νέες συγκρούσεις, αφού πολλά κράτη προσπαθούν ήδη να κατοχυρώσουν συμφέροντα στην περιοχή.
Λατινική Αμερική
Στο έλεος των τυφώνων
Η Καραϊβική και η κεντρική Αμερική πλήττονται ήδη από σαρωτικούς τυφώνες και ακραία καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με το Ελ Νίνιο. Η κατάσταση θα επιδεινωθεί και οι σχετικά αδύναμες κυβερνήσεις της περιοχής θα αντιμετωπίσουν μεγαλύτερες κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις.
Αφρική
Παράγοντες αποσταθεροποίησης
Η «μαύρη ήπειρος» είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής, καθώς δεν διαθέτει τα μέσα για να την αντιμετωπίσει. Μάλιστα, η αλλαγή του κλίματος θεωρείται ότι είναι ένας από τους παράγοντες στους οποίους οφείλεται η κατάσταση στο Νταρφούρ και οι συρράξεις στη χερσόνησο της Σομαλίας. Η απώλεια γης από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και την αλάτωση του εδάφους και των υδάτων υπολογίζεται ότι θα πλήξει περίπου 5 εκατ. άτομα στο δέλτα του Νίγηρα μέχρι το 2050.
Κεντρική Ασία
Τα πρώτα κρούσματα
Τα αυταρχικά καθεστώτα της περιοχής θα γίνουν ισχυρότερα λόγω του ορυκτού πλούτου που διαθέτουν. Ομως, η έλλειψη νερού είναι ήδη αισθητή. Η Κιργιζία έχει χάσει 1.000 παγετώνες τα τελευταία 40 χρόνια, ενώ οι παγετώνες του Τατζικιστάν έχουν μειωθεί κατά 30%. Η έλλειψη νερού επηρεάζει ήδη τη γεωργία και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
Μέση Ανατολή
«Δίψα» για υδάτινους πόρους
Τα ύδατα αποτελούν ήδη αιτία γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων στην περιοχή. Η προσφορά νερού μπορεί να μειωθεί έως και 60% αυτόν τον αιώνα στο Ισραήλ. Σημαντική μείωση αναμένεται επίσης στην Τουρκία, το Ιράκ, τη Συρία και τη Σαουδική Αραβία.
Νότια Ασία
Πλημμύρες και επιδημίες
Σχεδόν δύο εκατομμύρια Ασιάτες ζουν σε 35 μίλια ακτογραμμής και πολλοί από αυτούς θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Επίσης, όσο μειώνονται οι καλλιεργούμενες εκτάσεις τόσο πιο δύσκολο θα είναι να καλυφθούν οι διατροφικές ανάγκες του πληθυσμού. Επιπλέον, ένα εκατομμύριο άνθρωποι κινδυνεύουν από το λιώσιμο των πάγων των Ιμαλαϊων, ενώ στη συγκεκριμένη περιοχή υπάρχει μεγάλος κίνδυνος αύξησης των λοιμωδών νοσημάτων.
