Ο διάσημος Ούγγρος αρχιμουσικός Iván Fischer (Ιβάν Φίσερ) έχει έρθει αρκετές φορές στη χώρα μας, και πιο συγκεκριμένα στην Αθήνα, για να δώσει συναρπαστικές συναυλίες με την Ορχήστρα Φεστιβάλ της Βουδαπέστης, της οποίας είναι ο ιδρυτής και συμπορεύεται μαζί της από το 1983.
Προσπάθησα να τον προσεγγίσω πολλές φορές για να του εκμαιεύσω μία σύντομη εξομολόγηση για τα μουσικά δρώμενα, όπως και για τη ζωή του. Αλλά δεν προλαβαίνει. Το πρωί θα εκδράμει εκτός Αθηνών, το απόγευμα έχει δοκιμή με την ορχήστρα. Παρόλα αυτά, επιμένω λίγο ακόμα. «Θα έλθετε και στην αυριανή συναυλία; Εντάξει, τότε ελάτε πάλι εδώ, μισή ώρα πριν τη συναυλία, στις οκτώ. Για πέντε λεπτά». Για έναν άνθρωπο τόσο πολυάσχολο όσο ο αρχιμουσικός Ίβαν Φίσερ, πέντε λεπτά προς έναν άγνωστο που ισχυρίζεται ότι είναι δημοσιογράφος είναι μια εξαιρετικά γενναιόδωρη παραχώρηση. Η επόμενη μέρα είναι η Δευτέρα 16 Νοεμβρίου 2015, και η συναυλία έχει έργα Προκόφιεφ και Στραβίνσκυ. Φυσικά έρχομαι νωρίτερα. Στα παρασκήνια του Μεγάρου έχω βρεθεί πολλές φορές, πάντα όμως μετά τη συναυλία, όταν όλοι είναι κουρασμένοι, αλλά χαλαροί. Όμως πριν από τη συναυλία της Ορχήστρας Φεστιβάλ της Βουδαπέστης, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Ο διάδρομος είναι σχεδόν άδειος, όμως στον αέρα επικρατεί εγρήγορση, νευρικότητα, πανικός.
Ξαφνικά ο ευκίνητος εξηντατετράχρονος επιστρέφει από την αίθουσα δοκιμών. Μαζεύει στο καμαρίνι τους βασικούς μουσικούς των ομάδων για κάποιες τελευταίες παρατηρήσεις. Βγαίνουν μετά από λίγο. Θα σας δεχτεί σύντομα, μου εξηγούν, τώρα μαθαίνει στα ελληνικά το κείμενο που θα απευθύνει στο ακροατήριο. Σε ελάχιστο χρόνο πράγματι τελειώνει και αυτό. Είναι η σειρά μου. Καθόμαστε στο καμαρίνι ενώ του ετοιμάζουν τον εσπρέσσο του. Ήδη έχω διαπιστώσει ότι πρόκειται για έναν δραστήριο τελειοθήρα που κάνει τα πράγματα γύρω του να κινούνται στον ρυθμό του. Αφήνει τον εσπρέσο του να περιμένει, κοιτάζει με τα διαπεραστικά φωτεινά πράσινα μάτια και μιλά με φωνή ήρεμη, αδρή, λίγο οξεία, αλλά σαγηνευτική.
Μιλήστε μας για τα πράγματα που μάθατε από τους δασκάλους σας και αυτά που βρήκατε μόνος σας.
Είχα δύο πολύ σημαντικούς καθηγητές. Ο Χανς Σβαρόφσκυ ήταν ένας πολύ φημισμένος δάσκαλος στη Βιέννη και ήμουν ένας από τους πολύ τελευταίους μαθητές του, όταν ήταν ήδη ηλικιωμένος. Ο άλλος σημαντικός δάσκαλος ήταν ο Νικολάους Άρνονκουρ, που ήταν πολύ νεώτερος, αλλά πολύ συναρπαστικός. Ήταν πολύ διαφορετικοί αυτοί οι δύο δάσκαλοι. Ο Σβαρόφσκυ μάς δίδαξε κυρίως πώς να αναλύουμε το κείμενο, πώς να μαθαίνουμε την παρτιτούρα και πώς να κατανοούμε τη δομή του συνθέτη. Ο Άρνονκουρ ενδιαφερόταν περισσότερο πώς να κάνει τη μουσική επικοινωνιακό εργαλείο. Ο Σβαρόφσκυ, λοιπόν, έλεγε «μόνο οι νότες μετράνε, τίποτα άλλο». Και ο Άρνονκουρ έλεγε «πρέπει να διαβάσεις το μήνυμα ανάμεσα στις νότες». Έτσι ήταν πολύ συναρπαστικό να έχεις την ίδια στιγμή δυο καθηγητές με τελείως διαφορετικές ιδέες.
Ο Σβαρόφσκυ ήταν ένας πολύ έξυπνος, πολύ πνευματώδης ηλικιωμένος άνδρας, ο οποίος μας είπε πολλές ιστορίες για διάσημους συνθέτες, όπως ο Ρίχαρντ Στράους, ο Άντον Βέμπερν, τους οποίους γνώριζε προσωπικά. Αυτό λοιπόν ήταν κάτι πολύ συναρπαστικό με τον Σβαρόφσκυ. Η φιλοσοφία του ως αρχιμουσικού ήταν πολύ καθαρή, όλα αποσκοπούσαν αποκλειστικά στο να εξασφαλίσει ότι θα ακουστεί αυτό που θέλει ο συνθέτης. Ο Άρνονκουρ αντίθετα μας ζητούσε να κατανοήσουμε το μήνυμα πίσω από τη σύνθεση.
Όταν διευθύνετε, αισθάνεστε να ακολουθείτε κάποτε το ένα και κάποτε το άλλο σύστημα;
Ναι, έτσι νομίζω. Μερικές φορές και μέσα στην ίδια σύνθεση, σε ένα κομμάτι ενδιαφέρομαι περισσότερο για αυτό που έμαθα από τον Σβαρόφσκυ, την επόμενη στιγμή για αυτό που έμαθα από τον Άρνονκουρ.
Διευθύνετε όπερα, αλλά επίσης έχετε σκηνοθετήσει και κάποιες από τις παραστάσεις που διευθύνατε. Ποιος πιστεύετε ότι πρέπει να είναι ο ρόλος του αρχιμουσικού στη συνολική διαδικασία;
Προσωπικά δεν μου αρέσει αυτό που συμβαίνει σήμερα στα λυρικά θέατρα, όπου ο σκηνοθέτης αναλαμβάνει να κάνει ρηξικέλευθη τέχνη και ο αρχιμουσικός να διατηρήσει μια παράδοση. Νομίζω ότι αυτό είναι υπερβολικά δυϊστικό, υπερβολικά πολωτικό. Πιστεύω θα ήταν πιο ενδιαφέρον να συνδυαστεί η σκηνή με τη μουσική. Εγώ όταν κάνω τις δικές μου σκηνοθεσίες, αυτό πάντοτε προσπαθώ να κάνω.
