Jo Nesbø: Νορβηγός συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων

Ο Jo Nesbø (Γιου Νέσμπε) είναι αναμφίβολα ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων, αλλά και από τους πλέον δημοφιλείς παγκοσμίως. Το 1997 κυκλοφόρησε το έργο «Η Νυχτερίδα» πρώτο της σειράς με πρωταγωνιστή τον ντετέκτιβ Harry Hole που τιμήθηκε αμέσως με βραβεία στη σκανδιναβική χερσόνησο. Διάσημος σήμερα όσο και ο καλτ ντετέκτιβ του, βλέπει τις πωλήσεις των βιβλίων του να ξεπερνούν τα 14 εκατομμύρια αντίτυπα διεθνώς, μεταφρασμένα σε περισσότερες από σαράντα χώρες. Πάνω απ’ όλα, όμως, είναι ένας συγγραφέας που ξέρει να συναρπάζει τον αναγνώστη…

Πως θα περιγράφατε τη σχέση σας με τον Harry Hole;

Θα έλεγα ότι είναι μια πολύ στενή σχέση. Αν και όταν άρχισα να γράφω ιστορίες με αυτόν ως πρωταγωνιστή, δεν σκόπευα να έχει την παραμικρή σχέση με εμένα και την προσωπική μου ζωή. Αλλά συμβαίνει το εξής παράξενο: σταδιακά χρησιμοποιείς όλο και περισσότερα από τα χαρακτηριστικά σου στη διαμόρφωση του κεντρικού χαρακτήρα. Υποσυνείδητα προβάλλω πολλά από αυτά που με χαρακτηρίζουν στον πρωταγωνιστή μου.

Και αυτό μάλλον συμβαίνει επειδή αυτός είναι τα μάτια μου και τα αυτιά μου στην εξέλιξη της πλοκής. Σίγουρα ο Harry Hole είναι ο χαρακτήρας ο οποίος μου μοιάζει πιο πολύ, αφού βλέπει τον κόσμο όπως τον βλέπω και εγώ. Τα πράγματα που του συμβαίνουν απηχούν γεγονότα και περιστατικά από τη ζωή μου. Απ’ την άλλη, δεν θα έλεγα ότι είναι το alter ego μου. Απλώς, στην ουσία, όλοι οι συγγραφείς –σε τελική ανάλυση– γράφουν για τον εαυτό τους, μιλούν για τον εαυτό τους, είτε το θέλουν είτε όχι.

Τα μυθιστορήματά σας είναι προσεκτικά δομημένα. Καταστρώνετε την πλοκή σας λεπτομερώς από την αρχή ή έχετε μια γενική ιδέα και ξεκινάτε να γράφετε αυτοσχεδιάζοντας;

Σίγουρα το πρώτο. Καταγράφω τη γενική ιδέα σε ένα χειρόγραφο πέντε σελίδων, μετά ετοιμάζω ένα περίγραμμα της πλοκής σε είκοσι σελίδες και ακολουθούν κάποιες εκδοχές, ένας διάλογος, μερικές περιγραφές, που όλα αυτά μαζί είναι περίπου εκατό σελίδες. Μόλις τα συγκεντρώσω τα παραπάνω, τότε κάθομαι και γράφω το μυθιστόρημα.

Όταν δηλαδή ξεκινάω το πρώτο κεφάλαιο, ξέρω τι θέλω να κάνω, αλλά και πώς να κινηθώ. Τα πάντα, λοιπόν, είναι προσεκτικά σχεδιασμένα από την αρχή. Βέβαια, ξέρω πολλούς συγγραφείς οι οποίοι θα αισθάνονταν ότι περιορίζονται εάν θα έπρεπε να προσχεδιάσουν τα πάντα και μάλιστα μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Με εμένα, όμως, συμβαίνει το αντίθετο.

Ο Harry Hole έχει αυξημένη αίσθηση της δικαιοσύνης και είναι ένας τύπος που δεν τα παρατάει ποτέ, αλλά διαθέτει και μερικά όχι και τόσο δημοφιλή χαρακτηριστικά. Πώς σας ήρθε η ιδέα για έναν τόσο ιδιαίτερο ντετέκτιβ;

Η αλήθεια είναι ότι δημιουργήθηκε υποσυνείδητα. Απλώς ήρθε στη ζωή. Δεν ξέρω και εγώ ακριβώς πώς προέκυψε. Και, βέβαια, όταν γράφω ένα μυθιστόρημα, αυτός αποτελεί μια συνεχή διανοητική άσκηση για μένα. Εκεί ακριβώς είναι και το ενδιαφέρον. Ενώ είναι όλα προσχεδιασμένα, μόλις αρχίζουν να μιλούν –τόσο ο πρωταγωνιστής, όσο και οι υπόλοιποι χαρακτήρες– τότε ακολουθούν μια δική τους πορεία που με εκπλήσσει. Αρχίζουν, κατά κάποιον τρόπο, να αποστασιοποιούνται από αυτά που εσύ είχες σχεδιάσει.

Ανάμεσα στο 2000 και το 2009 τα βιβλία του Stieg Larsson βοήθησαν τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία να γίνει ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Και, φυσικά, η συνεισφορά σας σε αυτό είναι προφανής. Τι είναι αυτό που κάνει τη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία τόσο επιτυχή σε παγκόσμια κλίμακα; Μπορούμε να κάνουμε λόγο για ένα νέο κεφάλαιο στην παράδοση του αστυνομικού μυθιστορήματος;

Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω ιδέα. Εχω αναρωτηθεί πολλές φορές και προσπαθώ να δώσω έξυπνες απαντήσεις. Αλλά δεν έχω κάποια θεωρία για την άνθηση της αστυνομικής λογοτεχνίας στις σκανδιναβικές χώρες, κάτι που συμβαίνει ήδη από τη δεκαετία του ’70. Σε αυτές τις χώρες υπήρχαν πάντοτε πολλοί συγγραφείς αναλογικά. Με την άνοδο της αποδοχής του αστυνομικού μυθιστορήματος, πολλοί είδαν αυτό το λογοτεχνικό είδος απλώς ως το μέσον για να πουν κάτι.

Πως είναι μια συνηθισμένη συγγραφική μέρα για εσάς; Έχετε κάποιες συγκεκριμένες συνήθειες που συνοδεύουν τη διαδικασία της γραφής;

Όχι, δεν θα έλεγα ότι έχω κάποιες συγκεκριμένες συνήθειες. Αλλωστε, δεν δουλεύω συστηματικά. Θα έλεγα μάλιστα ότι γράφω μόνο όταν δεν έχω τίποτα άλλο να κάνω. Πάντως, δεν έχω κάποιες συνήθειες που θα με βοηθούσαν όταν δουλεύω. Μου αρέσει, ωστόσο, να γράφω στα αεροδρόμια. Υπάρχουν τριγύρω τόσοι άνθρωποι με διαφορετικές κουλτούρες και μου αρέσει να τους παρατηρώ.

Το να ταξιδεύεις είναι πηγή χαράς, αλλά και άγχους και νευρικότητας, και με εμπνέει να παρατηρώ τους άλλους σε αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες. Να κάθομαι σε ένα καφέ και να βλέπω τα ζευγάρια δίπλα μου να μιλούν μεταξύ τους και να αποκαλύπτουν ξαφνικά ενδιαφέροντες χαρακτήρες για να τους εντάξω στο μυθιστόρημα. Το να γράφω στα αεροδρόμια είναι για μένα το καλύτερο περιβάλλον για να δουλέψω. Απ’ την άλλη, ενώ περιμένεις το αεροπλάνο, κάνεις τη δουλειά που θα έπρεπε να έχεις ήδη κάνει!

Τι σας έκανε να επιλέξετε την αστυνομική λογοτεχνία;

Ηταν καθαρά συμπτωματικό. Εγραφα ήδη στίχους για τραγούδια και ένας φίλος μού είπε: «Γιατί δεν δοκιμάζεις να γράψεις ένα μυθιστόρημα;». Εκείνη την περίοδο θα πήγαινα πέντε εβδομάδες στην Αυστραλία και σκέφτηκα ότι για να το γράψω μέσα σε αυτά τα χρονικά όρια, θα έπρεπε να είναι κάτι απλό. Ετσι τουλάχιστον νόμιζα. Και γι’ αυτό τον λόγο ξεκίνησα να γράφω ένα αστυνομικό μυθιστόρημα: Για να δω τι θα συμβεί. Και προέκυψε το πρώτο μου βιβλίο: Η Νυχτερίδα.

Ποιοι είναι οι συγγραφείς που σας έχουν επηρεάσει περισσότερο;

Νομίζω ότι επηρεάστηκα περισσότερο από τα μυθιστορήματα που διάβασα μικρός. Από συγγραφείς όπως ο Mark Twain, ο Charles Dickens, ο James Fenimore Cooper. Και, βέβαια, ο σερ Arthur Conan Doyle είναι ο αστυνομικός συγγραφέας που αγάπησα σε νεαρή ηλικία. Αργότερα, ήταν πολλοί: από τον Hemingway και τον Vladimir Nabokov μέχρι τον Charles Bukowski.

Πάντως, εάν υπάρχει ένας αστυνομικός συγγραφέας που αγάπησα περισσότερο και με επηρέασε, αυτός δεν είναι άλλος από τον Jim Thompson. Στα καλύτερά του βιβλία ήταν πραγματικά ευφυής και επινοητικός. Αλλά ακόμη και μια διάνοια όπως αυτός, μπορούσε να γράψει και πολύ άσχημα βιβλία.

Υπήρξατε στιχουργός αρκετό καιρό πριν να γίνετε μυθιστοριογράφος. Πως η πρώτη σας ενασχόληση σας βοήθησε στη δεύτερη;

Η εμπειρία που είχα από το να γράφω στίχους για τραγούδια με βοήθησε πολύ. Ηταν εξαιρετικά χρήσιμη και με έκανε να έχω πάντα στο μυαλό μου ότι πρέπει να εμπιστεύεσαι τον αναγνώστη και να μην υποτιμάς ποτέ την ευφυΐα του. Πρέπει να αφήνεις χώρο στον αναγνώστη, να μην του τα δίνεις όλα στο χέρι. Αυτός θα καταλάβει. Εάν μείνεις στο θέμα σου και του δώσεις γενικές κατευθύνσεις και πραγματικές ιδέες, ο αναγνώστης, ούτε λίγο ούτε πολύ, θα γράψει το βιβλίο για σένα. Μου χρησίμευσε, όμως, και σε κάτι άλλο: στην αναζήτηση της απλότητας. Στο να πετάω, δηλαδή, τα περιττά από την ιστορία μου και να εστιάζω –όσο μπορώ– στην ουσία.

Ποια είναι η καλύτερη συμβουλή που πήρατε ποτέ ως συγγραφέας;

Την καλύτερη συμβουλή μου την έχει δώσει ένας φίλος μου: Να γράφεις κάτι, κάθε μέρα. Δεν είναι απαραίτητο να είναι κάτι καλό. Οι συγγραφείς είμαστε επιρρεπείς στην τεμπελιά. Ξυπνάμε το πρωί και δεν έχουμε να πάμε στη δουλειά, δεν έχουμε αφεντικό. Είναι λοιπόν εύκολο να απολέσεις την πειθαρχία. Το να γράφεις κάθε μέρα είναι η σωτηρία για τεμπέληδες συγγραφείς σαν και μένα. Εχω κάνει πολλές δουλειές στη ζωή μου και το να είσαι συγγραφέας είναι η πιο ευχάριστη. Απλώς, πρέπει να γράφω κάθε μέρα.

Όπως ο James Ellroy με το Λος Αντζελες, έτσι και εσείς φιλοτεχνείτε το πορτρέτο μιας πόλης. Τα βιβλία σας μεταφέρουν τον αναγνώστη βαθιά μέσα στη νορβηγική κουλτούρα και τη ζωή στο Όσλο, εισάγοντας στοιχεία μιας αφελούς άγνοιας κινδύνου αλλά και μιας χώρας που παλεύει ενάντια σε ακροδεξιές και νεοναζί ομάδες. Πως θα περιγράφατε τη νορβηγική κουλτούρα και τη ζωή στο Όσλο σήμερα; Είναι τόσο ζοφερή όσο φαίνεται στα βιβλία σας;

Δεν είναι μόνο στο Όσλο που συναντάς ζοφερές καταστάσεις. Σε όλες τις μεγάλες πόλεις του κόσμου, εάν μετακινηθείς πέρα από τα πολυσύχναστα μέρη, θα ανακαλύψεις ότι υπάρχουν περιοχές στις οποίες γίνεται διακίνηση ναρκωτικών, γειτονιές όπου κυριαρχεί η πορνεία ή ακραίες ομάδες βίας και επιθετικής συμπεριφοράς. Αλλά η αλήθεια είναι ότι το πραγματικό Οσλο και όχι αυτό που αντιλαμβάνονται οι τουρίστες, είναι μια πόλη πιο σκοτεινή. Υπάρχει, όμως, μία διαφορά σχετικά με τη σκανδιναβική κουλτούρα.

Είμαστε πολύ ευγενείς στις επιφανειακές συνομιλίες και επαφές και δεν μπορεί κανείς εύκολα να καταλάβει τι μπορεί να υποκρύπτουν. Υπάρχει δηλαδή μια επιφανειακή ηρεμία, η οποία δεν σε προϊδεάζει για ό,τι μπορεί να κρύβεται από κάτω –κάποια παλιά, επικίνδυνα μυστικά, μια ανεπιθύμητη αλήθεια. Ισως τελικά αυτή να είναι η αιτία που η Σκανδιναβία ευνοεί την αστυνομική λογοτεχνία: η σκανδιναβική κουλτούρα σε παρακινεί να ψάξεις την αλήθεια κάτω απ’ την επιφάνεια, να αναζητήσεις κρυμμένα μυστικά.