Εικοσιπέντε εκατομμύρια χρόνια πέρασαν από τη στιγμή που πρωτοεμφανίστηκε η αρκούδα πάνω στη γη. URSUS ARCTOS είναι το επιστημονικό της όνομα. Είναι το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό στην Ευρώπη. Μια πανάρχαια φιγούρα που έφτασε μέχρι τις ημέρες μας και απειλείται με εξαφάνιση από τον μοναδικό εχθρό της, τον άνθρωπο. Σε ολόκληρη την Ευρώπη ζήτημα είναι να υπάρχουν 200 άτομα. Στην Ελλάδα ζουν ακόμη 120-130 περίπου, αριθμός που μειώνεται συνεχώς, κυνηγούμενη ανελέητα από τους ανθρώπους, απέναντι στους οποίους δεν είναι ποτέ επιθετική, εκτός αν απειλείται ή απειλούνται τα παιδιά της.
Φυσικά χαρακτηριστικά της Καφέ Αρκούδας
Το μήκος της φτάνει τα 1,70 με 2,00 μέτρα και ζυγίζει από 60 έως 250 κιλά, ανάλογα με την εποχή του έτους. Η θηλυκή αρκούδα γεννά κάθε 2-3 χρόνια, μέσα στο χειμώνα και κατά τη διάρκεια της χειμέριας νάρκης, η οποία διαρκεί από τα μέσα Ιανουαρίου μέχρι τα μέσα Μαρτίου. Τα μωρά της (ένα έως δύο και σπανίως τρία) γεννιούνται τυφλά, γυμνά και ζυγίζουν 200-300 γραμμάρια. Εάν η μητέρα τους σκοτωθεί, τα μωρά πεθαίνουν μέσα σε 15-20 λεπτά. Η αρκούδα πεθαίνει επίσης από πείνα (και κατ’ επέκταση και τα παιδιά της) αν την ξυπνήσουν από τη χειμέρια νάρκη της. Το φαγητό της, κατά κύριο λόγο, είναι φυτικής προέλευσης. Δεν λεει όμως όχι στο μέλι, αλλά και σε κάποιο ψαράκι, το οποίο ψαρεύει μόνη της, με ιδιαίτερη καπατσοσύνη. Η διάρκεια της ζωής της είναι 20-25 χρόνια.
Από τι απειλείται η αρκούδα;
Από τον άνθρωπο αποκλειστικά και συγκεκριμένα:
- από το λαθραίο κυνήγι
- από τους διάφορους παραγωγούς (π.χ.μελισσοκόμους) στους οποίους προκαλεί ζημιές
- με τον φόνο της μητέρας-αρκούδας για την αιχμαλωσία και εμπορία των μικρών της
Από την καταστροφή των τόπων διαβίωσής της και ειδικότερα:
- την υπερεκμετάλλευση των δασών, με αποτέλεσμα την εξαφάνισή τους
- τις δασικές πυρκαγιές
- την άναρχη διάνοιξη δασικών δρόμων
- την κατασκευή διαφόρων τεχνικών έργων χωρίς σχεδιασμό και έλεγχο
Η μεγαλύτερη όμως απειλή για τη ζωή αυτού του υπέροχου ζώου, αλλά και κάθε εκπροσώπου του ζωικού βασιλείου, είναι η αδιαφορία μας και η έλλειψη ενδιαφέροντος για την ενημέρωσή μας, με αποτέλεσμα τον απηνή διωγμό τους, μέχρι τελικής και οριστικής εξαφάνισης. Ας σημειωθεί ότι τα τελευταία πέντε χρόνια, οι ερευνητές του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ κατέγραψαν 47 φόνους αρκούδας. Οι πληροφορίες όμως λένε ότι είναι πολύ περισσότεροι.
Η αρκούδα “χορεύτρια”
Είναι η πιο απεχθής και κτηνώδης χρησιμοποίηση του ζώου. Αφού σκοτώνουν τη μάνα-αρκούδα, παίρνουν το μικρό, το οποίο μεγαλώνοντας θα ζει εφεξής στις πιο άθλιες συνθήκες, υποσιτιζόμενο, μερικές φορές μέσα σε μικρά κλουβιά και δεμένo πάντα με βαριές αλυσίδες. Η εκπαίδευσh συνίσταται στα εξής:
- τρυπούν το χείλος και τη μύτη και περνούν τον χαλκά της αλυσίδας. Το ζώο σφαδάζει από τους πόνους και με τον τρόπο αυτόν επιτυγχάνεται η υποταγή του
- σπάζουν τα δόντια τoυ, ενώ στην προσπάθειά του να κόψει την αλυσίδα, σπάζει και αρκετά από τα υπόλοιπα δόντια του
- τα κατεστραμμένα δόντια μολύνονται σε τέτοιο βαθμό, που συχνά αποτελούν αιτία θανάτου
- για να μάθει η αρκούδα “χορεύτρια” να χορεύει, τη βάζουν να βαδίζει σε πυρακτωμένες λαμαρίνες και συγχρόνως της χτυπούν το ντέφι. Το ζώο, στη προσπάθειά του να λιγοστέψει τους φρικτούς πόνους, σηκώνεται στα πίσω του πόδια, κάνοντας σπασμωδικά βήματα. Το μαρτύριό της “τελειώνει” όταν συνδυάσει οριστικά τον ήχο του ντεφιού με το κάψιμο και τον πόνο και έτσι θα μπορεί στο εξής να δείχνει στους θεατές “το χορό της”.
Η αιχμαλωσία, τα μαρτύρια και η κακοποίηση του ζώου, συχνά, οδηγούν σε σπασμωδικές επαναλαμβανόμενες κινήσεις, χωρίς συγκεκριμένο σκοπό, και οι οποίες ποτέ δεν αποβάλλονται στο υπόλοιπο της ζωής του.
Η σωτηρία της Καφέ Αρκούδας
Στο Δασικό Κώδικα, άρθρο 258, παράγρ.2ε και 2ζ, Νομοθετικό Διάταγμα 86/69 ρητά αναφέρεται: απαγορεύεται ο φόνος, η κατοχή και η έκθεση της αρκούδας σε δημόσια θέα. Στην αντίθετη περίπτωση επιβάλλεται χρηματική ποινή, φυλάκιση και κατάσχεση του ζώου. Αν και από το 1969, η σχετική διάταξη ουσιαστικά ουδέποτε εφαρμόστηκε λόγω της έλλειψης χώρου φύλαξης των κατασχεμένων ζώων. Μέχρι το 1993.
Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ
“Είναι η Περιβαλλοντική εταιρεία για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος”.
Συνεπής λοιπόν στον σκοπό της ύπαρξής του, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ το 1993 δημιουργεί, σε συνεργασία με το Υπουργείο Γεωργίας, το Περιβαλλοντικό Κέντρο και το Καταφύγιο της Αρκούδας. Έτσι, άρχισε η εφαρμογή του Νόμου με τις κατασχέσεις των αρκούδων-“χορευτριών”. Τα ζώα στην αρχή μεταφέρονται στον Κτηνιατρικό Σταθμό, όπου τους παρέχεται όποια ιατρική βοήθεια έχουν ανάγκη. Καί όταν πια τα ζώα σιγά-σιγά ανακάμπτουν σε μια κατάσταση όπου δεν υποφέρουν, και εφόσον η ηλικία τους και οι πιθανές διαταραχές της προσωπικότητάς τους, λόγω των βασανιστηρίων, το επιτρέπει, μεταφέρονται στην περιφραγμένη έκταση των 50 στρεμμάτων, όπου θα περάσουν το υπόλοιπο της ζωής τους, αφού είναι ανίκανα να επιβιώσουν μόνα τους. Στο Καταφύγιο ζούνε 13 αρκούδες.
Τι πρέπει λοιπόν να γίνει για να μην εξαφανισθεί αυτό το υπέροχο ζώο;
Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ από την πλευρά του έχει δραστηριοποιηθεί προς όλες τις κατευθύνσεις, από όπου μπορεί να έρθει η θανάτωση μιας αρκούδας. Συγκεκριμένα:
- Σε συνεργασία με τη Δασική Υπηρεσία, χορήγησε περισσότερες από 130 ειδικές περιφράξεις σε μελισσοκομικές μονάδες, προκειμένου να αποφευχθούν αφενός μεν καταστροφές της παραγωγής από τις αρκούδες που αγαπούν το μέλι, αφετέρου η πιθανή θανάτωση κάποιου ζώου από παραγωγούς.
- Σε συνεργασία με τη Δασική Υπηρεσία και τις Κυνηγετικές Ομοσπονδίες, προβαίνει σε πλήρη ενημέρωση των κυνηγών σχετικά με τον τρόπο που πρέπει να αντιδρούν αν συναντήσουν αρκούδα στο δάσος Επίσης, με τον αποκλεισμό δευτερεύοντος οδικού δικτύου, κατά τη διάρκεια της χειμέριας νάρκης του ζώου. Είπαμε και πιο πάνω, πως μια αρκούδα που αποσπάται από τη χειμέρια νάρκη είναι καταδικασμένη σε θάνατο, αφού το χειμώνα δεν μπορεί να βρει τροφή.
- Σε συνεργασία με το ΥΠΕΧΩΔΕ εκπονήθηκαν μελέτες, προκειμένου να υπαχθούν σε ειδικό καθεστώς προστασίας περιοχές σημαντικές για την επιβίωση του ζώου.
- Η αρκούδα τρέφεται κατά 60% με καρπούς του δάσους. Σε συνεργασία με τη Δασική Υπηρεσία, επιδιώκεται η συστηματική αύξηση των οπωροφόρων δένδρων στα δάση, όπου κινείται η αρκούδα.
- Αναπτύσσει διασυνοριακή συνεργασία με τις γειτονικές χώρες για τη διατήρηση των φυσικών διόδων μετακίνησης των αρκούδων από τη μία χώρα στην άλλη.
- Φροντίζει για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων σε βιοτόπους της αρκούδας από τα διάφορα τεχνικά έργα (δρόμοι, φράγματα, λατομεία κ.ά.)
Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
Από τα παιδιά “άρξασθε” και ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας δημιούργησε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές, το οποίο περιλαμβάνει:
Το “βαλιτσάκι της αρκούδας“, δηλαδή ένα φορητό πρόγραμμα περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των παιδιών γενικά, αλλά γενικότερα για την ενημέρωση των παιδιών σχετικά με την αρκούδα, για να μάθουν δηλαδή τα παιδιά τι είναι η αρκούδα, πού ζει, πώς ζει, κινδυνεύουμε εμείς από αυτήν; και ένα σωρό άλλα πράγματα γι αυτόν τον πανέμορφο γίγαντα. Συγκεκριμένα, στο βαλιτσάκι υπάρχουν δύο video με θέμα την αρκούδα για παιδιά του δημοτικού και του γυμνασίου, puzzles, παιγνίδια μέσα από τα οποία τα παιδιά μαθαίνουν για τη βιολογία της αρκούδας, τη ζωή της, τα χαρακτηριστικά της κ.ά.
Επίσης στο βαλιτσάκι υπάρχει το Βιβλίο του Δασκάλου, ένας δηλαδή οδηγός για τους Δασκάλους που βοηθάει στην καλύτερη παρουσίαση του θέματος. Αρχικά το βαλιτσάκι ετοιμάσθηκε για τα σχολεία των περιοχών όπου ζουν αρκούδες. Η επιτυχία του όμως ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας χρηματοδότησε την αναπαραγωγή του, προκειμένου να καλύψουν το ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε από νηπιαγωγούς, δασκάλους και καθηγητές από σχολεία όλης της χώρας. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι το βαλιτσάκι έχει ζητηθεί από σχολεία νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου Πελάγους, περιοχές δηλαδή που ποτέ δεν είχαν και ούτε πρόκειται να έχουν αρκούδες.
Επισκέψεις μαθητών στο Περιβαλλοντικό Κέντρο, όπου οι μαθητές (είτε μεμονωμένες τάξεις ή ολόκληρα σχολεία) μπορούν να επισκεφθούν επίσης το Καταφύγιο της Αρκούδας, τον Κτηνιατρικό Σταθμό, καθώς και το Κέντρο Ενημέρωσης για την αρκούδα. Στη διάρκεια της ξενάγησης σε αυτούς τους χώρους, οι μαθητές ενημερώνονται για το πώς είναι φτιαγμένα αυτά τα ζώα, πού ζούνε, από τι απειλούνται, για τα αιχμάλωτα ζώα, για τις αρκούδες που τις έχουν αρκουδιάρηδες, για την ανάγκη προστασίας της αρκούδας για να μην εξαφανισθεί τελείως από τον τόπο μας. Η ενημέρωση των παιδιών γίνεται με εκθεσιακό υλικό, με σκίτσα, με φωτογραφίες, με ταινίες κ. ά.7.000-8.000 μαθητές επισκέπτονται το Κέντρο Ενημέρωσης κάθε χρόνο. 8.000 παιδιά που τώρα πια ξέρουν τι σημαίνει, για την οικολογική ισορροπία και τη συνέχιση της ζωής, η επιβίωση όλων των ζωντανών πλασμάτων.
Το Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Αγωγής για τα παιδιά μεταφράστηκε στα αγγλικά, ώστε να χρησιμεύσει σε ανάλογα εκπαιδευτικά προγράμματα για τα παιδιά των άλλων βαλκανικών χωρών, στις οποίες κινούνται αρκούδες.
Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση
Κάθε χρόνο, 30.000 επισκέπτες φτάνουν στο Κέντρο Ενημέρωσης του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ. Ειδικά προγράμματα ενημέρωσης υλοποιούνται επίσης για την ενημέρωση των κατοίκων των περιοχών που ζει η αρκούδα. Οι προσπάθειες αποβλέπουν στον εμπλουτισμό του πληροφοριακού υλικού, ώστε συνεχώς να αυξάνεται το ενημερωμένο κοινό.
Αποτελέσματα
Η αρκούδα εξακολουθεί να απειλείται. Οι δολοφονίες αρκούδων από λαθροθήρες συνεχίζονται. Η βάρβαρη εκπαίδευση των μικρών αρκούδων για να μάθουν να “χορεύουν” υπάρχει και σήμερα, αλλά ευτυχώς σε πολύ μικρή κλίμακα. Η συνειδητοποίηση φαίνεται πως αργεί ακόμη.
Στον έναστρο ουρανό τα καλοκαιρινά βράδια βλέπουμε να λάμπουν οι αστερισμοί της Μεγάλης και της Μικρής Άρκτου. Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν: Κάποτε υπήρχε μια πολύ όμορφη κοπέλα που την έλεγαν Καλλιστώ. Ο Δίας (ο ερωτιάρης) την ερωτεύθηκε και εκείνη γέννησε ένα παιδάκι. Η Ήρα (η ζηλιάρα γυναίκα του Δία) έξαλλη θέλησε να την τιμωρήσει και ο Δίας για να γλυτώσει την Καλλιστώ, μεταμόρφωσε αυτή και το μικρό της σε Αρκούδες και τους πήρε στον ουρανό. Η Καλλιστώ έγινε η Μεγάλη Άρκτος και ο μικρός Αρκτούρος έγινε η Μικρή Αρκτος, ο φύλακας της μαμάς του!
