Από πού θα αρχίσει ο επόμενος Παγκόσμιος Πόλεμος; Από την Ευρώπη, όπως οι προηγούμενοι δύο; Από τη Μέση Ανατολή; Από την Ασία; Ή, μήπως, από το φεγγάρι;
Όχι, δεν είμαστε χαμένοι στο διάστημα. Η γεωπολιτική του διαστήματος δεν είναι επιστημονική φαντασία. Ο «Πόλεμος των Άστρων», τον οποίο εμπνεύστηκε στη δεκαετία του ’80 ο Ρόναλντ Ρίγκαν, οδήγησε στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης που παρασύρθηκε σε μια κούρσα εξοπλισμών με αβάσταχτο κόστος. Οι ΗΠΑ κέρδισαν τον Ψυχρό Πόλεμο επί Γης, εξαπολύοντας «επίθεση» από το διάστημα. Τότε οι ανταγωνιστές ήταν μόλις δύο, ενώ το διάστημα περιλάμβανε κυρίως την τροχιά της Γης και έφθανε μόνο μέχρι τη Σελήνη. Σήμερα, αυτή η άτυπη γεωπολιτική κούρσα έχει περισσότερους παίκτες, οι οποίοι φιλοδοξούν να φτάσουν στον Άρη κι ακόμα παραπέρα.
Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το διάστημα ξεκίνησε από την Ασία. Δεκαπέντε χρόνια μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι ασιατικές χώρες προσπαθούν να αυξήσουν την αυτονομία και τον ρόλο τους σε ένα σύστημα που δεν έχει βρει ακόμα ισορροπία αφότου έχασε το ένα από τα βαρίδια που κρατούσαν το δίπολο σταθερό. Η ραγδαίως αναπτυσσόμενη Κίνα, η φιλόδοξη Ιαπωνία και η υπολογίσιμη Ινδία έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα διεθνούς εντυπωσιασμού και εθνικής υπερηφάνειας. Αναπόφευκτα παρασύρονται οι ΗΠΑ και η Ρωσία, οι οποίες δεν είναι διατεθειμένες να απολέσουν εύκολα τα πρωτεία. Τελευταία και καταϊδρωμένη έρχεται η Ευρωπαϊκή Ένωση, που για μια ακόμα φορά προσπαθεί να πείσει ότι αποτελεί σημαντικό παράγοντα του διεθνούς συστήματος.
Η κατάκτηση του διαστήματος, ωστόσο, μονάχα εύκολη υπόθεση δεν είναι, καθώς προαπαιτεί τη σπατάλη υπέρογκων κονδυλίων. Ο σχεδιασμός και το κατασκευαστικό μόνο στάδιο του προγράμματός της για τη Σελήνη έχει κοστίσει στην Κίνα 187.000.000 ευρώ.
Την ίδια ώρα, οι ΗΠΑ έχουν εγκρίνει ετήσιο κονδύλι 11 δισ. $ για τη συντήρηση και την ανάπτυξη της περίφημης αντιπυραυλικής ασπίδας, ένα σύστημα χερσαίων και διαστημικών αμυντικών εξοπλισμών. Πρόκειται για τη μετεξέλιξη της Στρατηγικής Αμυντικής Πρωτοβουλίας (Strategic Defence Initiative) του Ρίγκαν και κοστίζει στην αμερικανική κυβέρνηση τέσσερις φορές περισσότερο από όσο ξοδεύει για την ενεργειακή έρευνα. Υπολογίζεται μάλιστα ότι το 2013 το κόστος θα φτάσει στα 19 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, δηλαδή σχεδόν το 50% του σημερινού προϋπολογισμού του Department of Homeland Security, το οποίο είναι επιφορτισμένο με την ασφάλεια της χώρας.
Έχει όμως τόσο μεγάλη στρατηγική σημασία το διάστημα, ώστε να δικαιολογεί τέτοια έξοδα; Σύμφωνα με τον Τζέιμς Όμπεργκ, επιστημονικό σύμβουλο επί 22 χρόνια στη NASA, το αυξημένο ενδιαφέρον για διαστημικές αποστολές και κατακτήσεις στοχεύει σε επιχειρηματικά κέρδη και διεθνή φήμη. «Στέλνοντας ερευνητικές αποστολές στη Σελήνη, διαφημίζεται το υψηλό τεχνολογικό επίπεδο μιας χώρας κι αυτό κάνει καλό στις εξαγωγές τεχνολογίας, ενώ παράλληλα της προσδίδει κύρος στο επίπεδο της αμυντικής ετοιμότητας» δήλωσε προσφάτως ο Όρμπεγκ στο Associated Press.
Η τεχνολογική ανάπτυξη είναι σίγουρα ένα κίνητρο για τις ασιατικές χώρες στην προσπάθειά τους να εξελιχθούν σε υπερδυνάμεις. Υπάρχει επίσης και η εθνική υπερηφάνεια, καθώς και ο περιφερειακός ανταγωνισμός. «Η εξερεύνηση της Σελήνης περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία της συνολικής εθνικής μας δύναμης, είναι ενδεικτική της αύξησης του διεθνούς μας κύρους και της εθνικής μας ενότητας» δήλωσε στην «People’s Daily» ο Ουγιάνγκ Ζιγιουάν, από τους κορυφαίους επιστήμονες του διαστημικού προγράμματος της Κίνας.
Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να αγνοήσουν τις εξελίξεις. Το αμερικανικό περιοδικό «Foreign Policy» ασχολήθηκε πρόσφατα με τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο πλανητάρχης στην προσπάθειά του να παραμείνει «σερίφης του διαστήματος», και το Ποντίκι Global άδραξε την ευκαιρία να παρουσιάζει τα 4 καυτά σημεία που θα κρίνουν τον αγώνα για τη διαστημική κυριαρχία.
Πίσω στη Σελήνη
Η πρόκληση: Εκτός από την εθνική υπερηφάνεια, ένα ταξίδι πίσω στο φεγγάρι αυξάνει και την ερευνητική δραστηριότητα. Η προοπτική αξιοποίησης ορυκτών πλούσιων σε ήλιο-3 και οξυγόνο, όπως ο ιλμενίτης, είναι άκρως δελεαστική για τα φιλόδοξα έθνη που επιθυμούν να εκμεταλλευτούν το διάστημα βιοποριστικά.
Ο προπορευόμενος: Οι ΗΠΑ έχουν ούτως ή άλλως το προβάδισμα. Σύμφωνα με το πρόγραμμα «Από τη Σελήνη στον Άρη», που εξήγγειλαν το 2004, οι αμερικανοί έχουν σκοπό να πατήσουν ξανά στην επιφάνεια της Σελήνης μέχρι το 2022. Τα μεγαλεπίβολα πλάνα τους περιλαμβάνουν επίσης την κατασκευή μόνιμης σεληνιακής βάσης, όπου οι αστροναύτες θα μπορούν να μένουν έως 6 μήνες κάθε φορά. Τα μεγαλόπνοα σχέδια του τεξανού προέδρου, πάντως, απειλούνται σε περίπτωση που εκλεγεί ο Μπάρακ Ομπάμα. Ο δημοκρατικός υποψήφιος έχει δηλώσει ότι σκοπεύει να ψαλιδίσει τα «αστρονομικά» κονδύλια του προγράμματος για να επενδύσει στην παιδεία. Μάλλον δεν πετάει στα σύννεφα…
Οι διεκδικητές: Έρχονται από παντού. Η NASA έχει προειδοποιήσει την αμερικανική κυβέρνηση ότι με τον ρυθμό που προετοιμάζονται οι κινέζοι δεν θα έχουν πρόβλημα να προσπεράσουν τις ΗΠΑ. Έστειλαν ήδη τον πρώτο μη επανδρωμένο δορυφόρο στην τροχιά της Σελήνης, ενώ έχουν ακριβώς τα ίδια πλάνα και χρονοδιαγράμματα με τους αμερικανούς συναδέλφους τους – και μάλλον το εννοούν. Πάντως οι μισητοί ιάπωνες τους πρόλαβαν, στέλνοντας δορυφόρο έναν μήνα νωρίτερα, τον Σεπτέμβριο. Οι ινδοί ακολουθούν, στέλνοντας τον δικό τους δορυφόρο τον επόμενο Απρίλιο. Τέλος, από κοντά ακολουθεί και ο ιδιωτικός τομέας.
Στον Άρη και παραπέρα
Η πρόκληση: Μια επανδρωμένη αποστολή στον Άρη και όλο το κύρος που συνεπάγεται.
Ο προπορευόμενος: Η NASA έχει ήδη στείλει δορυφόρους, διαστημόπλοια και εξερευνητικά οχήματα στον κόκκινο πλανήτη. Τα Spirit και Opportunity έχουν επιβιώσει από τις αμμοθύελλες και συνεχίζουν να εξερευνούν τους κρατήρες του Άρη από το 2004. Το Phoenix κατευθύνεται επίσης εκεί για να ψάξει ίχνη νερού και σημάδια ζωής. Ο στόχος της NASA είναι να στείλει ανθρώπους στην επιφάνεια του Άρη μέχρι το 2037.
Οι διεκδικητές: Η Ρωσία, η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Κίνα και η Ινδία. Μέχρι στιγμής η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από αποστολές μη επανδρωμένων εξερευνητικών οχημάτων, όπως το ρωσικό Phobos-Grunt και το ευρωπαϊκό Mars Express. Πάντως, η συγκεκριμένη κούρσα ευνοεί περισσότερο τον συναγωνισμό παρά τον ανταγωνισμό, όπως συνέβη με τη δημιουργία του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (ISS). Μέχρι στιγμής, οι κινέζοι και οι ινδοί συνεργάζονται με τους ρώσους. Η Κίνα και η Ρωσία σκοπεύουν να στείλουν κοινή αποστολή στον Άρη το 2009. Παράλληλα, προγραμματίζεται μια ευρωρωσική πτήση προσομοίωσης. Στο τέλος του χρόνου, 6 τυχεροί «αστροναύτες» θα περάσουν 520 μέρες στον διαστημικό σταθμό -προσομοιωτή. Παρόλο που δεν θα φύγουν ποτέ από τη Γη, θα εκπαιδευτούν στο να αντιμετωπίζουν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως ο κίνδυνος έκθεσης σε επικίνδυνες ακτινοβολίες.
Αντιδορυφορικά όπλα
Η πρόκληση: Το Διεθνές Δίκαιο του διαστήματος προβλέπει ότι το διάστημα είναι αποστρατιωτικοποιημένο. Δεν απαγορεύει, ωστόσο, την επίθεση από τη Γη σε δορυφόρους. Η ραγδαία αναπτυσσόμενη αντιδορυφορική τεχνολογία θέτει σε κίνδυνο το δίκτυο δορυφόρων των ΗΠΑ που διευκολύνει τις επικοινωνίες, τη συλλογή πληροφοριών και την παρακολούθηση.
Ο προπορευόμενος: Οι ΗΠΑ έχουν επιδείξει την ικανότητά τους να καταρρίψουν δορυφόρους με βαλλιστικούς πυραύλους από το 1985 κιόλας. Η νέα στρατηγική του διαστήματος που εξήγγειλε ο Μπους το 2006, ήταν σαφώς πιο επιθετική. Το έκανε σαφές, ξεκαθαρίζοντας ότι «προτεινόμενες συμφωνίες απαγόρευσης χρήσης όπλων ή οποιοιδήποτε άλλοι περιορισμοί δεν πρέπει να εξασθενίζουν το δικαίωμα των ΗΠΑ να διεξάγουν έρευνα, να αναπτύσσουν και να δοκιμάζουν αποστολές ή άλλες δραστηριότητες στο διάστημα, βάσει των αμερικανικών συμφερόντων». Εξάλλου, το σύστημα του Starfire Optical Range που ανέπτυξε το Πεντάγωνο στην αεροπορική βάση Kirtland έχει σαφείς επιθετικές δυνατότητες.
Οι διεκδικητές: Κυρίως η Κίνα, αλλά και η Ρωσία, η Ινδία και το Ισραήλ. Τον περασμένο Ιανουάριο, η διεθνής κοινότητα παρακολούθησε με κομμένη την ανάσα την Κίνα να πραγματοποιεί με επιτυχία την πρώτη της αντιδορυφορική δοκιμή. Κατέρριψε με βαλλιστικούς πυραύλους έναν δικό της παλιό δορυφόρο στη χαμηλή τροχιά της Γης. Σαν να μην έφτανε αυτό, αναφορές φέρουν την Κίνα να προσπαθεί να «τυφλώσει» τους κατασκοπευτικούς δορυφόρους των ΗΠΑ χρησιμοποιώντας τεχνολογία λέιζερ.
Δορυφορική πλοήγηση
Η πρόκληση: Η υψηλή ζήτηση. Η παγκόσμια αγορά για μηχανήματα εντοπισμού παγκόσμιας εμβέλειας άγγιξε το 2006 τα 15 δισ. $ – και δεν πωλούνται μόνο για στρατιωτικούς σκοπούς. Τα μηχανήματα αυτά προσφέρουν ακριβή εντοπισμό, πλοήγηση και έγκυρη πληροφόρηση σε αγρότες, διασώστες και οδηγούς χαμένους στους λαβύρινθους των πόλεων.
Ο προπορευόμενος: Η υπεροχή των ΗΠΑ είναι «διαστημική» σ’ αυτό τον τομέα. Το σύστημα του αμερικανικού Πενταγώνου, Global Positioning System, το γνωστό μας GPS, είναι το πρωτοπόρο και κυρίαρχο παγκοσμίως από το 1994, όταν τέθηκε σε τροχιά ομάδα δορυφόρων που παρέχουν 24ωρη δορυφορική πλοήγηση. Το GPS III, η επόμενη γενιά δορυφόρων πλοήγησης, θα είναι ακόμα πιο αξιόπιστο, πιο φιλικό στον χρήστη, ενώ δεν θα παρέχει πλέον τη δυνατότητα στο Πεντάγωνο να διακόψει την εκπομπή του σήματός του (ως χειρονομία καλής θελήσεως για όσους ανησυχούσαν πως ένα καπρίτσιο του αμερικανικού στρατού θα αχρήστευε τα μηχανήματά τους).
Οι διεκδικητές: Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία. Οι ευρωπαίοι έτρεφαν κάποτε μεγάλες φιλοδοξίες για τη δημιουργία του Galileo, του δικού τους συστήματος πλοήγησης από 30 δορυφόρους. Ο «Γαλιλαίος» όμως έπεσε θύμα της εσωτερικής διαμάχης για τη χρηματοδότησή του, όταν ο επίτροπος Συγκοινωνιών Ζακ Μπαρό απέτυχε να πείσει ότι έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα στο πρόγραμμα αυτό έναντι άλλων πολιτικών της Ε.Ε. Αγανακτισμένοι από την αποτυχία του Galileo, οι κινέζοι και οι ινδοί αποφάσισαν να προχωρήσουν μόνοι τους. Από κοντά και το παλιό ρωσικό Glonass, το οποίο ύστερα από ένα γερό ρετουσάρισμα θα επανέλθει δυναμικά στην ταχύτατα αναπτυσσόμενη αγορά.
Unreal estate
Ο άνθρωπος ετοιμάζεται να ξαναπάει στο φεγγάρι έπειτα από 40 χρόνια. Αυτή τη φορά, μάλιστα, σκοπεύει να εγκατασταθεί. Το επιχειρηματικό μυαλό του Ντένις Χοπ από τη Νεβάδα αντιλήφθηκε την ευκαιρία. Ισχυρίστηκε ότι ανακάλυψε ένα «παραθυράκι» στο Διεθνές Δίκαιο του Διαστήματος, βάσει του οποίου διεκδικεί την κυριότητα της Σελήνης και 7 ακόμα πλανητών και των φεγγαριών τους. Τα τελευταία 20 χρόνια, λοιπόν, πουλάει σεληνιακά στρέμματα σε τιμή ευκαιρίας: 10 δολάρια τα 3,5 στρέμματα. Όχι κι άσχημα. Άλλοι αγόρασαν για πλάκα κι άλλοι στα σοβαρά, ο Χοπ πάντως έχει ήδη πουλήσει 1.600.000 στρέμματα, πλουτίζοντας για τα καλά. Ανάμεσα στους αγοραστές του είναι αστέρες του Χόλιγουντ, αλυσίδες ξενοδοχείων (όπως το Χίλτον και το Marriot), ακόμα και πρώην πρόεδροι των ΗΠΑ, όπως ο Ρίγκαν, ο Κάρτερ και ο Μπους ο πρεσβύτερος.
Η Συνθήκη του ΟΗΕ για το Διεθνές Δίκαιο του Διαστήματος, πάντως, απαγορεύει στα έθνη να διεκδικήσουν εδάφη εκτός της Γης. Το διάστημα διέπεται από νόμους παρόμοιους με της ανοιχτής θάλασσας και χαρακτηρίζεται, με κάποια αυταρέσκεια, είναι αλήθεια, ως κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας. Ωστόσο, ο Πέι Ζιάογιου, βοηθός διευθυντής του Κέντρου Σεληνιακού Εξερευνητικού Προγράμματος της Κίνας, έχει τονίσει ότι η χώρα του προσέχει να μην ταξιδέψει σε περιοχές που έχουν ήδη εξερευνηθεί από διαστημικά προγράμματα της Ρωσίας, των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν αποτελεί η δήλωσή του μια έμμεση, έστω, αναγνώριση κυριαρχίας; Η ασάφεια του δικαίου σ’ αυτό το ζήτημα γεννά σημαντικά ερωτήματα που σε μερικά χρόνια ενδέχεται να έχουν ουσία. Τι γίνεται αν γεννηθεί ένα παιδί στο φεγγάρι; Ποια θα είναι η νόμιμη εθνικότητά του;
