«Ο ηγέτης είναι ένας έμπορος της ελπίδας», είχε πει ο Ναπολέων. Έχουν μεσολαβήσει δύο αιώνες από τότε, αλλά η φράση υποδεικνύει ακόμα την αμφίσημη σχέση που έχουν οι πολίτες με τους ηγέτες τους…
Τους επιζητούν, τους έχουν ανάγκη, αλλά μοιάζουν επίσης έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να τους αποκαθηλώσουν, εγκαλώντας τους για ανικανότητα ή αυταρχισμό. Αναζητώντας κανείς σχετικές ρήσεις «μεγάλων ανδρών» οι γυναίκες κατά κανόνα παραμένουν αποκλεισμένες από το κόλπο της ηγεσίας ή, ακόμα κι όταν συμμετέχουν, είναι πιο προσεκτικές, ίσως επειδή αναγνωρίζουν εκ φύσεως το εφήμερον του πράγματος– από την αρχαιότητα ώς τις μέρες μας, διαπιστώνει ότι η έννοια της ηγεσίας δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά, εκφράζοντας τη βαθιά επιθυμία των μελών μιας κοινωνικής ομάδας να ακολουθήσουν πολιτικούς, στρατιωτικούς, θρησκευτικούς, πνευματικούς, αθλητικούς, τεχνολογικούς και πάσης φύσεως ηγέτες-γκουρού προς ένα καλύτερο μέλλον (ή, αν πρόκειται για σέκτα, προς έναν «άλλο κόσμο»).
Ο διάσημος Κινέζος φιλόσοφος της αρχαιότητας Λάο Τσε είχε ορίσει τον ηγέτη ως μια αφανή σχεδόν προσωπικότητα που επιτελεί σημαντικό, πλην αθόρυβο έργο, κι όταν αυτό το έργο ολοκληρωθεί, όσοι επωφελούνται συγχαίρουν τον εαυτό τους αναφωνώντας «Εμείς το κάναμε!».
Αυτά από τον άνθρωπο που είχε επίσης ορίσει την τρέλα ως τίποτε άλλο από «μια διαφορετική μορφή συνείδησης».
Αντε να βρεις τέτοιους «αφανείς» ηγέτες, πάντως, στην εποχή της λατρείας της διασημότητας. Αντλώντας έμπνευση από τον Σόλωνα και τον Αριστοτέλη, οι οποίοι θεωρούσαν ότι αν δεν έχεις μάθει πρώτα να ακολουθείς, δεν μπορείς να γίνεις σωστός ηγέτης, ο Αγγλος πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Ντισραέλι θεωρούσε ότι η εξουσία πρέπει να στηρίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ ηγέτη και κοινωνικού σώματος και είχε δηλώσει εμφατικά, αντιστρέφοντας τη σχέση ηγέτη – ακολούθου: «Οφείλω να ακολουθώ την κοινωνία, αλλιώς τι ηγέτης είμαι;» Αυτό μάλλον θα έμοιαζε ακατανόητο στη διάδοχό του στην ηγεσία των Συντηρητικών (και της χώρας) έναν αιώνα μετά, τη Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία είχε αποκριθεί εκνευρισμένη όταν της είχαν καταλογίσει κοινωνική αναλγησία: «Δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνον άτομα». Ενας άλλος επιφανής Συντηρητικός ηγέτης, που δεν διακρινόταν ούτε για την ταπεινοφροσύνη του Ντισραέλι αλλά ούτε και για την άκαμπτη ξεροκεφαλιά της Θάτσερ, ο Γουίνστον Τσέρτσιλ (και όχι Τσόρτσιλ –αλλά είναι πολύ αργά για να το διορθώσουμε αυτό) είχε παραδεχθεί ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του «είχε αναγκαστεί πολλές φορές να φάει κατάμουτρα τη διάψευση των λεγομένων του, κι αυτή υπήρξε η πιο υγιεινή διατροφή».
Παρά τις κατά καιρούς διακηρύξεις ταπεινοφροσύνης και μετριοπάθειας διάσημων ηγετών, ίσως τελικά η ιδιότητα του αρχηγού να προϋποθέτει το να είναι κανείς λίγο ώς πολύ ψώνιο και οπωσδήποτε εμμονικός στις αντιλήψεις και τη συμπεριφορά του –όπως είχε δηλώσει ο διάσημος (τόσο για τις ικανότητές του ως κόουτς όσο και για τη γυαλιστερή, ατσαλάκωτη εμφάνισή του) παλαιός προπονητής των Λέικερς Πατ Ράιλι– ή ακόμα και λίγο ψυχοπαθής, όπως ο Στρατηγός Πάτον, που είχε είχε πει ότι «ένα καλό πλάνο που εκτελείται βίαια τώρα είναι πολύ καλύτερο από ένα τέλειο πλάνο που θα εκτελεστεί την επόμενη εβδομάδα». Ποιος ξέρει, μπορεί και να είχε δίκιο υπό συγκεκριμένες ακραίες περιστάσεις. Οπως είχε παρατηρήσει ο Νίτσε, «το να κάνεις κάτι σημαντικό είναι πολύ δύσκολο, αλλά το να διατάζεις να γίνει κάτι σημαντικό είναι ακόμα δυσκολότερο».
Στις μέρες μας, πάντως, οι ρήσεις των πολιτικών/στρατιωτικών ηγετών και τα αποφθέγματα των φιλοσόφων έχουν υποκατασταθεί από τα τσιτάτα των δισεκατομμυριούχων techno-γκουρού και τους «μπούσουλες περί αποτελεσματικής ηγεσίας» επιτυχημένων C.E.O. πολυεθνικών κολλοσών.
Στην κινηματογραφική βιογραφία (η οποία, παρεμπιπτόντως, έχει αποτύχει παταγωδώς εμπορικά και καλλιτεχνικά) του πρόωρα χαμένου ιδρυτή της Apple, Στιβ Τζομπς, ακούγονται διά στόματος του ηθοποιού Άστον Κούτσερ κάποιες από τις «motivational» ατάκες του, τις οποίες, όσο κι αν αποτελούν δυνητικά πηγή έμπνευσης και δημιουργικότητας, οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι αν τις ξεστόμιζε πολιτικός, θα τον είχαν πάρει ενδεχομένως με τις πέτρες. Οπως: «Η ανώτερη εκπαίδευση λειτουργεί εις βάρος της εμπειρίας». Ή: «Τα πάντα γύρω σου φτιάχτηκαν από ανθρώπους που δεν ήταν πιο έξυπνοι από σένα. Μπορείς να τα αλλάξεις, να τα επηρεάσεις, να τα αναδομήσεις». Επικίνδυνες παραινέσεις, από τη στιγμή που δεν διαθέτουν όλοι προφανώς τις ικανότητες και το περιβάλλον που επέτρεψαν στον Τζομπς να υλοποίησει τα τεχνολογικά/σχεδιαστικά/επιχειρηματικά οράματά του.
