Αντικύθηρα 80 π.Χ.
Το καράβι ήταν ρωμαϊκό και είχε ξεκινήσει από τη Ρόδο, γεμάτο με θαυμάσια έργα τέχνης. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ρωμαϊκό πλοίο έφευγε από την Ελλάδα για τη Ρώμη, μεταφέροντας, για τον στολισμό τής πρωτεύουσας της Αυτοκρατορίας, πολύτιμους ελληνικούς θησαυρούς (ανάμεσά τους και “ο έφηβος των Αντικυθήρων”, θαυμάσιο μπρούτζινο άγαλμα που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών). Το καράβι λοιπόν ταξίδευε στο φουρτουνιασμένο Αιγαίο, παλεύοντας με τα θεόρατα κύματα. Πλησιάζοντας στα Αντικύθηρα, προσπάθησε να προστατευθεί σε κάποιον προφυλαγμένο όρμο του νησιού. Όμως η θάλασσα το κράτησε για πάντα στο βυθό της.
Αντικύθηρα 1900 μ.Χ.
Ήταν Πάσχα του 1900. Ένα Συμιακό καράβι με σφουγγαράδες, για να γλυτώσει από τη φουρτουνιασμένη θάλασσα, “έπιασε” σε έναν προστατευμένο όρμο, κοντά στο ακρωτήρι Γλυφάδα, στα Αντικύθηρα. Όταν η θάλασσα ηρέμησε, βούτηξαν για σφουγγάρια. Πρώτος έπεσε ο δύτης Ηλίας Σταδιάτης και εκεί στα 42 μ. βάθος αντίκρυσε το αρχαίο σκάφος να κείτεται στο βυθό, γεμάτο με μπρούτζινα και μαρμάρινα αγάλματα. Η σιωπή των αιώνων είχε τελειώσει.
Ο περίεργος μηχανισμός
Βρισκόμαστε στα τέλη του 1901. Η Πολιτεία ανέλαβε την ανέλκυση του πλοίου. Ανάμεσα στο πολύτιμο υλικό βρισκόταν και ένα κουτί με κάποια κομμάτια ενός παράξενου μηχανισμού, όπου διακρίνονταν ξεκάθαρα ίχνη γραναζιών, με μια δυσανάγνωστη επάνω τους επιγραφή και σε κακή κατάσταση. Τι ήταν αυτός ο μηχανισμός; Οι αναφορές και οι εικασίες για το τι εξυπηρετούσε ο μηχανισμός αυτός ξεκίνησαν το Μάιο του 1902, συνεχίσθηκαν το 1905 και κάποιοι επιστήμονες θεωρούσαν ότι ήταν ένας αστρολάβος*, άλλοι έλεγαν ότι το μηχάνημα ήταν πολύ περίπλοκο για να είναι απλώς ένας αστρολάβος. Στη χορεία των Ελλήνων επιστημόνων αργότερα προστέθηκαν και ξένοι, με τις αντικρουόμενες απόψεις να συνεχίζονται.
Ο καθηγητής Πράις
Ο Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις ήταν καθηγητής της Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, στην Αμερική. Ήταν το 1951, όταν ο καθηγητής Πράις για πρώτη φορά “συναντάται” με τον παράξενο μηχανισμό των Αντικυθήρων. Έκτοτε, η μελέτη και η αναζήτηση της αλήθειας που κρύβεται πίσω από αυτά τα αρχαία κομμάτια, με τη συνεργασία του Χαρ. Καράκαλου, πυρηνικού φυσικού στο “Δημόκριτο” και επί 23 ολόκληρα χρόνια, θα γίνουν η μοναδική του απασχόληση. Έγραφε ο καθηγητής: “ το πιο αινιγματικό, το πιο περίπλοκο κομμάτι επιστημονικού μηχανισμού που έχουμε από την αρχαιότητα είναι τούτο εδώ.
Το παράξενο αυτό τεχνούργημα αναγνωρίζεται τώρα σαν αστρονομικό ή ημερολογιακό υπολογιστικό μηχάνημα, που έχει σε μια πολύ περίπλοκη διάταξη πάνω από 30 διαφορετικά γρανάζια-τροχούς. Είναι μια χειροπιαστή μαρτυρία όλων όσων γνωρίζαμε, ως τώρα, μόνο από διάφορα κείμενα ή άλλες λογοτεχνικές πηγές και δεν αποκλείεται να προκαλέσει μια πλήρη αναθεώρηση των δοξασιών μας για την εκλείπουσα τεχνολογία της αρχαιότητας”
Gears from the Greeks
Το 1974, μετά από 23 ολόκληρα χρόνια συνεχούς έρευνας, ο καθηγητής Πράις δημοσιεύει τη μελέτη του πάνω στο μηχανισμό των Αντικυθήρων με τον τίτλο “Gears from the Greeks, The Antikythera Mechanism, A Calendar Computer from ca. 80 B.C.” δηλαδή “Γρανάζια από τους Έλληνες, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, ένας ημερολογιακός υπολογιστής από το 80 π.Χ.”.
Τι είναι λοιπόν αυτός ο περίπλοκος μηχανισμός;
Ο καθηγητής Πράις γράφει: “Ο μηχανισμός μπορεί πια να θεωρηθεί ως ημερολογιακό υπολογιστικό μηχάνημα του Ήλιου και της Σελήνης, που μπορεί να κατασκευάστηκε γύρω στο 87 π.Χ. και να χρησιμοποιήθηκε ένα-δυο χρόνια Η πιο εντυπωσιακή ίσως πλευρά του μηχανισμού είναι ότι περιέχει το πολύ περίπλοκο σύστημα ενός διαφορικού** γραναζιού που δέχεται δύο διαφορετικές περιστροφές και θα πρέπει να υποθέσουμε πως ένα τέτοιο περίπλοκο σύστημα οδοντωτών τροχών είναι πολύ πιο χαρακτηριστικό τού υψηλού επιπέδου της ελληνικής μηχανικής, από όσο νομιζόταν μέχρι τώρα, με βάση μόνο τα κείμενα που υπάρχουν. Έτσι, το περίεργο αυτό τεχνούργημα, το αρχαιότερο δείγμα επιστημονικής τεχνολογίας που διαθέτουμε, μοναδικό περίπλοκο μηχανικό όργανο που διασώθηκε από την αρχαιότητα αλλάζει ριζικά τις απόψεις μας σχετικά με τους Έλληνες και φανερώνει μια πολύ μεγαλύτερη συνοχή στην ιστορική εξέλιξη ενός από τους σημαντικότερους κλάδους (της τεχνολογίας) που οδήγησαν στη δημιουργία του σύγχρονου πολιτισμού μας “.
Από τι αποτελείται ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων;
Τριάντα (30) οδοντωτοί τροχοί, που η διάμετρός τους ποικίλει από τα 132 μέχρι τα 9 χιλιοστά, κινούνταν με διαφορετική ταχύτητα ο καθένας, με τη βοήθεια ενός χειροκίνητου άξονα που διαπερνούσε τις πλευρές του ξύλινου κιβωτίου (μέσα στο οποίο βρισκόταν) και στη συνέχεια κινούσε τους δείκτες που βρίσκονταν πάνω στις διαβαθμισμένες πλάκες της εξωτερικής επιφάνειας του κιβωτίου. Οι πλάκες αυτές καλύπτονταν από επιγραφές στα ελληνικά και ανάμεσά τους διακρίνονται οι λέξεις ΠΛΕΙΑΣ, ΛΥΡΑ, ΑΕΤΟΣ, ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, ΤΑΥΡΟΣ, ΑΦΡΟΔΙΤΗ, ΗΛΙΟΣ, ΔΙΔΥΜΟΙ κ.ά.
Και στις δύο πλευρές του οργάνου υπάρχουν ομόκεντροι δίσκοι, που έχουν σχέση μεταξύ τους και φέρουν ίχνη από επιγραφές. Ξεχωρίζουν οι δίσκοι της μπροστινής επιφάνειας, εκ των οποίων ο μεγαλύτερος έφερε δακτύλιο με μαθηματικές υποδιαιρέσεις που αντιπροσώπευαν τους μήνες του έτους. Σε άλλο δίσκο σημειώνεται η ετήσια κίνηση του Ήλιου, μέσα στο ζωδιακό κύκλο, ενώ αλλού σημειώνεται η ετήσια κίνηση των αστέρων και των αστερισμών.
Η δημιουργία του μηχανισμού βασίστηκε στην αριθμητική θεωρία της βαβυλωνιακής αστρονομίας, την εποχή που η Βαβυλώνα βρισκόταν υπό την ελληνική κυριαρχία των Σελευκιδών.
Η χρησιμότητα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων
Χρησίμευε στην εξαγωγή συμπερασμάτων από την παρατήρηση της κίνησης των αστέρων και των αστερισμών, της ανατολής και της δύσης τους, για τη σύμπτωσή τους κ.λπ. Ήταν το μηχάνημα που απέβλεπε στην κατάδειξη των κινήσεων του Ήλιου και της Σελήνης, σε τέλειο συνδυασμό με τις φάσεις της Σελήνης
Το διαφορικό γρανάζι
Γράφει ο Σόλα Πράις: “είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι ένα τόσο περίπλοκο εξάρτημα, όπως το διαφορικό γρανάζι, παρουσιάζεται τόσο νωρίς. Πρέπει σίγουρα να καταχωρηθεί ως μια από τις σημαντικότερες βασικές μηχανικές εφευρέσεις όλων των εποχών” Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων μπορεί να θεωρηθεί το αρχαιότερο στοιχείο της τεχνολογίας, οδηγώντας την εξέλιξή της, στο πέρασμα του χρόνου, στη δημιουργία των υπολογιστικών μηχανών, των ρομπότ, των μαγνητικών πυξίδων κ.ά.
Ο Άρθουρ Κλαρκ, επιστήμονας μηχανικός και συγγραφέας λογοτεχνικών και επιστημονικών έργων, έγραφε: “Αν και πέρασαν πάνω από 2000 χρόνια, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων εκπροσωπεί ένα επίπεδο τεχνολογικής ανάπτυξης, που η δική μας τεχνολογία δεν κατόρθωσε να φτάσει παρά μόνον τον 18ο αιώνα”
Και συνεχίζει
“…Αν η διορατικότητα των Ελλήνων συμβάδιζε με την ιδιοφυΐα τους, τότε ίσως και η βιομηχανική επανάσταση να άρχιζε χίλια χρόνια πριν από τον Κολόμβο”!!!