Τα διαχρονικά επίκαιρα φαινόμενα της «υπακοής» στους ανώτερους, της προσωπικής ηθικής και πόσο αυτή μπορεί να αντέξει στην πίεση του κοινωνικού περιβάλλοντος και το πώς «κανονικοί άνθρωποι» κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες μπορούν να γίνουν βασανιστές ή να διαπράξουν τις μεγαλύτερες αγριότητες (π.χ. Ναζί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, στρατιώτες που κάνουν εθνοκάθαρση κ.α.) μελετώνται ξανά από τους επιστήμονες.
Την αρχή έκανε ο καθηγητής Milgram σε πείραμα για την κοινωνική συμπεριφορά που διεξήγε στο πανεπιστήμιο του Yale τη δεκαετία του 60. Σε αδρές γραμμές, αναζητήθηκαν εθελοντές που υποτίθεται ότι θα συμμετείχαν σε μία επιστημονική μελέτη. Τους είχαν πει ότι το πείραμα θα ερευνούσε την επίδραση της τιμωρίας στη μάθηση. Αυτό που οι εθελοντές δεν ήξεραν ότι στην ουσία τα υποκείμενα του πειράματος ήταν αυτοί οι ίδιοι.
Μέσα στα πλαίσια της μελέτης, ο «επιστήμονας» (στην πραγματικότητα ηθοποιός) υπέβαλλε ερωτήσεις στα «υποκείμενα» (στην πραγματικότητα ηθοποιοί) στα πλαίσια της υποτιθέμενης έρευνας. Κάθε φορά που τα «υποκείμενα» απαντούσαν λανθασμένα, οι εθελοντές έπρεπε να τους υποβάλλουν σε ηλεκτροσόκ. Αν απαντούσαν σωστά, προχωρούσαν στην επόμενη ερώτηση. Οι ηθοποιοί «έπαιζαν» ότι υπέφεραν κάθε φορά που δέχονταν το ηλεκτροσόκ.
Το πείραμα ξεκινούσε από χαμηλή τάση ρεύματος, αλλά σε κάθε επόμενη λανθασμένη απάντηση η ένταση του ρεύματος μεγάλωνε – το ίδιο και ο «πόνος» των υποκειμένων. Η πλειονότητα των εθελοντών, παρ’ ότι έβλεπαν τον πόνο των υποκειμένων, κάθε φορά που αυτά απαντούσαν λάθος, ανέβαζαν την ένταση του ρεύματος και τους έκαναν το ηλεκτροσόκ.
Όπως αναφέρει το BBC, στο πείραμα του Milgram, μετά το πρώτο ηλεκτροσόκ – υποτίθεται με ρεύμα 150 Volt – και έχοντας δει τις εκφράσεις πόνου των υποκειμένων, οκτώ στους δέκα εθελοντές φάνηκαν πρόθυμοι να συνεχίσουν το πείραμα, με μεγαλύτερη ένταση ρεύματος. Μερικοί φάνηκαν πρόθυμοι – όταν δέχονταν την εντολή του «επιστήμονα» – να χορηγήσουν στα υποκείμενα ρεύμα ακόμη και μέχρι τα 450 Volt. Το πείραμα απέδειξε πόσο ισχυρή είναι η δύναμη του κομφορμισμού.
40 χρόνια μετά – ίδια τα αποτελέσματα…
Σαράντα χρόνια μετά, το ίδιο πείραμα επαναλήφθηκε από τον δρ. Jerry Burger από το πανεπιστήμιο της Σάντα Κλάρα. Ο Burger δεν άφηνε τους εθελοντές να προχωρήσουν πάνω από τα 150 Volt καθώς θεωρούσε ότι η ψυχική πίεση ήταν μεγάλη. Βρήκε όμως ότι και σε αυτή την περίπτωση, οι εθελοντές ήταν διατεθειμένοι και πάλι να υποβάλλουν τους συνανθρώπους τους σε ηλεκτροσόκ, αφού «αυτό έπρεπε να κάνουν».
«Αυτό που διαπιστώσαμε εκ νέου ήταν ότι αν βάλεις τους ανθρώπους σε συγκεκριμένες συνθήκες, θα ενεργήσουν με πρωτοφανείς – ακόμη και «ενοχλητικούς» τρόπους». Σύμφωνα με τον Burger δεν υπήρχε κάτι στραβό με τους εθελοντές – ήταν δηλαδή φυσιολογικοί άνθρωποι- αλλά όπως είπε «όταν οι άνθρωποι βρεθούν υπό πίεση, θα κάνουν άσχημα πράγματα».
Το ίδιο πείραμα έκανε και η κλινική ψυχολόγος δρ. Abigail San. Μάλιστα το πείραμα της θα γίνει ντοκυμανταίρ που θα μεταδοθεί από το BBC, η οποία κατέληξε στην ίδια διαπίστωση. Όπως λέει «δεν είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι κακοί, απλά είναι μεγάλη η δύναμη της κοινωνικής επιρροής».
Ταύτιση με τον ηγέτη
Από τη στιγμή που οι άνθρωποι θεώρησαν ότι εκτελούσαν ένα σημαντικό έργο με τη συμμετοχή τους σε ένα σημαντικό επιστημονικό πείραμα, απορροφήθηκαν από αυτή τη σκέψη. Έτσι, επέλεγαν να παραβλέπουν τον πόνο στον οποίο «υπέβαλαν» τα υποκείμενα.
Σύμφωνα με την ίδια, σε αυτή την περίπτωση οι εθελοντές ταυτίζονταν ψυχολογικά με τον «επιστήμονα», την ηγετική μορφή της κατάστασης την οποία ζούσαν και δεν θέλησαν να φανούν δυσάρεστοι, δείχνοντας διαφορετική στάση, από αυτή που εκείνος περίμενε από αυτούς.
