Παρά τις διάφορες φιλοσοφικές προσεγγίσεις περί του νοήματος της ζωής, η ουσία έγκειται τόσο στις ορέξεις του καθένα μας, όσο και στην αγωγή ή στην ηθική του, στις ιεραρχίες και στις προτεραιότητες του.
«Το έχει φιλοσοφήσει ο άνθρωπος!» Έτσι λέμε όταν κάποιος ή κάποια χαμογελά στωικά και μετά πετάει μια ατάκα τύπου «κι αύριο μέρα είναι» ή «έχει ο Θεός» ή «όλα είναι ατμός» ή «τα πάντα ρει» ή, τέλος πάντων, κάτι που να δηλώνει την αδυναμία μας να ελέγξουμε την πολυπλοκότητα ή την αβάσταχτη ελαφρότητα– της ζωής και της ύπαρξης, οπότε γιατί να σκάμε, βρε αδερφέ; Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι συχνά σκάμε και τρελαινόμαστε με το «σκάρτο χαρτί» που μας μοιράζει η απρόβλεπτη και ακατανόητη ζωή, και σε τέτοιες στιγμές σπανίως βοηθάει η φιλοσοφική σκέψη.
Ποιο το νόημα λοιπόν; Το νόημα της ζωής είναι να είσαι ευτυχισμένος, σύμφωνα με τον Δαλάι Λάμα. «Χαρήκαμε», θα πει κάποιος. Η ευτυχία, όμως, κρατά λίγο και είναι πάντα φευγαλέα. Η ευτυχία που εννοεί ο σύγχρονος καθοδηγητής της βουδιστικής αντίληψης δεν έχει να κάνει με τη στιγμιαία έκσταση, έχει να κάνει με την ειρήνη της ψυχής και του πνεύματος και θέλει πολλή δουλειά, οπότε αν είσαι τεμπέλης σαν και μένα, άσ’ το καλύτερα.
Η αυτοκαταστροφή, εξάλλου, είναι κι αυτή στην ανθρώπινη φύση· συνεπώς μέρος του νοήματος της ζωής. Οπως, άλλωστε, είχε πει κι ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος στις Μεταμορφώσεις, «το αναγνωρίζω το καλύτερο και το επικροτώ· αλλά συνήθως ακολουθώ το χειρότερο».
Ένας άλλος παρεξηγημένος «αρχαίος», ο Επίκουρος (τον οποίο πολλοί έχουν συνδυάσει με απολαύσεις και ηδονές, τσιμπούσια και όργια), θεωρούσε μεν ότι είναι πολύ σημαντικές οι απολαύσεις και οι ηδονές, αλλά ελεγχόμενα και με μέτρο. Το μέτρο, όμως, χάνεται εύκολα και πουθενά αυτό δεν είναι πιο φανερό από τη χώρα όπου ζούμε όλοι εμείς οι σύγχρονοι απόγονοι υποτίθεται του Επίκουρου.
Οι περισσότεροι «μορφωμένοι» άνθρωποι πιστεύουν ότι η ζωή είναι ένα εξελικτικό φαινόμενο που προέκυψε ως ατύχημα και δεν έχει βαθύτερο νόημα από το θρόισμα των φύλλων.
Οι φιλοσοφικές θεωρίες δεν βοηθούν πολύ στην αναζήτηση του περίφημου νοήματος της ζωής, αλλά ούτε και η θρησκεία (εκτός αν αποφασίσεις να «ταχθείς» σ’ αυτήν). Ούτε όμως και η ψυχρή, επιστημονική, βιολογική αντίληψη για την ουσία της ανθρώπινης φύσης. Είμαστε, τελικά, απλώς μηχανές επιβίωσης, ρομποτικά οχήματα τυφλά προγραμματισμένα να συντηρούν τα εγωιστικά μόρια που αποκαλούμε γονίδια; Υπηρέτες του DNA; Πόσο καλύπτει αυτή η ιδέα τις επιθυμίες, τους πόθους, τις υπαρξιακές ανησυχίες μας;
Αν ρωτήσεις τους περισσότερους ανθρώπους για το νόημα της ζωής τους, η απάντηση θα περιλαμβάνει έναν συνδυασμό των παρακάτω στοιχείων: Αγάπη, σπίτι, ταξίδι, αθλητισμός, πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια (τα τρία τελευταία όχι απαραίτητα μαζί φυσικά). Κάποτε οι άνθρωποι θεωρούσαν τον προορισμό τους στη Γη λιγότερο ή περισσότερο προκαθορισμένο· σήμερα, οι περισσότεροι «μορφωμένοι» άνθρωποι πιστεύουν ότι η ζωή είναι ένα εξελικτικό φαινόμενο που προέκυψε ως ατύχημα και δεν έχει βαθύτερο νόημα από το θρόισμα των φύλλων ή από ένα σφίξιμο στο στομάχι. Αν η ζωή μας έχει κάποιο νόημα, αυτό προκύπτει επειδή εμείς την επενδύουμε με νόημα· δεν έρχεται ετοιμοπαράδοτο.
«Να ζει κανείς ή να μην ζει; Ιδού η απορία». Αυτή είναι η μόνη ατάκα από έργα του Shakespeare που γνωρίζει ο περισσότερος κόσμος, αλλά στα ελληνικά δεν έχει αποδοθεί σωστά. Η σωστή μετάφραση είναι πιο «υπαρξιακή»: «Να είναι κανείς ή να μην είναι;».
Αλλη μία από τις πιο γνωστές ατάκες του Αγγλου βάρδου είναι και η εξής: «Ολος ο κόσμος είναι μια σκηνή». Και κάποια στιγμή όλοι γινόμαστε πρωταγωνιστές σε αυτήν τη σκηνή. Αυτό είναι που μας κρατά πολλές φορές, η επιθυμία να είμαστε μοναδικοί, ξεχωριστοί, ιδιαίτεροι. Από την άλλη, συχνά διαπιστώνουμε ότι αποτελεί ψευδαίσθηση και μάλιστα επικίνδυνη το ότι είμαστε ξεχωριστοί και μπορούμε να ελέγξουμε απολύτως την πορεία μας. Στα πολύ εύκολα και στα πολύ ζόρικα διαπιστώνουμε ότι είμαστε όλοι πολύ πιο ίδιοι απ’ ό,τι ίσως πιστεύαμε.
Μία από τις ωραίες προσεγγίσεις, πάντως, περί του νοήματος της ζωής και της ιδανικής λειτουργίας που μπορούμε να πετύχουμε ως ανθρώπινοι μηχανισμοί, αλλά και ως συναισθηματικά όντα, δεν προέρχεται από κάποιο θεωρητικό ή φιλόσοφο, αλλά από έναν άγνωστο τύπο σε μια καλοκαιρινή σύναξη αργά το βράδυ πριν από μερικά χρόνια.
Αυτός, λοιπόν, είχε την ιδέα (αποσταγμένη μέσα από ουσίες και οινοπνεύματα, όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιστάσεις) ότι η ιδανικά αρμονική λειτουργία ενός ανθρώπου στην αρένα της ύπαρξης θα έμοιαζε με μια αυτοσχεδιαστική τζαζ μπάντα της οποίας οι εμπνεύσεις και οι αυτοσχεδιασμοί όχι μόνο δεν σαμποτάρουν, αλλά υπηρετούν το κομμάτι. Οπως είχε γράψει και ο Leonard Cohen σ’ ένα στιχάκι του, «δεν έγινα ποτέ πλούσιος, δεν βρήκα ποτέ το κορίτσι της ζωής μου – ακολουθήστε με!» Μαζί σου, μεγάλε, ως το ηλιοβασίλεμα…
