Με φώναξε τις προάλλες κατεπειγόντως η θεία μου η Ευτέρπη να της “φτιάξω αυτό το laptop” που αγόρασε από το “Media Markt” για να βλέπει -με streaming, παρακαλώ!- σειρές και ταινίες. Τώρα, απ’ την μία πλευρά είμαι εντυπωσιασμένος με το, έστω και με τους δικούς της όρους, φλερτ της θείας μου με την τεχνολογία — ειδικά όσο σκέφτομαι πως μέχρι πρόσφατα η σχετικότερη με υπολογιστές συσκευή που είχε καταδεχθεί ν’ αγγίξει η θεία ήταν το “κομπούτερ” της τηλεόρασης.
Από την άλλη, τόσο η θειά-Ευτέρπη όσο και διάφοροι άλλοι συγγενείς, φίλοι και γνωστοί συχνά καταλήγουν στο ίδιο λούκι: “χάλασε το άτιμο, τι να του κάνω εγώ τώρα;” — και, φυσικά, καλούν εμένα. Τις περισσότερες φορές βρίσκω απίθανα “προγράμματα” εγκατεστημένα — αυτή δεν ήταν εξαίρεση. Κάποιο σατανικό κομμάτι κώδικα εμφάνιζε συνέχεια μηνύματα στην οθόνη του “λαπιτοπίου” πως η θεία κατέβασε παράνομο υλικό και πως αν δεν πλέρωνε το τάδε ποσό θα της ερχόταν στο σπίτι η Εισαγγελία, η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και η Βαλτοχιονόκοτα, να την πάρουν μαγείρισσα στη φυλάκα για να κάνει παστίτσια στον Γέροντα Παστίτσιο.
Τι πρέπει να προσέχεις
- Πότε κάνεις κλικ σε κουμπί “αποδέχομαι” (“I accept“) και τι γράφει η οθόνη πριν από αυτό.
- Την πολιτική απόρρητου: συχνά είναι αποδοχή εγκατάστασης άχρηστων συνοδευτικών προγραμμάτων μεταμφιεσμένη.
- Επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις: “σίγουρα δεν θέλεις να εγκαταστήσεις το τάδε γαμάτο μαραφέτι;“, ρωτάει το πρόγραμμα. Σίγουρα, φιλαράκο.
- Περίεργες φράσεις: “Πρώτα κάνε κλικ στο ΟΚ για να μην εγκατασταθεί κάτι άλλο, μετά κλικ στο άκυρο“.
- Τσέκαρε την επιλογή “Προσαρμοσμένης εγκατάστασης” / custom install. Εκεί μπορείς να επιλέξεις εσύ τι θα εγκατασταθεί.
Not so. Ο υπολογιστής, προς μεγάλη ανακούφιση της θείας, ήταν απλά τίγκα στο malware. Τι εννοώ μ’ αυτή τη λέξη; Προγράμματα άλλοτε κακόβουλα, άλλοτε απλά ενοχλητικά -όπως τα πασίγνωστα toolbars- που εγκαθίστανται στον υπολογιστή σου, συνήθως εν αγνοία σου — αν και, συχνά, με την άδειά σου. Ναι, ακούγεται παράδοξο, και σε λίγο θα δούμε πώς κάτι τέτοιο είναι δυνατόν.
Τα malware, που λες, βρισκόντουσαν σ’ αναλογία ένα προς ένα με τα βιντεάκια που η θεία είχε φροντίσει ν’ αποθηκεύσει στον σκληρό της δίσκο με το YOUTUBE TO AVI CONVERTER 5-IN-1. Κάτι που εμένα δεν μ’ ανακούφισε και τόσο. Εννοείται πως δεν είχα τον χρόνο ούτε και τη διάθεση για ξεψάχνισμα, οπότε κατέληξα στο υπολογιστικό αντίστοιχο μιας διάσωσης γυναικόπαιδων/επίθεσης με φλογοβόλο: αντιγραφή σημαντικών αρχείων και format.
Η θεία έμαθε πως “αν δεν ρωτήσει, δεν κάνει κλικ” (βοηθάει και στην ελάττωση του “ποτέ δεν με παίρνεις τηλέφωνο!“, μια κλασσική κριτική που κάνουν οι συγγενείς). Εγώ έφυγα με τρία διαφορετικά τάπερ, με τα περιεχόμενα του καθενός να ‘ναι πιο νόστιμα απ’ αυτά του προηγουμένου. Αλλά δεν θα ήταν λίγο πιο σοφό να αποφεύγαμε όλη αυτή τη μανούρα εξαρχής και να εστιάζαμε από εδώ κι εμπρός στα τάπερ; Ναι, ρε θεία, ναι… και στα τηλεφωνήματα. Ξεχάστηκα, αυτό είναι όλο!
Δωρεάν δεν σημαίνει και τζάμπα
Μην βιαστείς να με κρίνεις, ειδικά αν είσαι ένας από αυτούς τους φρίκουλες που περνάνε την ημέρα τους στο υπόγειο καταφύγιό τους γράφοντας κώδικα και τη νύχτα τους στο ίδιο υπόγειο προσπαθώντας να τον κάνουν τον γαμημένο να δουλέψει με το τάδε ή το άλλο framework. Ναι, υπάρχει πολύ -σε ποσότητα- δωρεάν λογισμικό (“προγράμματα“, θεία Ευτέρπη, λογισμικό σημαίνει “προγράμματα“!) και υπάρχει πολύ καλό δωρεάν λογισμικό εκεί έξω — για την ακρίβεια, γράφω αυτό το κείμενο χρησιμοποιώντας πολύ από αυτό. Τόσο πολύ που δεν μπορώ καν να κάνω μια λίστα ευχαριστιών, να πω ένα “thanks” στον κάθε προγραμματιστή που δώρισε τον χρόνο του για να μπορώ εγώ να κάνω πλάκα εις βάρος του.
Αλλά: όντως “δωρεάν” δεν σημαίνει πάντα δωρεάν. Δωρεάν συχνά σημαίνει και “κάνω κάτι δωρεάν, αλλά κάνω κι άλλα πράγματα για τα οποία πληρώνεις εμμέσως“. Πολλές φορές αυτό δεν σ’ απασχολεί, δεν σ’ ενοχλεί καν: ο μέσος χρήστης μπορεί άνετα να αγνοήσει μια fancy toolbar γεμάτη κουμπάκια, που του τρώει μεν ένα χώρο από την οθόνη του όταν τριγυρνάει στο net, αλλά δεν του κάνει και κάποια ορατή ζημιά πέραν αυτού.
Άλλες φορές -όπως ανακάλυψε η θεία Ευτέρπη- αυτά τα κακόβουλα πρόσθετα γίνονται ενοχλητικά ή ανησυχητικά: αντικαθιστούν λειτουργικότητα με ό,τι τους καπνίσει (μηχανές αναζήτησης, κοινές λειτουργίες στο λειτουργικό σύστημα). Άλλες φορές, τέλος, είναι νέτα-σκέτα κακόβουλα, κλέβοντας δεδομένα και πειράζοντας σημαντικά κομμάτια του συστήματος (όπως το hosts file στα Windows ή το registry).
Ώρα ν’ αρχίσεις να τα αποφεύγεις, δε νομίζεις;
Οι πιο κοινοί τρόποι καταλήγουν τέτοια σκουπίδια στο σύστημα σου
Τρόποι υπάρχουν πολλοί, και όλοι όσοι θα δούμε σήμερα ξεκινάνε από την εγκατάσταση δωρεάν προγραμμάτων που θέλεις/χρειάζεσαι, χωρίς να προσέχεις τι άλλο σέρνουν μαζί τους. Φυσικά αυτό δεν καλύπτει όλες τις κατηγορίες κακόβουλων ή απλά ενοχλητικών προγραμμάτων: κανένα άρθρο δεν μπορεί να τις καλύψει, εδώ εστιάζω μόνο στα προγράμματα που έρχονται “δωρεάν” και κουβαλάνε μαζί τους τα Στίγματα του Ιησού.
Υπάρχουν πέντε κύρια κόλπα που εφαρμόζουν οι προγραμματιστές και εταιρείες προκειμένου να σε κάνουν να εγκαταστήσεις κάτι που δεν θέλεις και που πιθανώς σου είναι επιζήμιο. Και καλό θα ήταν να τα γνωρίζεις για να τα αποφύγεις. Πάμε να δούμε πώς τα καταφέρνουν με κάθε κόλπο, εν συντομία:
Αλλάζοντας το κουμπί ok με το κουμπί συμφωνώ
Το πιο παλιό κόλπο στην πιάτσα: λίγο αφότου ο πρώτος Ταϊλανδός σκέφτηκε να ντυθεί γυναίκα και να ξεχυθεί στους δρόμους της Bangkok (Αποκριές ήταν, θεία), ο πρώτος προγραμματιστής-σαΐνι σκέφτηκε να αντικαταστήσει όλα τα κουμπιά “ΟΚ” με κουμπιά “Συμφωνώ” (“I Agree“). Έχεις παρατηρήσει ποτέ σου πως τα προγράμματα που κατεβάζεις έχουν πέντε-έξι επιλογές στις οποίες πρέπει να απαντήσεις πριν τα εγκαταστήσεις και χρησιμοποιήσεις; Φυσικά και το πρόσεξες. Και έκτοτε άρχισες να κλικάρεις πέντε φορές το κουμπί που λέει “ΟΚ, προχώρα, έχουμε και δουλειές να κάνουμε” για να ξεμπερδεύεις.
Μάντεψε τι: το κουμπί δεν λέει αυτό ακριβώς το πράγμα. Πολλές φορές, πλέον, αντί για “ΟΚ” λέει “Συμφωνώ“. Και καλή ιδέα θα ήταν να ξέρεις με τι συμφωνείς πριν να συμφωνήσεις — γιατί ίσως συμφωνείς με την εγκατάσταση δύο διαφορετικών άχρηστων toolbars (“μπαρών εργασίας” ή όπως αλλιώς τις μετέφρασε κάποιο τζιμάνι) και στην αντικατάσταση της αναζήτησης στο Google με την αναζήτηση στο TrechaGireve.com.
Μεταμφιέζοντας την άδεια εγκατάστασης των κακόβουλων προγραμμάτων σε συμφωνία άδειας χρήσης του πραγματικού προγράμματος
Ναι, υπάρχουν τόσο σατανικοί τύποι: πολλές φορές κάνοντας κλικ στο “ΟΚ, κατάλαβα, άσε με τώρα με τα κείμενά σου” στην άδεια χρήσης, κάνεις κλικ και στο “ναι, συμφωνώ, γάμησέ μου το σύστημα” — μιας και δεν υπάρχει καν ξεχωριστή οθόνη για να επιλέξεις. Πώς; Το πρόγραμμα σε ρωτάει μονάχα μία φορά αν συμφωνείς ή διαφωνείς, χωρίς να έχει κανένα πεδίο για να επιλέξεις αν θα εγκατασταθεί πρόσθετο λογισμικό. Απλά αντικαθιστά τον διάλογο όπου σε ρωτάει αν είσαι ΟΚ με την άδεια χρήσης με εκείνον που ρωτάει αν θέλεις να εγκαταστήσεις πρόσθετα προγράμματα/βοηθήματα ή τα μαζεύει όλα σε μία οθόνη.
Πρόσεξε πολύ τις λέξεις “Accept” (αποδέχομαι) και “Decline” (αρνούμαι). Όπου τις δεις, πάτα το Decline. Αν η εγκατάσταση σταματήσει, ξαναξεκίνησέ την και δες τι συμβαίνει — πιθανότατα ότι κάτι κακόβουλο. Αν, πάλι, δεν σταματήσει τότε μόλις γλύτωσες από σκάρτο λογισμικό που θα καλοκάθονταν στον υπολογιστή σου χωρίς την άδειά σου.
Απλά επιμένοντας
Παράξενο πράγμα η ψυχολογία των πρωτευόντων. Σε ρωτάει κάποιος: “φίλε, σίγουρα δεν θέλεις να σε φορτώσω με ένα κάρο άχρηστα πράγματα;“. “Ναι φιλαράκο, ευχαριστώ πολύ, να ‘σαι καλά αλλά είμαι ντζετ“, απαντάς εσύ. Σε ξαναρωτάει: “έι, φιλαράκι, ναι, εσύ — μήπως θέλεις ένα κάρο άχρηστα πράγματα;“. “Νιετ“, λες εσύ, “όλα καλά, είμαι πλήρης“. Τελείωνει το πάρε-δώσε, εγκαθίσταται το πρόγραμμα, και επιστρέφει ο φίλος ο καλός ο καλός σου φίλος: “ΠΡΟΣΦΟΡΑ!!!!“, λέει. “ΜΗΠΩΣ ΘΕΛΕΙΣ ΝΑ ΠΑΡΕΙΣ ΑΥΤΗ ΤΗ ΜΠΑΡΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΔΩΡΟ;“.
“Ναι“, απαντάς. Και το σύστημά σου, έκτοτε, χρειάζεται τριάντα παραπάνω δευτερόλεπτα για να ανοίξει το Σημειωματάριο.
Το παιχνίδι είναι εξίσου παλιό και εξίσου αποδοτικό: το πρόγραμμα εγκατάστασης επιμένει και επιμένει και επιμένει (και επιμένει), συχνά παρουσιάζοντας στο τέλος της εγκατάστασης -αφότου το πρόγραμμα που θέλεις έχει χωθεί στον σκληρό σου και είναι έτοιμο προς χρήση- την ερώτηση “μήπως θέλεις ένα δωράκι;“. Όλοι μας, αργά ή γρήγορα, την πατάμε. Μάθε λοιπόν από την σοφία όσων την πάτησαν πριν από εσένα και απέφυγε τα δώρα.
Χρησιμοποιώντας περίεργη φρασεολογία
Κάνε λίγο κλικ εδώ, πάτα μου ένα “‘Ακυρο” εκεί, μετά κάνε το ένα, μετά το άλλο… Αν κάποιο μη-εξειδικευμένο πρόγραμμα ζητάει από εσένα περίπλοκους χειρισμούς για να μην εγκαταστήσει πράγματα, τότε υπέθεσε πως κάτι πάει στραβά με τη πάρτη του. Κανένας αξιόπιστος -ή απλά λογικός- προγραμματιστής δεν θα έβαζε εβδομήντα βήματα σε “διαλόγους” εγκατάστασης προγράμματος.
Ένα ακόμη κοινό κόλπο εδώ είναι η αντιστροφή: πρώτα σε ρωτάει “θέλεις να εγκαταστήσεις το τάδε;” — “όχι, ευχαριστώ” απαντάς εσύ και κάνεις κλικ στο “No, thanks“. Αμέσως μετά ξαναρωτάει: “σίγουρα δεν θέλεις;” και σε μικρά γραμματάκια σημειώνει: “κάνε κλικ στο άκυρο για να μην εγκατασταθεί“. Υποθέτοντας από την ως τότε φρασεολογία πως “Ναι” σημαίνει “Ναι, δεν θέλω” πατάς το ΟΚ/Yes. Και μάντεψε τι συμβαίνει μετά…
Διάβαζε πριν πατήσεις οτιδήποτε!
Κρύβοντας τα, εκτός κι αν διαλέξεις να κάνεις επιλεκτική εγκατάσταση
Ακόμη μια τσογλανιά: το πρόγραμμα εγκατάστασης (το installer, όπως τ’ αποκάλεσε μια φορά η θεία Ευτέρπη σοκάροντάς με) κρύβει όλα τα πρόσθετα εκτός κι αν διαλέξεις να κάνεις επιλεκτική εγκατάσταση (“custom installation“) — να διαλέξεις εσύ, δηλαδή, τι ακριβώς θα εγκατασταθεί στο σύστημά σου.
Μια ακόμη παραλλαγή είναι να έχει μεν τα πρόσθετα σε κοινή θέα, αλλά να μην μπορείς να επιλέξεις να μην εγκατασταθούν εκτός και αν μπεις σε custom installation mode. Σε κάθε περίπτωση, καλό είναι πάντα να διαλέγεις την επιλεκτική εγκατάσταση: αν μη τι άλλο, σε συμφέρει να ξέρεις τι ακριβώς μπαίνει στο σύστημά σου.
