Η Πορτάρα, η γιγαντιαία πύλη ενός ναού που ήταν αφιερωμένος στον θεό Απόλλωνα, σε καλωσορίζει καθώς μπαίνεις στο μεγάλο λιμάνι και στην Πορτάρα βρίσκεσαι λίγο πριν το ηλιοβασίλεμα για να θαυμάσεις τη μεγαλοπρέπεια του κόκκινου ήλιου, μέσα από τη σιλουέτα του πιο επιβλητικού και μυστηριώδους κυκλαδίτικου μνημείου. Η Νάξος δεν διαθέτει τη γοητεία της σαντορινιώτικης καλντέρας, ούτε την επιβλητικότητα της Αμοργού. Δεν είναι κοσμοπολίτισσα όπως η Μύκονος, ούτε αρχοντοπούλα όπως η Σύρος. Ίσως για αυτό να είναι αδικημένη από τους τουριστικούς οδηγούς και τις εξιστορήσεις των καλοκαιρινών ευρωπαίων ταξιδευτών. Και όμως, εκείνοι που αγνόησαν τη φήμη των τουριστικών νησιών του Αιγαίου κι έδωσαν μια ευκαιρία στην διακριτική Κυρά των Κυκλάδων, τη Νάξο, δεν το μετάνιωσαν. Την ανακάλυψαν σιγά-σιγά, φεύγοντας από τη Χώρα της, εξερευνώντας τις παρθένες αμμουδιές του νοτιά ή τα ορεινά χωριά στα βορειοανατολικά.
Με παρελθόν έντονα ενετικό, η Νάξος, που πριν αιώνες κυβερνούσε το Αιγαίο είναι ένα Κυκλαδονήσι που έχει το χρώμα των Κυκλάδων αλλά κρατάει κάτι από την αρχοντιά των Δωδεκανήσων και την γραφικότητα των χωριών της ηπειρωτικής Ελλάδας. Και σε όλα αυτά η πρώτη εικόνα που σου δίνει είναι από την πολύ ιδιαίτερη χώρα της, στην οποία δεσπόζει το κάστρο, αλλά η παραλία της χάνει ένα μέρος από τη γοητεία της με το δρόμο, τις καφετέριες και το λιμάνι. Η Νάξος, ούτως ή άλλως, σε κερδίζει για τις αντιθέσεις της.
Η περιπλάνηση μέσα στα στενά του Κάστρου της Χώρας είναι η απαραίτητη αφετηρία στην περιήγηση στο μεγαλύτερο σε έκταση νησί των Κυκλάδων. Εκεί βρίσκεται μοναδικός σωσμένος Πύργος των Κρίσπι, αλλά και τα μοναστήρια του Αγίου Αντωνίου και των Ουρσουλίνων. Θα σας μιλήσουν και θα θελήσετε, σίγουρα, να γνωρίσετε την τουριστική πλευρά του νησιού, που κάποτε την έκανε δημοφιλή ταξιδιωτικό προορισμό, αλλά, σήμερα, αναπτύσσεται όπως και κάθε άλλη τουριστικά παραθαλάσσια περιοχή των Κυκλάδων που την εκμεταλλεύονται με μοναδικό γνώμονα το κέρδος.
Πραγματικά, ο Άγιος Προκόπιος και η Αγία Άννα, οι περιοχές που βρίσκονται λίγα, μόλις, χιλιόμετρα από τη Χώρα, έχουν δύο μαγευτικές αμμουδιές πολλών χιλιομέτρων, αλλά πίσω από αυτές η οικιστική ανάπτυξη καλύπτει όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις με πανομοιότυπα νησιωτικού τύπου σπιτάκια-ενοικιαζόμενα δωμάτια. Όπως θα πηγαίνετε στον Άγιο Προκόπιο θα δείτε, τους λάτρεις της ιστιοσανίδας να έχουν πλημμυρίσει με τα πανιά τους τον κόλπο του Αγίου Γεωργίου, μπροστά από το αεροδρόμιο. Στην συνέχεια θα θαυμάσετε τα παιχνίδια που μπορεί να παίξει η φύση βλέποντας τις δύο κόκκινες λιμνούλες μπροστά από τη θάλασσα, στην ομώνυμη παραλία.
Οι ευχάριστες εκπλήξεις συνεχίζονται ακόμη νοτιότερα. Στις αμμουδιές στη Μικρή Βίγλα, στο Καστράκι και το Πυργάκι, τα καταγάλανα νερά διαδέχονται οι απέραντοι αμμόλοφοι με τους κέδρους. Η οικιστική ανάπτυξη έχει ξεκινήσει και εδώ, αλλά για την ώρα, τουλάχιστον, οι περιοχές προσφέρουν ηρεμία και άπλα γι αυτούς που δεν θα βαρεθούν την παραπανίσια διαδρομή.
Αν και η Νάξος προσφέρεται για τους λάτρεις της θάλασσας, οι αληθινές της ομορφιές βρίσκονται στην ενδοχώρα. Η διαδρομή που αφήνει τη Χώρα και μπαίνει, με κατεύθυνση βορειοανατολικά, για τα ορεινά της χωριά, είναι και η πλέον συναρπαστική. Στα πρώτα της χιλιόμετρα θα δείτε τον Πύργο του Μπελόνια, λίγο έξω από το Γαλανάδο, εξοχική κατοικία του Ενετού άρχοντα της περιοχής και τυπικό δείγμα της αρχιτεκτονικής του νησιού, έτσι όπως αποτυπώνεται στα παλιά ενετικά, εξοχικά πυργόσπιτα. Το πρώτο χωριό που θα συναντήσετε, η Βίβλος ή Τρίποδες είναι ήρεμο και πολύ γραφικό και, πέρα από την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική του, έχει για στολίδι του τους παλιούς ανεμόμυλους, που βρίσκονται στην κορυφή του κοντινού λόφου. Πέντε χιλιόμετρα από τη Βίβλο, είναι κτισμένο το Σαγκρί, με τους επιβλητικούς βενετσιάνικους πύργους και τους ανεμόμυλους και στα νότια του, το Κάστρο του Απαλύρου, το ισχυρότερο οχυρό του νησιού.
Οι τοποθεσίες αυτές βρίσκονται σε μια περιοχή που αποκαλύπτει την άλλη πλευρά της Νάξου και αποτελούν το ορεκτικό για τα ορεινότερα και ομορφότερα χωριά του νησιού. Το πρώτο, μεγάλο γραφικό χωριουδάκι που θα συναντήσετε είναι το Χαλκί με τα εντυπωσιακά αρχοντικά του σπίτια και την εκκλησία της Παναγίας της Πρωτόθρονης (9ος-10ος αιώνας), που είναι η μεγαλύτερη βυζαντινή εκκλησία της Νάξου. Άλλα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής, είναι οι βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου του Διασορίτη, της Δαμνιώτισσας, της Παναγίας της Δροσιανής, αλλά και οι επιβλητικοί πύργοι του Γκρατσία, το Χαλκί, και του Μπαρότση.
Ο δρόμος ανεβαίνει ακόμη ψηλότερα και μέσα από εκτάσεις που το ξερό κυκλαδίτικο τοπίο εναλλάσσεται με εύφορες κοιλάδες και καλλιεργήσιμα κομμάτια γης, θα διακρίνετε, αμφιθεατρικά χτισμένο, το Φιλότι, ένα από τα δύο ομορφότερα χωριά της Νάξου. Αξίζει να περπατήσετε μέσα στα γραφικά στενά του και τα κατάλευκα σπίτια του και να επισκεφτείτε τον Πύργο του Λαρίτζι, την εκκλησία της Παναγιάς της Φιλοτίτισσας, το μοναστήρι το Φωτοδότη Χριστού (7 χιλιόμετρα ανατολικά), το Σπήλαιο του Ζα, με υπέροχο εσωτερικό φυσικό διάκοσμο, όπου βρέθηκαν αντικείμενα και εργαλεία προϊστορικών χρόνων, και τον Πύργο του Χειμάρρου, από τα σημαντικότερα μνημεία του νησιού.
Ανεβαίνοντας ακόμη ψηλότερα και γυρίζοντας στη δυτική, πλέον, πλευρά του νησιού, φτάνετε, στο ομορφότερο χωριό της Νάξου, την Απείρανθο ή Απεράθου, όπως τη λένε οι ντόπιοι. Στην κοντινή Μουτσούνα, 15 χιλιόμετρα δυτικά της Απειράνθου, θα δείτε τις εγκαταστάσεις με το τελεφερίκ και τα εναέρια βαγόνια που μετέφεραν, κάποτε, τη σμύριδα από τα ορυχεία της Κορώνου στο λιμάνι.
Θα γυρίσετε στην Απείρανθο και θα συνεχίσετε το δρόμο βορειότερα για την Κόρωνο, ένα, ακόμη, πανέμορφο ορεινό χωριό, στους πρόποδες του βουνού Αμμόμαξης. Θα πρέπει να επισκεφτείτε την περιοχή των σμυριδορυχείων, στα οποία θα δείτε, ακόμη και κατασκευές από την εποχή της αρχαιότητας.
Πριν φύγετε από το νησί θα πρέπει να αντικρίσετε τους δύο φημισμένους Κούρους της Νάξου. Από τη Χώρα, ο παραλιακός δρόμος έχει διασταύρωση (στα 8 χιλιόμετρα) για Μέλανες, όπου βρίσκεται ο ένας από τους δύο, ο Κούρος του 7ου αιώνα, ύψους 6,4 μέτρων, μισοτελειωμένος και αφημένος σε ειδυλλιακή, καταπράσινη τοποθεσία. Το χωριό είναι κτισμένο σε μία από τις πράσινες κοιλάδες του νησιού, με τρεχούμενα νερά και παλιούς νερόμυλους. Ο δεύτερος επιβλητικός μισοτελειωμένος Κούρος της Νάξου βρίσκεται στον Απόλλωνα, το βορειότερο χωριό του νησιού. Βρίσκεται στην είσοδο του αρχαίου λατομείου και έχει ύψος 10,45 μέτρων.
Πως θα φτάσετε στη Νάξο
Η Νάξος έχει τακτικότατη, από θαλάσσης, συγκοινωνία με τον Πειραιά, τουλάχιστον 3 φορές την ημέρα, χειμώνα και καλοκαίρι, με τα θερινά, δρομολόγια να είναι, σαφώς πυκνότερα, με δεδομένη την τουριστική κίνηση. Λιμάνι αφετηρία ταξιδιών προς τη Νάξο είναι και αυτό της Ραφήνας. Το ταξίδι από τον Πειραιά διαρκεί, συνήθως, 6,5 ώρες, με ενδιάμεσο προορισμό την Πάρο, ενώ από Ραφήνα 5,5 ώρες, αφού πρώτα το καράβι «πιάσει» τα λιμάνια της Σύρου και της Πάρου. Στη Νάξο υπάρχει και αεροδρόμιο, στο οποίο καταφθάνουν, καθημερινά το καλοκαίρι, αεροπλάνα και από χώρες της Ευρώπης.
Τι θα φάτε στη Νάξο
Παραδοσιακά ναξιώτικα και κυκλαδίτικα φαγητά. Αναμφισβήτητα θα ζητήσετε ναξιώτικο τυρί και ναξιώτικο κρασί. Από εκεί και πέρα, ζητήστε αρνάκι στη σούβλα, ψάρια, ψευτοκεφτέδες, ξινομυζήθρα, κόκκορα κοκκινιστό κ.α. Από τα εστιατόρια που αξίζουν την προσοχή σας, ξεχωρίσαμε την ταβέρνα του Λευτέρη, στην Απείρανθο, όπου σε ένα καταπληκτικά διακοσμημένο χώρο θα γευθείτε υπέροχα ναξιώτικα γλυκά, και στη γραφική αυλή του, υπέροχους μεζέδες. Επίσης, ωραία κουζίνα, με ντόπια φαγητά δοκιμάσαμε στο Venetico, στον Απόλλωνα.
Τι θα αγοράσετε στη Νάξο
Κάντε μια βόλτα στα στενά της Χώρας για ναξιώτικα σουβενίρ και στη συνέχεια κατευθυνθείτε στα ορεινά χωριά για κεραμικά από εργαστήρια αγγειοπλαστικής. Δύο από αυτά θα βρείτε στο δρόμο για την Αγά Άννα και στο χωριό Δαμαλάς. Επίσης, αγοράστε είδη χειροτεχνίας από τον γυναικείο συνεταιρισμό της Απειράνθου, και. Φυσικά, κίτρο Νάξου, λικέρ από τα αρωματικά φύλλα της κιτριάς και παραδοσιακά γλυκά και γλυκά. Επίσης θα βρείτε μαγαζιά με κοσμήματα.
Απείρανθος, το χωριό του Μανώλη Γλέζου και της Ναξιώτικης παράδοσης
Η Απείρανθος κρατάει τη φυσιογνωμία της ανέγγιχτη για πολλούς αιώνες, από την εποχή της Βενετοκρατίας. Περπατώντας στα στενά της θα δείτε μαρμάρινα καλντερίμια, σπίτια με καμάρες πάνω από τα στενά, μικρές πλατείες με πλατάνια, πέτρινα αρχοντικά πυργόσπιτα, που κρατούν το γκριζωπό της πέτρας και γραφικά μαγαζάκια. Η Απείρανθος διατηρεί την πνευματική της παράδοση και μάλιστα κατορθώνει να τη γνωρίσει και τους επισκέπτες της, με τη λειτουργία πολλών μουσείων και του γυναικείου συνεταιρισμού λαϊκής τέχνης.
Εντύπωση προκαλεί το κτίριο του Πολιτιστικού κέντρου, στο οποίο φιλοξενούνται εκθέσεις και άλλες εκδηλώσεις, το Αρχαιολογικό Μουσείο και τα Μουσεία Λαογραφικό, Γεωλογικό και Φυσικής Ιστορίας, τα οποία μπορείτε να επισκεφτείτε, διαδοχικά, με ένα εισιτήριο. Θα θαυμάσετε, εκτός των άλλων, τους πύργους παλαιών ηγεμόνων του νησιού και τις εκκλησιές της Παναγίας της Απεραθίτισσας, με μαρμαροσκαλισμένο τέμπλο, την Αγία Κυριακή (9ος αιώνας), τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και στο βουνό Φανάρι, στα 1000 μέτρα, το ξωκλήσι της Παναγίας της Φαναριώτισσας. Στο γυναικείο συνεταιρισμό, στον κεντρικό δρόμο, θα αγοράσετε υφαντά και άλλα έργα λαϊκής τέχνης, όπως κοσμήματα, κεντήματα κ.λ.π. Στην Απείρανθο εφαρμόστηκε πριν μερικά χρόνια, και όσο ακόμη το χωριό είχε την αυτονομία του ως κοινότητα, το σύστημα της άμεσης δημοκρατίας, με εμπνευστή τον τότε πρόεδρο Μανώλη Γλέζο.
