Η αλγοριθμική διαφάνεια (algorithmic transparency) είναι η διαφάνεια σχετικά με το σκοπό, τη δομή και τις υποκείμενες ενέργειες των αλγορίθμων που χρησιμοποιούνται για την αναζήτηση, την επεξεργασία και την παράδοση πληροφοριών. Ένας αλγόριθμος είναι ένα σύνολο ενεργειών που ένα πρόγραμμα υπολογιστή ακολουθεί προκειμένου να λάβει μια απόφαση σχετικά με μια συγκεκριμένη πορεία δράσης.
Το ερώτημα εάν οι αλγόριθμοι που επηρεάζουν το ευρύ κοινό πρέπει να γίνονται διαφανείς ή όχι είναι αμφιλεγόμενο ζήτημα που ταλανίζει την επιστημονική κοινότητα ακόμη και σήμερα. Πάρτε, για παράδειγμα, ένα πρόγραμμα που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της πιστοληπτικής ικανότητας ενός πελάτη μιας Τράπεζας. Αν κάποιος λάβει χαμηλότερη αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανότητας από ό,τι πιστεύει ότι του αξίζει, έχει το δικαίωμα να υποβάλει ένσταση για τη βαθμολογία, αλλά όχι το δικαίωμα να απαιτήσει να δημοσιοποιηθούν οι αλγόριθμοι που χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό της κακής βαθμολογίας. Αυτό συμβαίνει επειδή η εταιρεία που καθόρισε το πιστωτικό σκορ του ατόμου έχει επίσης δικαιώματα – σε αυτήν την περίπτωση, το δικαίωμα προστασίας της πνευματικής της ιδιοκτησίας.
Μια κοινή μέθοδος που χρησιμοποιείται για την παροχή διαφάνειας και τη διασφάλιση της αλγοριθμικής λογοδοσίας είναι η χρήση ελέγχων από τρίτους ανεξάρτητους οργανισμούς. Αυτή η προσέγγιση είναι γνωστή ως ειδική διαφάνεια (qualified transparency).
Θα σας παραθέσουμε μία τέτοια περίπτωση που είχε απασχολήσει την δημοσιότητα πριν μερικά χρόνια. Είχαν υποβληθεί διαφορές καταγγελίες από θιγόμενες εταιρείες στην Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου (FTC) σχετικά με τον γίγαντα αναζήτησης Google, όπου οι αλγόριθμοι της γενικά ευνοούσαν τις δικές της υπηρεσίες να εμφανίζονται πιο ψηλά στα αποτελέσματα αναζήτησης σε αντίθεση με τις υπηρεσίες των ανταγωνιστών της, και εν τέλει, μετά από διεξοδική έρευνα οι αρμόδιοι ελεγκτές διαπίστωσαν πως όντως κάτι τέτοιο υφίσταται και για λόγους διαφάνειας, δημοσιοποιήθηκαν και επεξηγήθηκαν τα κριτήρια που χρησιμοποιούσαν οι αλγόριθμοι για την αξιολόγηση, όπως και τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας.
Παρόλο που για ένα ανεξήγητο λόγο η FTC αποφάσισε ότι οι ενέργειες της Google δεν εφάρμοζαν μονοπωλιακές πρακτικές και δεν είχαν βλάψει τον ανταγωνισμό, όπως ισχυρίζονταν οι θιγόμενες εταιρείες, εν τούτοις, η αρνητική δημοσιότητα που δημιούργησε η έρευνα ανάγκασε την Google να κάνει αλλαγές, προκειμένου οι αλγόριθμοι να μην μεροληπτούν υπέρ της και αδικούν τις ανταγωνίστριες εταιρείες, έστω και στο ελάχιστο.
Οι αποφάσεις που λαμβάνονται από αλγόριθμους μπορεί να είναι αδιαφανείς για τεχνικούς και κοινωνικούς λόγους, επιπλέον, σε τεχνικό επίπεδο γίνονται σκόπιμα αδιαφανείς για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Για παράδειγμα, οι αλγόριθμοι μπορεί να είναι πολύ περίπλοκοι για να εξηγηθούν ή οι προσπάθειες να εξηγηθούν οι αλγόριθμοι μπορεί να απαιτούν τη χρήση δεδομένων που παραβιάζουν τους κανονισμούς απορρήτου μιας χώρας.
Ανεξάρτητα από τους λόγους, οι κυβερνήσεις, οι εταιρείες και οι ιδιωτικοί οργανισμοί σε όλο τον κόσμο διερευνούν τρόπους αντιμετώπισης του ζητήματος των βέλτιστων πρακτικών (αναφορικά με τους αλγόριθμους) και λογοδοσίας και παροχής στο ευρύ κοινό με απώτερο σκοπό να υπάρξει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διαφάνεια για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης.
Φερειπείν, ένα μεγάλο μέρος των χρηστών στο διαδίκτυο είναι πεπεισμένο πως οι αλγόριθμοι δεν χρήζουν άξιοι εμπιστοσύνης, και αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι ιδιωτικές εταιρείας υποτίθεται ότι τους δημιούργησαν για να εξυπηρετούν πρωτίστως τα δικά τους συμφέροντα, και όχι στην πραγματικότητα τις ανάγκες των χρηστών. Επίσης αυτό είναι ένα ακόμη ζήτημα που απασχολεί την επιστημονική κοινότητα, και ψάχνει να βρει τρόπους, ώστε να καμφθούν οι οποιεσδήποτε αμφιβολίες, γιατί σε αντίθετη περίπτωση, η συγκεκριμένη τεχνολογία θα μείνει στάσιμη.
. Είναι η διαφάνεια σχετικά με το σκοπό, τη δομή και τις υποκείμενες ενέργειες){kind=link}