Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 – 1913 η μονή αναλαμβάνει έναν μακρόχρονο αγώνα. Με πυρήνα τον ισχυρισμό ότι στους προηγούμενους αιώνες (πριν από την Επανάσταση του 1821 και πριν από την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1453) η περιοχή ανήκε στο μοναστήρι!
Μια φορά και έναν καιρό ένας επιχειρηματίας – εργολάβος νοίκιασε από το Δημόσιο δυο από τις πιο αξιόλογες ελληνικές ιχθυοπαραγωγικές μονάδες. Το πέτυχε, κάπως πονηρά. Εμφανίστηκε να προσφέρει 5% παραπάνω απ όσα ο τελευταίος πλειοδότης.
Σύμφωνα με τους όρους του μισθωτηρίου δεν είχε δικαίωμα να εκχωρήσει την εκμετάλλευση σε τρίτους. Επειδή, δεν ήταν σε θέση να το κάνει ο ίδιος, αλλά ήθελε οπωσδήποτε να είναι ο μισθωτής, ίδρυσε μια από τις πρώτες ελληνικές μετοχικές εταιρείες. Ήταν τη χρονιά ακριβώς, που η Ελλάδα αποκτούσε (πολύ καθυστερημένα) την πρώτη νομοθεσία της περί ανωνύμων εταιρειών.
Εκχώρησε, λοιπόν, σε δυο επιχειρηματίες ποσοστό των μετοχών και τους ανέθεσε την εκμετάλλευση. Ο ίδιος καλού κακού κράτησε το ταμείο.
Το καταστατικό της εταιρείας ήταν από τα πιο μελετημένα. Κάθε μήνα συντασσόταν ισολογισμός και ό,τι κρινόταν ως πλεόνασμα έπαιρνε τον δρόμο για τις τράπεζες. Μετατρεπόταν σε έντοκα γραμμάτια ή λαχειοφόρες ομολογίες των εθνικών δανείων της Ελλάδας. Εξαιρετική εμπορική επιχείρηση, που θα ζήλευε κάθε χρυσοκάνθαρος ή αεριτζής του Μεσοπολέμου. Διότι το αλισβερίσι αρχίζει το 1920.
Πέρασαν χρόνια πολλά και στο μεσοδιάστημα ο δαιμόνιος επιχειρηματίας, επικαλούμενος διάφορα (από «αρχαία προνόμια» μέχρι βυζαντινά χρυσόβουλα και οθωμανικά φιρμάνια) διεκδικούσε από το Δημόσιο τίτλους ιδιοκτησίας στην περιοχή.
Περίπου ένα αιώνα προσπαθούσε, στο προσκήνιο και το παρασκήνιο, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Με μια… αναλαμπή, επί γερμανικής κατοχής. Τα θαύματα, όμως, κρατάνε λίγο, ήρθε η απελευθέρωση και… άνθρακες οι τίτλοι ιδιοκτησίας .
Ως διά μαγείας, όμως, το σωτήριο έτος 2007 απέκτησε ξαφνικά από το Δημόσιο τη νομή, κατοχή και κυριότητα της περιοχής. Παλιά μου τέχνη κόσκινο, έσπευσε να δημιουργήσει άλλα σύγχρονα επιχειρηματικά σχήματα. Άρχισε αμέσως να ρευστοποιεί και τη συνέχεια παρακολουθούμε αυτές τις μέρες…
Μοιάζει με παραμύθι, αυτή η σχέση της Ιεράς Μεγίστης Μονής Βατοπαιδίου με τη λίμνη Βιστωνίδα.
Ιδού τώρα, με ιστορικούς όρους, η πραγματικότητα.Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 – 1913 η δυτική (σημερινή ελληνική) Θράκη καταλαμβάνεται από τη Βουλγαρία (συνθήκη Βουκουρεστίου). Η περιοχή της λίμνης, όπως κι όλες οι δημόσιες εκτάσεις, που ήταν πριν οθωμανικές, ανήκουν στο βουλγαρικό κράτος.
Μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο η δυτική Θράκη (συνθήκη του Νεϊγύ 1919) απελευθερώνεται και, όπως, είναι φυσικό, οι πρώην οθωμανικές και ύστερα βουλγαρικές δημόσιες εκτάσεις, περνούν στην κυριότητα του ελληνικού κράτους. Το τελευταίο, μέσω των πρώτων αρχών που εγκαθίστανται στην Κομοτηνή, προκηρύσσει δημόσιο διαγωνισμό για το δικαίωμα της αποκλειστικής αλιείας στην περιοχή. Η μονή αναλαμβάνει ως μισθωτής την εκμετάλλευση.
Μακρόχρονος αγώνας
Ο ενοικιαστής ιδρύει μετοχική εταιρεία και ξεκινά κανονικά η επιχείρηση. Παραλλήλως, αρχίζει ένα μακρόχρονο και πολύμορφο αγώνα. Τον διεξάγει, με πυρήνα τον ισχυρισμό ότι στους προηγούμενους αιώνες (πριν από την Επανάσταση του 1821 και πριν από την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1453) η περιοχή ανήκε στο μοναστήρι.
Αν, όμως, ίσχυε αυτό θα τιναζόταν στον αέρα όλο το εμπράγματο δίκαιο στην Θράκη κι όχι μόνο. Εύστοχα, η πρώτη επίσημη γνωμοδότηση (1922) για τις διεκδικήσεις που πρόβαλε σε βυζαντινά χρσυσόβουλα και οθωμανικά φιρμάνια ήταν: «Καπνός ην και διελύθη, πομφόλυξ και διερράγη»! Αλλά οι ηγούμενοι της μονής δεν το έβαλαν κάτω. Μέσα από απίθανες διαδρομές, που θα ζήλευαν, επαγγελματίες διπλωμάτες και ξεσκολισμένοι επιχειρηματίες κινήθηκαν όλες τις επόμενες δεκαετίες μέχρι το σημερινό σκάνδαλο.
Οι νέες θέσεις
1951
Η μονή εμμένει στη διεκδίκηση της Βιστωνίδας, από νέες θέσεις πλέον, χωρίς να ξεχνά και τους «αρχαίους τίτλους. Πετυχαίνει να επανέλθει το καθεστώς του 1930 με νόμο, που συντάσσει ο Κ. Μητσοτάκης – υφυπουργός Οικονομίας στην κυβέρνηση Σ. Βενιζέλου – αποζημιώνεται, μάλιστα, για τα χρόνια (1946-1951), όταν δεν καταβαλλόταν το ποσοστό των κερδών, που της αναλογούσε από την εκμετάλλευση (δηλαδή το 60%). Παραχωρούνταν στη μονή πάλι το 60% των εσόδων της λίμνης σε ετήσια βάση (προβλεπόταν να ισχύει ως το 1970).
1970 – 1987
Με επιμέρους ρυθμίσεις το καθεστώς που διαμορφώνεται είναι το εξής: το Δημόσιο μισθώνει τη λιμνοθάλασσα σε συνεταιρισμούς (κατά κανόνα στον αλιευτικό συνεταιρισμό Πόρτο Λάγο). Από τα έσοδα της εκμίσθωσης το 40% διατίθεται για τις οικονομικές ανάγκες της μονής και το 20% για τη συντήρηση και τη λειτουργία της Αθωνιάδος Σχολής. Το υπόλοιπο ανήκει στο ελληνικό δημόσιο
1997 – 2007
Η μονή ποτέ δεν αναγνώρισε το καθεστώς και με όσα μέσα διέθετε στο προσκήνιο και το παρασκήνιο προσπαθούσε να το ανατρέψει. Το πέτυχε, τελικά, επί της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή με το τρέχον μέγιστο σκάνδαλο
Το χρονικό
1920
Η Μονή Βατοπεδίου ενοικιάζει από το ελληνικό δημόσιο το δικαίωμα της ιχθυοτροφικής εκμετάλλευσης στη Βιστωνίδα. Έτσι μονιμοποιεί την παρουσία της εκεί.
1922
Το Δημόσιο απορρίπτει τις διεκδικήσεις της μονής ότι τάχα είναι ο ιδιοκτήτης της περιοχής, με βάση βυζαντινά και οθωμανικά έγγραφα
1924 – 1930
Παραχωρείται στη μονή από το κράτος το δικαίωμα εκμετάλλευσης της ιχθυοπαραγωγής της λίμνης (δεν ορίζεται χρόνος), με αντάλλαγμα την παραχώρηση στο Δημόσιο δυο άλλων μοναστηριακών κτημάτων στη Χαλκιδική (Σοφουλάρ και Αγίου Μάμαντα). Το κράτος μετέχει στα κέρδη σε ποσοστό 40%. Εδραιώνεται η παρουσία της μονής
1930 – 1933
Μοναχός της μονής αγοράζει εκτάσεις από μικροϊδιοκτήτες της περιοχής στο νησάκι Μπουρού της λίμνης (με ποιο τρόπο εκτάσεις, οι οποίες, υποτίθεται, ήταν ανέκαθεν ιδιοκτησία της μονής , βρέθηκαν να κατέχονται νομίμως από κατοίκους της περιοχής και να τις αγοράζει η μονή είναι μια πολύπλοκη υπόθεση). Συνολικά, μετά τον θάνατο του μοναχού (1953) η μονή κληρονομεί τα 19/32 της βοσκήσιμης έκτασης στο νησάκι. Το αποτέλεσμα είναι ότι η μονή αποκτά τίτλους ιδιοκτησίας στο νησάκι και βάση για διεκδίκηση ολόκληρης της περιοχής
1935
Η μείωση της ιχθυοπαραγωγής τα τελευταία χρόνια οδηγεί σε νέα δημοπρασία για το δικαίωμα εκμετάλλευσης επί μια δεκαετία. Αναζητείται, δηλαδή, από το κράτος νέος ενοικιαστής, πράγμα που γίνεται τον επόμενο χρόνο.
1941 – 1946
Η κατοχική κυβέρνηση Τσολάκογλου ακυρώνει τις προηγούμενες ρυθμίσεις και αποδίδει «τα απαράγραπτα δικαιώματα κυριότητας και αποκλειστικής εκμετάλλευσης της λίμνης»! Την αποζημιώνει μάλιστα για τις απώλειες της προηγούμενης εξαετίας! Μετά την απελευθέρωση δεν ισχύει, βεβαίως, η ρύθμιση και εισέρχεται σε νέα φάση ο αγώνας για το ιερό δικαίωμα στην ιδιοκτησία της λίμνης.
