Έχει ειπωθεί ότι όσο μεγαλύτερο είναι ένα ψέμα τόσο πιο εύκολα το δέχεται το ευρύ κοινό. Στην περίπτωση της Αμερικανικής πολιτικής τον 20ό αιώνα, αυτή η φράση αποκτά ιδιαίτερο νόημα αν αναλογιστεί κανείς τις διάφορες θεωρίες συνωμοσίας που έχουν διατυπωθεί για μια σειρά ιστορικών και καθοριστικών γεγονότων, όπως:
- Η δολοφονία των αδελφών Κένεντι και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ,
- Η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου,
- Η προσσελήνωση του «Απόλλων 11»,
- Και η επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ έχουν γεννήσει μέσα στα χρόνια πληθώρα θεωριών για το τι πραγματικά συνέβη και για ποιους λόγους.
Οι απόψεις κυμαίνονται από γελοίες φαντασιώσεις μέχρι εμπεριστατωμένες αναλύσεις που λαμβάνουν υπ’ όψιν μαρτυρίες και επιστημονικά στοιχεία.
Πολλές φορές η επίσημη γραμμή για το τι συνέβη για παράδειγμα την 11η Σεπτεμβρίου παρουσιάζει τόσες ελλείψεις και κενά ώστε προκαλεί τον μέσο πολίτη να αναλογιστεί εναλλακτικά σενάρια. Από εκεί και πέρα το μόνο που έχει σημασία είναι το κατά πόσο πιστεύει ο καθένας ότι η κυβέρνησή του μπορεί να του λέει ψέματα η όχι.
Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως του Τζον Κένεντι, οι θεωρίες συνωμοσίας αποδείχτηκαν πολύ ισχυρές (ή αντίθετα η επίσημη γραμμή και προπαγάνδα πολύ αδύναμη). Έτσι φτάσαμε σήμερα η πλειονότητα της κοινής γνώμης να τις έχει αποδεχτεί, ειδικά μετά τον δικαστικό αγώνα που έγινε μετά τη δολοφονία του προέδρου. Στις μέρες μας η επίσημη εκδοχή της «μαγικής σφαίρας» φαντάζει γελοία στους περισσότερους.
Αναζητώντας αφορμή
Στην περίπτωση της επίθεσης των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ, που αυτές τις ημέρες συμπληρώνονται 80 χρόνια από τότε, τα πράγματα δεν είναι το ίδιο σαφή. Πρόκειται καταρχήν για ένα σημαντικότατο γεωπολιτικό γεγονός, καθώς με αφορμή αυτό οι ΗΠΑ πέρασαν οριστικά τη γραμμή του απομονωτισμού μπαίνοντας στον αιματηρό πόλεμο.
Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η κοινή γνώμη και ο πολιτικός κόσμος των ΗΠΑ ήταν διχασμένοι σχετικά με το αν θα έπρεπε η χώρα τους να πάρει μέρος στον Β’ Παγκόσμιο. Η εκλογή του Ρούζβελτ έπαιξε καθοριστικό ρόλο, αφού ο ίδιος ήταν υπέρμαχος ενός διευρυμένου ρόλου της Αμερικής στο παγκόσμιο σύστημα. Πίσω του είχε ισχυρούς βιομηχάνους, οι οποίοι στόχευαν να πλουτίσουν από την κατακόρυφη αύξηση της παραγωγής που θα απαιτούσε η αναμέτρηση.
Ο Ρούζβελτ και αυτοί που τον υποστήριζαν όμως χρειάζονταν μια σημαντική αφορμή προκειμένου να κερδίσουν την υποστήριξη του λαού για έναν τόσο αιματηρό πόλεμο.
Οι σποραδικές επιθέσεις των Boats στον Ατλαντικό δεν αρκούσαν και η εξάπλωση της Ιαπωνίας στον δυτικό Ειρηνικό φάνταζε μακρινή υπόθεση και δεν έπειθε την κοινή γνώμη ως απειλή. Τη λύση έδωσαν οι ίδιοι οι Ιάπωνες που ως διά μαγείας ξαφνικά εξαπέλυσαν μια προσεκτικά οργανωμένη επίθεση στη ναυτική βάση του Περλ Χάρμπορ καταστρέφοντας ένα μεγάλο μέρος του σταθμευμένου αμερικανικού στόλου.
Οι εικόνες της καταστροφής και το πλήγμα στην εθνική υπερηφάνεια είχαν ισχυρό αντίκτυπο και επιτέλους ο Ρούζβελτ κατόρθωσε να κάμψει τις αντιρρήσεις των απομονωτιστών και να κηρύξει τον πόλεμο. Η συνέχεια είναι γνωστή: Χωρίς τη συμμετοχή των ΗΠΑ στον πόλεμο δεν θα μίλαγε σήμερα ο Ομπάμα για άλλον έναν «Αμερικανικό Αιώνα».
Η ιαπωνική προπαρασκευή
Ας πάμε όμως πίσω στον χρόνο και ας ξεκινήσουμε από την πλευρά των Ιαπώνων. Οι τεχνολογικές εξελίξεις είχαν επιτρέψει την κατασκευή αεροπλανοφόρων στη θάλασσα, πράγμα που είχε αλλάξει τα δεδομένα στη ναυτική στρατηγική. Πλέον, κυρίαρχη δύναμη θα ήταν εκείνα τα πλοία που θα μπορούσαν να στέλνουν μαζικά τα αεροπλάνα τους από μακρινές αποστάσεις. Αν ο αντίπαλος δεν είχε επαρκείς πληροφορίες για τις κινήσεις αυτές θα ήταν αντιμέτωπος με ένα συντριπτικό χτύπημα.
Ο προοδευτικός ναύαρχος Γιαμαμότο είχε καταλάβει από νωρίς τη νέα αυτή αντίληψη. Επίσης, πίστευε ότι ο μόνος τρόπος να επικρατήσει η Ιαπωνία στον Ειρηνικό θα ήταν αν ξεκινούσε εκείνη την αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ με ένα ισχυρό χτύπημα στο Ναυτικό τους. Άρα τα σχέδια των Ιαπώνων για το Περλ Χάρμπορ είχαν καταστρωθεί από νωρίς και από επιχειρησιακής πλευράς ήταν άρτια οργανωμένα. Αρκούσε όμως αυτό;
Οι Ιάπωνες είχαν μια μακρά παράδοση στις αιφνιδιαστικές επιθέσεις χωρίς πρώτα να κηρύσσουν τον πόλεμο. Το είχαν ξανακάνει το 1904 στον ρωσοϊαπωνικό πόλεμο. Το ναυτικό των ΗΠΑ με τη σειρά του δεν ήταν διόλου απροετοίμαστο για το ενδεχόμενο μιας τέτοιας ενέργειας. Το 1932 και το 1938 είχαν γίνει μεγάλης κλίμακας ασκήσεις, το σενάριο των οποίων αφορούσε ενδεχόμενη επίθεση με αεροπλανοφόρα κατά του Περλ Χάρμπορ.
Το παιχνίδι του Ρούζβελτ
Ο Ρούζβελτ το 1940 είχε αποφασίσει ο στόλος του Ειρηνικού να σταθμεύει στη Χαβάη αντί για τη Δυτική Ακτή των ΗΠΑ. Οι αντιρρήσεις του τότε ναυάρχου Ρίτσαρντσον ήταν τόσο μεγάλες, ώστε δύο φορές αρνήθηκε να υπακούσει και τελικά αντικαταστάθηκε. Βλέπουμε λοιπόν από την επομένη της εκλογής του Ρούζβελτ μια αλλαγή στην αμερικάνικη τακτική.
Τον Μάρτιο του 1941 η κυβέρνηση των ΗΠΑ πουλούσε και μετέφερε πυρομαχικά στην Ευρώπη, κάτι που ήταν παράνομο με βάση τις διεθνείς δεσμεύσεις της έως τότε.
Τέτοιες ενέργειες ήταν μεν αναγκαίες για τη συντήρηση των Βρετανών, αλλά αποτελούσαν παράλληλα και ένα μεγάλο ρίσκο για μια χώρα που υποτίθεται ότι ήθελε να παραμείνει εκτός της διαμάχης, αφού έδιναν ερείσματα στον Χίτλερ, ο οποίος θα μπορούσε να κηρύξει πόλεμο όποτε ήθελε στις ΗΠΑ, αν δεν ήταν απασχολημένος με τους Σοβιετικούς. Και αφού οι ναζί δεν μπορούσαν, ο Ρούζβελτ έπρεπε να αναζητήσει αντίπαλο στην πλευρά της Ιαπωνίας.
Στις 14 Αυγούστου σε συνάντηση κορυφής ο Τσόρτσιλ τόνισε στους ακόλουθούς του την «απίστευτη θέληση του Ρούζβελτ για τον πόλεμο» και πρόσθεσε πως «προφανώς ήταν αποφασισμένος να μπουν».
Πέρα από αυτά τα γενικά σημάδια και ενδείξεις, υπάρχει και πληθώρα συγκεκριμένων ενεργειών στο πλαίσιο των υπηρεσιών πληροφοριών που καταδεικνύουν τη συγκάλυψη. Μήνες πριν, ο δρ Σρέιμπερ, διπλωμάτης του Περού στο Τόκιο, διεμήνυσε στην αμερικανική πρεσβεία ότι είχε μάθει πως υπήρχε οργανωμένο σχέδιο αιφνιδιαστικού χτυπήματος στο Περλ Χάρμπορ.
Ο Ντούσκο Πόποφ, από τους κορυφαίους πράκτορες των Βρετανών, ανέφερε στο FBI ότι η επίθεση θα ερχόταν σύντομα και την ανέλυσε εις βάθος. Η απάντηση των ομοσπονδιακών έλεγε ότι αυτά που τους είπε ήταν «…τόσο ακριβή, τόσο πλήρη που δεν μπορούμε να τα πιστέψουμε. Οι πληροφορίες εξηγούν ακριβώς που, πότε, πώς και από ποιους θα δεχτούμε επίθεση. Μοιάζουν με παγίδα».
Ο Κίλσο Χαν, πράκτορας των Κινέζων, ανέφερε ότι η κορεατική αντίσταση είχε αποδείξεις πως οι Ιάπωνες σχεδίαζαν επίθεση στο Περλ Χάρμπορ πριν από τα Χριστούγεννα. Αυτές οι τρεις είναι λίγες μόνο από τις πολυάριθμες πηγές που είχαν προειδοποιήσει για το ενδεχόμενο χτύπημα.
«Ένα μάτσο παλιοσίδερα»
Εκτός όμως από πληροφορίες τρίτων, η αμερικανική ηγεσία είχε και τις δικές της πηγές. Ένα σημαντικό στοιχείο στην όλη υπόθεση είναι το ότι οι Αμερικανοί είχαν από καιρό σπάσει τον ιαπωνικό κώδικα και κατά συνέπεια μπορούσαν να αποκρυπτογραφούν όσα μηνύματα κατόρθωναν να υποκλέψουν από εκείνους.
Αυτός ήταν ίσως ο πιο καθοριστικός παράγοντας για την έκβαση της θαλάσσιας μάχης του Ειρηνικού στη συνέχεια. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος αυτής της προσπάθειας, αναφέρουμε ότι η υπηρεσία πληροφοριών του Ναυτικού υπέκλεπτε καθημερινά εκατοντάδες τέτοια μηνύματα. Τα περισσότερα από αυτά ήταν είτε διαταγές μεταξύ των ιαπωνικών δυνάμεων είτε ακόμα και η επικοινωνία των διπλωματών τους με την κυβέρνηση στο Τόκιο.
Ενώ ο καιρός πλησίαζε, η ιαπωνική ναυτική δύναμη σιγά σιγά συγκεντρωνόταν και προετοιμαζόταν. Υπάρχει μια διαφωνία σχετικά με το κατά πόσο ο στόλος που ο Γιαμαμότο έστειλε στο Περλ Χάρμπορ τήρησε τη διαταγή σιγής ασυρμάτου που τους είχε δοθεί πριν από την επίθεση.
Πέρα από αυτό, όμως, η υπηρεσία πληροφοριών του Ναυτικού των ΗΠΑ είχε στη διάθεσή της πληθώρα μηνυμάτων που προϊδέαζαν για την αιματηρή συνέχεια. Ανάμεσα σε αυτά, υπήρξαν αρκετά στα οποία τονίζονταν οι ακριβείς θέσεις των αμερικανικών πλοίων στον λιμένα του νησιού προκειμένου να τις γνωρίζουν οι Ιάπωνες πιλότοι.
Λίγες μέρες πριν εκδηλωθεί η επίθεση, τα αεροπλανοφόρα Έντερπραϊζ και Λέξινγκτον μαζί με κάποια από τα συνοδευτικά πλοία τους έλαβαν εντολή να αναχωρήσουν «το συντομότερο δυνατό» από το Περλ Χάρμπορ. Η απόφαση αυτή ήταν καθοριστική διότι, πρώτον, στερούσε από τις υπάρχουσες δυνάμεις το 40% των αεροσκαφών τους και, δεύτερον, απομάκρυνε τα πιο μοντέρνα και αποτελεσματικά πλοία των Αμερικανών από την επερχόμενη καταστροφή.
Όπως ανέφερε αργότερα στο Κογκρέσο ο ναύαρχος Μπλοχ, «οι Ιάπωνες κατέστρεψαν ένα μάτσο παλιοσίδερα. Υπό μια έννοια μας έκαναν χάρη». Αν ο Ρούζβελτ όντως ήξερε για την επίθεση, είναι λογικό ότι θα προσπαθούσε να σώσει το καλύτερο κομμάτι του στόλου του για την επόμενη μέρα. Έτσι κι αλλιώς η εικόνα του πλήθους των φλεγόμενων και αναποδογυρισμένων πλοίων θα ήταν το ίδιο συγκλονιστική είτε ήταν απαρχαιωμένα είτε καινούργια.
Ιαπωνικές έριδες
Όταν ο ιαπωνικός στόλος πληροφορήθηκε από τους κατασκόπους στο νησί για την αναχώρηση των αμερικανικών αεροπλανοφόρων, η ηγεσία του βρέθηκε σε δίλημμα. Ο επικεφαλής της αεροπορικής δύναμης, πλοίαρχος Φουσίντα, θεώρησε ότι έπρεπε να ακυρώσουν την επίθεση, αφού οι πιο πολύτιμοι στόχοι απουσίαζαν. Ο ναύαρχος Ναγκούμο όμως επέμενε να συνεχιστεί.
Αν ο Γιαμαμότο μπορούσε να πάρει ο ίδιος την απόφαση, πιθανότατα θα ανέβαλλε το χτύπημα. Όμως, ο Ναγκούμο είχε διαταγές να μην επικοινωνεί με δική του πρωτοβουλία με τη διοίκηση. Του είχαν δώσει οδηγίες αν γίνει αντιληπτός εντός τεσσάρων ημερών απόστασης να ακυρώσει την αποστολή. Αν η απόσταση ήταν δύο ημέρες, τότε θα έπρεπε να πάρει ο ίδιος την απόφαση. Και αν ήταν κάτω από δύο θα έπρεπε να προχωρήσει.
Τελικά θύματα οι ναύτες
Η αποσιώπηση των προειδοποιήσεων εκ μέρους της ηγεσίας του αμερικανικού ναυτικού είχε φυσικά ως επίκεντρο τους δυστυχείς ναύτες και στρατιώτες που φύλαγαν το Περλ Χάρμπορ. Στα τέλη Νοεμβρίου, οι υπηρεσίες του Ναυτικού στη Χαβάη αναφέρουν πως μια δύναμη αεροπλανοφόρων εντοπίστηκε μακριά στα βόρεια του νησιού.
Στη συνέχεια η διοίκηση τους έστειλε μια σειρά από αντικρουόμενα μηνύματα στα οποία ανέφερε ότι ο εν λόγω στόλος βρισκόταν κοντά στις Φιλιππίνες, δηλαδή σε μεγάλη απόσταση από εκείνους. Επιπρόσθετα, τους επέστησε την προσοχή στην πιθανότητα δολιοφθορών ως πρώτη πηγή κινδύνου.
Υπό αυτό το πρίσμα δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη η γνωστή ατάκα του υπολοχαγού Τάιλερ, που όταν οι χειριστές των ραντάρ του έδειξαν τα πολλαπλά στίγματα που είχαν εμφανιστεί, εκείνος τους είπε «ξεχάστε τα!». Φυσικά, ήταν το πρώτο κύμα αεροπλάνων που εφορμούσε.
Η στάση αυτή οφειλόταν στις πληροφορίες που του είχε δώσει η διοίκηση του Ναυτικού νωρίτερα. Στο παρά πέντε της επίθεσης, ο Γιαμαμότο έστειλε στον στόλο του το μήνυμα «Σκαρφαλώστε Νιτακαγιάμα 1208». Το συγκεκριμένο όνομα (Νιτάκα) είναι το πιο ψηλό βουνό της Ιαπωνίας και το 1208 ήταν προφανώς η ημερομηνία 8 Δεκεμβρίου. Το μήνυμα αυτό υποκλάπηκε από τους Αμερικανούς, αλλά αγνοήθηκε.
Αφού έγιναν όλα αυτά, το πρωί της 8ης Δεκεμβρίου 1941 οι Ιάπωνες πιλότοι έπιασαν τον στόλο των ΗΠΑ στο Περλ Χάρμπορ με κατεβασμένα τα χέρια, χωρίς πληροφορίες, χωρίς αεροσκάφη, εν ολίγοις χωρίς τη δυνατότητα να αμυνθεί ουσιαστικά. Το αποτέλεσμα φυσικά ήταν η ολοκληρωτική καταστροφή, αφού τα περισσότερα πλοία στον λιμένα βυθίστηκαν ή καταστράφηκαν. Χιλιάδες Αμερικανοί έχασαν τη ζωή τους μέσα σε μια κόλαση πυρός από τον ουρανό.
Ο αυτόπτης μάρτυρας Στέρλινγκ Κέιλ, που ήταν βοηθός φαρμακοποιού στη βάση, περιγράφει την ταχύτητα και την ακρίβεια της επίθεσης: «Τα ιπτάμενα βομβαρδιστικά ήταν σχεδόν πάνω από τον ώμο μου κι άρχισαν να πέφτουν οι τορπίλες, σηκώνοντας το νερό 2,5 μέτρα περίπου. Είδα ότι πέντε ή έξι από αυτά κατευθύνονταν προς το Οκλαχόμα κι άρχισα να τρέχω κι εγώ προς τα εκεί. Δεν προλάβαμε όμως να φτάσουμε. Το πλοίο, στο οποίο επέβαιναν 400 άντρες, χτυπήθηκε με έξι τορπίλες και βυθίστηκε μέσα σε 12 λεπτά».
Ο στόχος επετεύχθη
Την ώρα της μάχης, διαβλέποντας τη νίκη, ο Φουσίντα καλεί τον Ναγκούμο να ανιχνεύσουν την ευρύτερη περιοχή για να εντοπίσουν τα αεροπλανοφόρα που απουσίαζαν. Ο ναύαρχος αρνείται δηλώνοντας ευχαριστημένος από την κατάληξη. Τότε, όπως και στις 11.9.2001, προκλήθηκε σάλος και πλέον ήταν ο λαός αυτός που πίεζε τον Ρούζβελτ για πόλεμο, με τη Γερουσία να ψηφίζει «ναι» με μόλις μια ψήφο κατά.
Ο Ρούζβελτ είχε κερδίσει την υποστήριξη που χρειαζόταν και η Αμερική μπήκε στον πόλεμο γυρνώντας αποφασιστικά την πλάστιγγα της κατάληξής του. Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Αμερικανός πρόεδρος προεκλογικά είχε στηρίξει με πάθος την άποψη ότι οι ΗΠΑ δεν θα πολεμούσαν για κανέναν λόγο εκτός αν πρώτα τους επιτίθονταν, καταφέρνοντας έτσι να εμφανιστεί ως ειρηνιστής.
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι εάν συγκεκριμένοι κύκλοι στην ηγεσία των ΗΠΑ το ήθελαν, θα μπορούσαν όντως με σχετική άνεση να προκαλέσουν με την απάθειά τους την ιαπωνική ηγεσία φέρνοντας την Αμερική στον πόλεμο μια ώρα αρχύτερα. Στο κάτω κάτω, ο εχθρός υπήρχε, το συμφέρον υπήρχε, οπότε δεν θα χρειαζόταν να ξεκινήσουν εκ του μηδενός την προσπάθειά τους. Χρειαζόταν απλώς η σπίθα που θα προκαλούσε την έκρηξη. Είναι σημαντικό ότι στην υπόθεση του Περλ Χάρμπορ υπάρχει πληθώρα εγγράφων που έχουν χαρακτηριστεί απόρρητα και πληθώρα μαρτύρων που έχουν αγνοηθεί.
Ίσως όμως θα έπρεπε να είμαστε το ίδιο δύσπιστοι όσο και ο ναύαρχος Γιαμαμότο, ο οποίος στη διάρκεια των έξαλλων πανηγυρισμών που ακολούθησαν την επίθεση στεκόταν βλοσυρός και δυσαρεστημένος επειδή το χτύπημα δεν ήταν συντριπτικό, όπως το είχε σχεδιάσει. Πράγματι, ύστερα από έξι μήνες στη ναυμαχία του Μίντγουεϊ φάνηκε ότι αυτός και ο Φουσίντα είχαν δίκιο. Οι Ιάπωνες δεν γνώριζαν ότι ο μόνος τρόπος να πάρεις τόσο εύκολα το τυρί είναι να μπεις στη φάκα. Το ότι το «τυρί» ήταν κάποια παλιοσίδερα με κάποιες χιλιάδες ψυχές μέσα δεν φαίνεται να προβλημάτισε τον ιδιοκτήτη της φάκας…
