Η καρδιά του είχε βάλει πλώρη για σοβαρά προβλήματα, ωστόσο αυτός αποφάσισε να καταπολεμήσει την υψηλή χοληστερόλη με τον δύσκολο τρόπο: χωρίς φάρμακα.
O Γιώργος βρισκόταν και πάλι στην ίδια θέση που είχε βρεθεί αρκετές φορές στο παρελθόν: θα αγνοούσε για άλλη μία φορά τη συμβουλή του οικογενειακού γιατρού του. Ενός ανθρώπου που είχε βοηθήσει επανειλημμένως την οικογένειά του, όπως τότε που έσωσε τον παππού του διαγιγνώσκοντας ένα πρόβλημα, που όλοι οι άλλοι γιατροί ήταν αδύνατον να εντοπίσουν.
Επί πολλά συναπτά έτη, ο συγκεκριμένος γιατρός παρακολουθούσε τον Γιώργο με πλήρη επαγγελματισμό, ωστόσο εκείνος τώρα ήταν έτοιμος να βγει από το ιατρείο του πετώντας στο καλάθι τη συνταγή που του είχε γράψει.
Όπως εκατομμύρια άλλοι άντρες, ο Γιώργος είχε υψηλή χοληστερόλη. Οταν ήλεγξε για πρώτη φορά τα επίπεδά της πριν από επτά χρόνια, η καλή HDL χοληστερόλη του ήταν σε ικανοποιητικά επίπεδα των 50 mg/dl, ωστόσο η κακή LDL χοληστερόλη του ήταν 142 mg/dl – πάνω από το ανώτερο επιτρεπόμενο όριο των 130 mg/dl, σύμφωνα με τους αρμόδιους οργανισμούς. Μετά από εκείνη τη μέτρηση, ο Γιώργος υποσχέθηκε στο γιατρό του ότι θα βελτίωνε τη διατροφή του.
Δεκαεννέα μήνες αργότερα ωστόσο η LDL του είχε σκαρφαλώσει στα 151 mg/dl. «Ξέρω ότι προσπαθείς να τρως πιο υγιεινά, όμως τώρα πλέον η χοληστερόλη σου έχει φτάσει σε ένα σημείο, στο οποίο θα έπρεπε να σκεφθείς σοβαρά το ενδεχόμενο να ξεκινήσεις τη λήψη ενός φαρμάκου για τη μείωσή της» του είπε με σοβαρότητα ο γιατρός. Εκείνη τη φορά ο Γιώργος είπε στον εαυτό του ότι ήρθε η ώρα να αποχωριστεί για πάντα τα κέικ και τις κρέμες γάλακτος. Οπως αποδείχθηκε, βέβαια, η μόνη μεγάλη απόφαση που πήρε ήταν να μην ελέγξει τα επίπεδα χοληστερόλης του για τα επόμενα 3,5 χρόνια.
Τώρα λοιπόν βρισκόταν και πάλι στο ιατρείο και τα νέα δεν ήταν καθόλου καλά. «Η χοληστερόλη σου έχει φτάσει το 175» είπε ο γιατρός. Ολες οι υποσχέσεις για υγιεινή διατροφή ήταν μόνο ένα όνειρο απατηλό. Αυτήν τη φορά ο Γιώργος ένιωθε σαν ένα παιδί που γύρισε στο σπίτι με έναν σχολικό έλεγχο, ο οποίος είχε για τρίτη συνεχή φορά κακούς βαθμούς. «Πιστεύω ότι είναι απαραίτητο να ξεκινήσεις τη λήψη μίας στατίνης» ανέφερε ο γιατρός. Η συνταγή με το φάρμακο ήταν τοποθετημένη πάνω στο γραφείο. Ο Γιώργος υποσχέθηκε στο γιατρό ότι θα έρθει σύντομα σε επαφή μαζί του.
Εάν κάποιος διάβαζε τα αποτελέσματα των μελετών σχετικά με τα οφέλη των στατινών, θα χαρακτήριζε τρελό τον οποιονδήποτε αρνιόταν να λάβει αυτά τα θαυματουργά φάρμακα «κατατρόπωσης» της χοληστερόλης. Από την πρώτη κυκλοφορία τους στην παγκόσμια αγορά το 1987 έως σήμερα, οι στατίνες -σκευάσματα που μπλοκάρουν την παραγωγή χοληστερόλης στο ήπαρ- έχουν λάβει διθυραμβικά σχόλια.
Μάλιστα, σύμφωνα με τα στοιχεία, τα οφέλη τους δεν σταματούν στον έλεγχο της χοληστερόλης. Το τελευταίο διάστημα, ειδικοί υποστηρίζουν ότι οι στατίνες μπορούν να προλάβουν την εμφάνιση μορφών καρκίνου, να ενδυναμώσουν τα οστά και να χαρίσουν καλύτερη στύση. Σε πρόσφατο άρθρο στο επιστημονικό έντυπο Clinical Infectious Diseases αναφέρθηκε επίσης ότι οι στατίνες μπορούν να αποτελέσουν ασπίδα ενάντια στην εμφάνιση ενδεχόμενης πανδημίας γρίπης.
Εάν όλα αυτά ήταν αλήθεια, τι ήταν εκείνο που απέτρεπε τον Γιώργο από το να λάβει τα θαυματουργά φάρμακα; Τον Αύγουστο του 2001, μία στατίνη -η σεριβαστατίνη- αποσύρθηκε από την παγκόσμια αγορά μετά τη σύνδεσή της με πρόκληση ραβδομυόλυσης. Αυτή είναι μία σχετικώς σπάνια κατάσταση, κατά την οποία παρατηρείται καταστροφή των μυϊκών κυττάρων. Το περιεχόμενο των κατακερματισμένων μυϊκών κυττάρων εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος και ως επακόλουθο μπορεί να προκληθούν σοβαρές, ακόμα και δυνητικά θανατηφόρες, βλάβες στους νεφρούς ή και σε άλλα όργανα.
Τελικώς, οι αρμόδιοι οργανισμοί ανέφεραν ότι οι πιθανότητες εμφάνισης παρενεργειών, όπως η ραβδομυόλυση, από τη λήψη στατινών είναι 1 ανά 20.000 ασθενείς. Ωστόσο ερευνητές υποστηρίζουν ότι σε περιπτώσεις έντονης άσκησης, όπως στο μαραθώνιο, οι πιθανότητες αυτές αυξάνονται. Ορισμένοι επιστήμονες διερευνούν επίσης εάν η αύξηση των ηπατικών ενζύμων στο αίμα, που συνδέεται με τις στατίνες, μαρτυρά πρόβλημα στο όργανο, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται και η συζήτηση σχετικά με το αν η λήψη στατινών προκαλεί απώλεια μνήμης.
Τη στιγμή που αρκετοί ειδικοί προειδοποιούν για κινδύνους, στους οποίους δεν έχει δοθεί η δέουσα σημασία, ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός επιστημόνων τονίζει ότι τα οφέλη των στατινών έχουν υπερεκτιμηθεί. Πρόσφατο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Business Week έκανε λόγο για επιθετικό μάρκετινγκ των φαρμακευτικών εταιρειών με χρήση ψεύτικων στατιστικών.
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε διαφήμιση σχετικά με μία στατίνη στις ΗΠΑ αναφερόταν ότι το φάρμακο συνδέεται με μείωση κατά 36% του κινδύνου καρδιακού επεισοδίου, παρότι οι έρευνες είχαν δείξει ότι η ουσία ήταν ελάχιστα πιο αποτελεσματική από ένα εικονικό φάρμακο. «Εάν κάποιο άτομο έχει ήδη περάσει καρδιακό επεισόδιο, η λήψη μίας στατίνης προσφέρει μικρά μεν, αλλά άκρως ρεαλιστικά οφέλη» αναφέρει ο Τζερόμ Χόφμαν, καθηγητής Κλινικής Ιατρικής στο UCLA. «Ωστόσο χρειάζεται να λαμβάνουν τουλάχιστον 50 άτομα στατίνη επί πέντε έτη, ώστε να ωφεληθεί ένα εξ αυτών.
Όλοι αυτοί οι ασθενείς θα αποφέρουν σημαντικά κέρδη στις φαρμακοβιομηχανίες και στους γιατρούς, μέσω των επισκέψεων στα ιατρεία τους, ενώ την ίδια στιγμή θα αντιμετωπίζουν κινδύνους παρενεργειών».
Ο Γιώργος έχει πάρει θέση σε όλα αυτά μπαίνοντας στο στρατόπεδο των σκεπτικιστών, αλλά ακόμα περισσότερο από εκείνον έχει στρατευθεί κατά των στατινών η σύζυγός του. Η γυναίκα αυτή είναι ένα άτομο με ισχυρή θέληση και πολλές σπουδές, το οποίο έχει ασχοληθεί, μεταξύ άλλων, με την εναλλακτική ιατρική, τη γιόγκα, καθώς και με θέματα διατροφής, με τη βοήθεια ενός διατροφολόγου, ο οποίος την έπεισε πως ο σύζυγός της μπορεί να νικήσει την υψηλή χοληστερόλη απλώς ακολουθώντας σωστή διατροφή. Ποια είναι η συνταγή, σύμφωνα με το διατροφολόγο; Πολλά φασόλια κι έλαια ψαριών.
Η σύζυγος του Γιώργου επιμένει ότι κυρίως ο τύπος των υδατοδιαλυτών ινών που περιέχουν τα φασόλια (και οι οποίες περιέχονται επίσης στη βρώμη και το κριθάρι) μειώνει την απορρόφηση της χοληστερόλης, που λαμβάνεται μέσω της διατροφής, μέσω της απομάκρυνσης περισσότερης χολής από τον οργανισμό. Δεδομένου ότι το συκώτι μας αποσπά την LDL χοληστερόλη από την κυκλοφορία του αίματος, προκειμένου να δημιουργήσει φρέσκια χολή και να ξαναγεμίσει τις δεξαμενές, όσο περισσότερη χολή αφαιρείται μέσω των ινών τόσο θα πέφτει η χοληστερόλη. Σε ό,τι αφορά τα έλαια των ψαριών, αυτά περιέχουν ω-3 λιπαρά οξέα, τα οποία έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν τα τριγλυκερίδια.
Ο Γιώργος εμπιστεύεται το γιατρό του, ωστόσο δεν κοιμάται μαζί του τα βράδια. Ετσι αποφασίζει να δώσει μία ευκαιρία στα φασόλια, που αποτελούν τη «συνταγή» ενάντια στη χοληστερόλη της γυναίκας του.
Tο πρώτο δίμηνο, ακολουθώντας το μενού της συζύγου του, ο Γιώργος τρώει φασόλια δύο φορές την ημέρα, ενώ το σπίτι έχει τόσες προμήθειες από φακές, που θα μπορούσε να ανοίξει μπακάλικο. Παράλληλα μειώνει σημαντικά την κατανάλωση μπισκότων, ντόνατ κι άλλων παρόμοιων ανθυγιεινών σνακ και αυξάνει την κατανάλωση φρέσκων φρούτων (μελέτη του Εθνικού Ινστιτούτου για την Καρδιά, τους Πνεύμονες και το Αίμα των ΗΠΑ έδειξε ότι η κατανάλωση πολλών φρούτων και λαχανικών μπορεί να κρατήσει χαμηλά τα επίπεδα της LDL). Μεταξύ των κύριων γευμάτων, ο Γιώργος προσπαθεί να τρώει αποξηραμένα φρούτα και ξηρούς καρπούς αντί για σοκολάτες, όπως συνήθιζε παλιά. Λίγο πριν από τον βραδινό ύπνο, όταν το θυμάται, παίρνει μία κάψουλα με έλαια ψαριών.
Αυτό είναι λίγο έως πολύ το πρόγραμμα. Τέσσερις μήνες μετά την υιοθέτησή του, ο Γιώργος υποβάλλεται σε εξετάσεις αίματος και τα αποτελέσματα τον εκπλήσσουν. Η LDL του έχει πέσει από 175 σε 152 – συνεχίζει να είναι υψηλή, ωστόσο η μείωσή της είναι αξιοσέβαστη. Τα τριγλυκερίδιά του παραμένουν στα ίδια επίπεδα -86- ωστόσο οποιοδήποτε επίπεδο κάτω των 150 θεωρείται φυσιολογικό. Το μόνο αρνητικό στοιχείο είναι ότι η καλή HDL χοληστερόλη του έχει πέσει στο 39, τη στιγμή που οι καρδιολογικές εταιρείες τονίζουν ότι HDL με σκορ μικρότερο του 40 συνδέεται με μεγάλο κίνδυνο καρδιοπάθειας.
Η πρόοδος πάντως του Γιώργου είναι αρκετά σημαντική για να τον πείσει να διευρύνει το «διατροφικό portfolio» του, όπως είναι ο όρος που δημοσιεύθηκε το 2006 σε μελέτη στο επιστημονικό έντυπο American Journal of Clinical Nutrition. Σύμφωνα με αυτόν τον όρο, ένα μενού με ποικιλία τροφίμων που μειώνουν τη χοληστερόλη μπορεί να αποφέρει μακροπρόθεσμα κέρδη για τον οργανισμό.
Το διευρυμένο αυτό μενού περιλαμβάνει τροφές πλούσιες σε ίνες (τα γνωστά φασόλια που λέγαμε), ξηρούς καρπούς (μειώνουν την LDL κι αυξάνουν την HDL και τα τριγλυκερίδια), πρωτεΐνη σόγιας (μειώνει την LDL) και φυτοστερόλες (στοιχεία των φυτών που μπλοκάρουν την απορρόφηση χοληστερόλης). «Καθεμία από αυτές τις τροφές μπορεί να μειώσει τη χοληστερόλη κατά περίπου 5%» λέει ο Σίριλ Κένταλ, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, που συνέβαλε στην ανάπτυξη της σύλληψης του όρου «διατροφικό portfolio».
«Βάζοντας όλες αυτές τις τροφές στο ίδιο πλαίσιο διατροφής μπορεί κάποιος να επιτύχει ένα συνολικό όφελος μείωσης της χοληστερόλης, της τάξεως του 20%». Ο περιορισμός κατανάλωσης κορεσμένου λίπους και χοληστερόλης μέσω των τροφών προσφέρει επιπλέον μείωση, της τάξεως του 10%. Ορισμένα άτομα στη μελέτη του Κένταλ εμφάνισαν μείωση της χοληστερόλης, της τάξεως του 25%-35%, παρόμοια με εκείνη που επιτυγχάνεται με λήψη κάποιων στατινών.
Η ημέρα του Γιώργου αρχίζει με πλιγούρι βρώμης. Συνεχίζεται με ξηρούς καρπούς και αποξηραμένα φρούτα σε συνδυασμό με μία μαργαρίνη πλούσια σε φυτοστερόλες. Ο ήρωάς μας τρώει ψάρι δύο ή τρεις φορές την εβδομάδα, ενώ λαμβάνει και κάψουλες ελαίων ψαριών. Κάποιες φορές τρώει κρέας, ωστόσο προτιμά κρέας ελαφιού που έχει λιγότερο λίπος. Παρότι πού και πού τρώει λίγη σόγια, προτιμά όμως να την αποφεύγει.
Όταν θέλει να φάει κάτι γλυκό, προτιμά το κόκκινο γκρέιπφρουτ. Μελέτη που διεξήχθη το 2006 στο Ισραήλ έδειξε ότι άτομα που έτρωγαν ένα κόκκινο γκρέιπφρουτ την ημέρα εμφάνισαν μείωση στα επίπεδα χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων. Οποιος όμως λαμβάνει ήδη στατίνες, πρέπει να μην ακολουθεί αυτήν τη συμβουλή – το γκρέιπφρουτ μπορεί να μεγεθύνει τις αρνητικές επιδράσεις του φαρμάκου.
Ανασκόπηση μελετών που δημοσιεύθηκε το 2005 στην επιθεώρηση New England Journal of Medicine και αφορούσε διαφορετικές στρατηγικές διαχείρισης της HDL χοληστερόλης έδειξε ότι η άσκηση και η απώλεια βάρους αποτελούν τις κύριες μεθόδους αύξησης της καλής χοληστερόλης. Ακολουθώντας αυτήν τη συμβουλή, ο Γιώργος τρέχει τέσσερις φορές την εβδομάδα και προσπαθεί να μην τρώει μεγάλες μερίδες φαγητού – πράγμα δύσκολο, βέβαια, κυρίως για έναν άντρα που μεγάλωσε σε μία οικογένεια, που του γέμιζε συνεχώς το πιάτο ως ένδειξη αγάπης.
Πέντε μήνες μετά την τελευταία εξέταση αίματος, ο Γιώργος αποφασίζει ότι είναι η ώρα να κάνει πάλι εξετάσεις. Εχει ακολουθήσει τις επιταγές του «διατροφικού portfolio» σε ποσοστό 70%-80% και αναρωτιέται εάν αυτό είναι αρκετό για να ρυθμίσει τη χοληστερόλη του.
Οπως αποδεικνύεται είναι υπεραρκετό. LDL 120 από 175. Τριγλυκερίδια 63. Αλλά και το τρέξιμο φαίνεται ότι έχει κάνει το θαύμα του: HDL 45 από 39.
Ο Γιώργος είναι ενθουσιασμένος. Ηταν πολύ ευκολότερο απ’ ό,τι περίμενε. Είχε προσπαθήσει, αλλά χωρίς να στερηθεί τα πάντα. Χρειάστηκε να έχει αυτοέλεγχο, αλλά κάποιες φορές ξεχνούσε το πρόγραμμά του. Δεν έτρωγε πάντα το γκρέιπφρουτ ή τις φυτικές στερόλες του. Σε κάποιες περιπτώσεις δεν αντιστεκόταν σε ένα ντόνατ ή έμπαινε στο κοντινότερο φαστ φουντ για να τσακίσει ένα χάμπουργκερ. Παρόλα αυτά, τα νούμερα των εξετάσεων τον αποζημίωσαν.
«Πρόκειται για μία προσέγγιση άκρως αληθινή κι εφικτή» λέει ο Κένταλ. «Ολοι προσπαθούμε να ακολουθούμε τους κανόνες σωστής διατροφής, ωστόσο αρκετά συχνά υπάρχουν ευκαιρίες για να χαλάσουμε το πρόγραμμα: δείπνα επαγγελματικά και μη, ταξίδια, λιγούρες. Εάν όμως μπορούμε μία στο τόσο να απολαμβάνουμε μια διατροφική αμαρτία και συγχρόνως να επιτυγχάνουμε τους στόχους μείωσης της χοληστερόλης, αυτό είναι άκρως σημαντικό».
Ο γιατρός του Γιώργου, πάντως, λέει ότι το έχει ξαναδεί αυτό το έργο. «Εχω δει ασθενείς που έχουν καταφέρει να μειώσουν δραματικά τη χοληστερόλη τους βελτιώνοντας απλώς τη διατροφή τους. Το πρόβλημα είναι ότι την επόμενη φορά που έρχονται στο ιατρείο μου τα αποτελέσματα είναι πάλι άσχημα, όπως στην αρχή. Είναι σημαντικό να μειώσει κάποιος μόνος του τη χοληστερόλη, το σημαντικότερο όμως είναι να διατηρήσει αυτήν τη μείωση».
Ο Γιώργος ρωτά λοιπόν το γιατρό: «Πόσες πιθανότητες έχω να κρατήσω τη χοληστερόλη μου σε αυτά τα χαμηλά επίπεδα χωρίς να πάρω στατίνη;». Ο γιατρός μένει σιωπηλός για λίγο. «Δεν έχω επιστημονικά στοιχεία για να σου δώσω την απάντηση, ωστόσο έχω 21 χρόνια κλινικής εμπειρίας στην πλάτη μου για να μπορώ να πω ότι οι πιθανότητες είναι λιγότερες από 50-50. Και είμαι επιεικής» καταλήγει.
Εάν περάσει ένας χρόνος και ο Γιώργος ξανακυλήσει, ίσως αποφασίσει να πάρει το φάρμακο. Ωστόσο πιστεύει ότι μες στην εμμονή μας για τα υποτιθέμενα θαυματουργά φάρμακα, αρκετά συχνά ξεχνάμε ότι μπορούμε να επιτύχουμε τα ίδια αποτελέσματα με τη δύναμη της θέλησης και της διατροφής. Αυτός είναι ο άνθρωπος που κρατάει την υγεία σου στα χέρια του.
Όπως λέει, έπρεπε να έβλεπες την έκφραση της γυναίκας του όταν έλαβε τα τελευταία αποτελέσματα των εξετάσεών του. Το πρόσωπό της φωτίστηκε. Ο Γιώργος είναι τυχερός: έχει μία γυναίκα που βρίσκει τη χαμηλή χοληστερόλη πολύ σέξι.
