Η περιοχή της Ανατολικής Αφρικής έχει τον ταχύτερα αναπτυσσόμενο πληθυσμό στην Αφρική. Μεταξύ 2013 και 2017, ο ρυθμός ανάπτυξής του ήταν διπλάσιος από τον μέσο όρο της Αφρικής. Η συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή γνωρίζει επίσης ισχυρή οικονομική ανάπτυξη. Το μερίδιο της υποσαχάριας χώρας στο ΑΕΠ έχει αυξηθεί από 14% το 2000 σε 21% το 2022.
Αυτή η ανάπτυξη μεταφράζεται σε υψηλότερη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Ανάμεσα σε μια ποικιλία νέων ενεργειακών προτάσεων είναι η κατασκευή πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής. Νωρίτερα αυτό το έτος, η Ουγκάντα ανακοίνωσε σχέδια για την κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου 2.000 MW 150 χιλιόμετρα βόρεια της Καμπάλα, με το πρώτο σταθμό 1.000 MW να εκτιμάται ότι θα λειτουργήσει έως το 2031. Η Ρουάντα επίσης υπέγραψε πρόσφατα συμφωνία για την κατασκευή πυρηνικού αντιδραστήρα, ενώ η Κένυα και η Τανζανία έχουν προβεί και αυτές με τη σειρά τους σε παρόμοιες ανακοινώσεις.
Είναι από πολλές απόψεις δελεαστικό για αυτές τις χώρες να επιδιώξουν την κατασκευή πυρηνικού σταθμού. Ακόμη και ένας πυρηνικός αντιδραστήρας μεγάλης κλίμακας θα διπλασίαζε τυπικά την εθνική ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Επιπλέον, είναι μια τεχνολογία που είναι —θεωρητικά τουλάχιστον— ικανή να παρέχει σταθερή παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ανεξάρτητα από τον καιρό, την εποχή ή την ώρα της ημέρας.
Ένας άλλος παράγοντας που παρακινεί πολλούς πιθανούς εισερχόμενους παίκτες στην πυρηνική ενέργεια το γεγονός ότι ιστορικά έχει γίνει αντιληπτή από πολλές πλευρές ως επιβεβαίωση της υψηλής τεχνολογικής κατάστασης και ως απόδειξη της εθνικής αξιοπρέπειας. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι πολλά από τα τεχνολογικά και οικονομικά ισχυρότερα κράτη του κόσμου έχουν πλέον κλείσει τους πυρηνικούς σταθμούς τους. Η Γερμανία και η Ιταλία αποτελούν παραδείγματα αυτής της κατάστασης.
Υπάρχουν όμως αρκετοί κίνδυνοι για την επιλογή του πυρηνικού μονοπατιού. Το μεγαλύτερο κατά την άποψή μου είναι το οικονομικό. Το κόστος κατασκευής, συντήρησης και αργότερα παροπλισμού ενός πυρηνικού σταθμού το καθιστά έναν από τους πιο ακριβούς τρόπους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας . Το πραγματικό κόστος είναι πάντα πολύ υψηλότερο από αυτό που είχε αρχικά ανακοινωθεί .
Μαζί με αυτό, η περίοδος κατασκευής είναι συνήθως πολλά χρόνια μεγαλύτερη από ό,τι είχε δηλωθεί στην αρχή.
Επιπλέον, τα ζητήματα ασφάλειας δεν μπορούν ποτέ να υποτιμηθούν όταν ασχολούμαστε με την πυρηνική ενέργεια, όπως επαρκώς απέδειξε η καταστροφή της Φουκουσίμα του 2011 στην Ιαπωνία.
Η επικίνδυνη πορεία προς τα πυρηνικά
Υπάρχουν δύο επιχειρήματα κατά των πυρηνικών, όπως εξετάζονται επί του παρόντος από τις χώρες της Ανατολικής Αφρικής.
Το πρώτο είναι οικονομικό. Το κόστος κατασκευής ενός νέου πυρηνικού σταθμού ανέρχεται συνήθως σε περίπου 5 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ για ένα σταθμό που θα παράγει περίπου 1.000 MW. Το κόστος μιας κατασκευής 2.000 MW στην Ουγκάντα θα είναι της τάξης των συνολικών ετήσιων φορολογικών εσόδων αυτής της χώρας. Ως εκ τούτου, το έργο θα βασιστεί σε τεράστια δάνεια.
Το δεύτερο είναι ο κίνδυνος πλήρους πολιτικής και οικονομικής εξάρτησης από τη χώρα χορηγό πυρηνικής κατασκευής. Η Γαλλία, η Νότια Κορέα και η Κίνα κατασκευάζουν έναν μικρό αριθμό πυρηνικών σταθμών εκτός των συνόρων τους. Η Κίνα είναι πλέον μέρος του πυρηνικού έργου της Ουγκάντα .
Αλλά η χώρα που υπήρξε μακράν πιο επιθετική στην προβολή της ως διεθνής κατασκευαστής πυρηνικών σταθμών είναι η Ρωσία. Το 2019 είχε ήδη εξασφαλίσει συμφωνίες πυρηνικής συνεργασίας με 18 αφρικανικές χώρες, ενώ αρκετές άλλες συνήφθησαν πιο πρόσφατα.
Για να παρακάμψουν το απαγορευτικό κόστος, οι Ρώσοι προσφέρθηκαν να παράσχουν συγκριτικά χαμηλό επιτόκιο χρηματοδότησης , όπου οι αποπληρωμές ξεκινούν αρκετά χρόνια μετά την έναρξη της κατασκευής και συνεχίζονται για αρκετές δεκαετίες στη συνέχεια. Το μειονέκτημα είναι ότι η χώρα αναπτύσσει ισχυρή μακροπρόθεσμη εξάρτηση από τη Ρωσία για να καλύψει μία από τις πιο βασικές της ανάγκες: την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας.
Η κατάσταση έχει γίνει πιο επικίνδυνη από την αβεβαιότητα του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι συνέπειες από αυτόν τον πόλεμο μπορεί κάλλιστα να καταστρέψουν και να οδηγήσουν στην πλήρη αναμόρφωση του ρωσικού κράτους. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τη διακοπή και τον οριστικό τερματισμό των έργων που βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη, με ταυτόχρονη απώλεια όλης της χρηματοδότησης και των πόρων που έχουν επενδυθεί μέχρι εκείνο το σημείο.
Το πιθανό μελλοντικό ενεργειακό μείγμα της Ανατολικής Αφρικής
Λόγω του οικονομικού κινδύνου και του υψηλού κόστους, όπως και η παγκόσμια εμπειρία έχει δείξει ότι τυπικά απαιτούνται δέκα ή ακόμη και περισσότερα χρόνια για την κατασκευή ενός νέου πυρηνικού σταθμού από την έγκριση του έργου έως την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Συνεπώς οι χώρες της Ανατολικής Αφρικής θα πρέπει να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας έως ότου ολοκληρωθούν αυτά τα έργα.
Οι εγκαταστάσεις μεσαίας κλίμακας ηλιακής, αιολικής και γεωθερμικής ενέργειας πιθανότατα θα κυριαρχήσουν στην επέκταση της δυναμικότητας παραγωγής ενέργειας στην Ανατολική Αφρική την επόμενη δεκαετία, καθώς είναι φθηνές σε σύγκριση με τις υπόλοιπες μορφές. Τα τυπικά χρονοδιαγράμματα κατασκευής είναι επίσης πολύ μικρότερα από τα πυρηνικά ή υδροηλεκτρικά μεγάλα έργα.
Ας πάρουμε ως παράδειγμα την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, η οποία χρησιμοποιεί τη φυσική ροή του κινούμενου νερού για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτή η πηγή ηλεκτρικού ρεύματος ήταν η πιο σημαντική στην Ανατολική Αφρική εδώ και δεκαετίες. Είναι γεγονός πως η κατασκευή πολλών υδροηλεκτρικών φραγμάτων είναι χρονοβόρα και, μερικές φορές, αμφιλεγόμενη. Μεγάλα έργα που χρησιμοποιούν αυτήν την τεχνολογία βρίσκονται ακόμη υπό κατασκευή. Ένα παράδειγμα είναι ο υδροηλεκτρικός σταθμός Julius Nyerere ισχύος 2.115 MW στην Τανζανία.
Η ηλιακή ενέργεια – δηλαδή η μετατροπή της ενέργειας από το ηλιακό φως σε ηλεκτρική ενέργεια – έχει εξαιρετικά χαμηλό αποτύπωμα στην περιοχή αυτή τη στιγμή. Ωστόσο, τώρα είναι μία από τις φθηνότερες μορφές παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Οι περισσότερες χώρες της περιοχής έχουν εκτεταμένες περιοχές κατάλληλες για την αξιοποίηση αυτής της πηγής.
Η Ανατολική Αφρική έχει επιπλέον την κοιλάδα Rift και την ηφαιστειακή της δραστηριότητα κατά τόπους. Αυτό προσφέρει την ευκαιρία για γεωθερμική ενέργεια, μια τεχνολογία που μετατρέπει την έντονη υπόγεια θερμότητα που υπάρχει μέσα στη Γη σε ηλεκτρική ενέργεια. Αυτός είναι ήδη ο κορυφαίος τρόπος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Κένυα και θα μπορούσε να αναπτυχθεί και αλλού.
Δεδομένων όλων αυτών των παραγόντων, η επένδυση σε ένα μεγάλο και δαπανηρό πυρηνικό σταθμό με αβέβαια χρονοδιαγράμματα ολοκλήρωσης που μπορεί να καταλήξουν να είναι πολύ πιο ακριβά από ό,τι προβλέπεται, τελικά απλά δεν αξίζει τον κόπο.
