Ξεψαχνίζοντας κατά καιρούς το internet, σε προσπάθεια εύρεσης υλικού για ανούσιες εργασίες θεωρητικών μαθημάτων – στα οποία ποτέ δεν εδέησες να πατήσεις, αλλά τα περνάς με ευκολία γιατί είσαι από τη φύση σου σπασικλάκι – τυχαίνει να πέφτεις σε περιπτώσεις εικαστικών καλλιτεχνών που τα εγχειρίδια ιστορίας τέχνης που σου πασάρουν στη σχολή αγνοούν παντελώς, όχι επειδή είναι ελάχιστης σημασίας, αλλά με λογική του “εσύ δεν μας κάθεσαι στην mainstream ιστορική μας αφήγηση“.
Αν ασχολείσαι με την ιστορία της τέχνης, θα δεις πως οι περισσότερες αφηγήσεις επικεντρώνονται σε ορισμένες χώρες της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης, στην Ιβηρική και την Ιταλική Χερσόνησο και στη Βρετανία, ενώ από τον 20ο αιώνα και έπειτα πλησιάζουν επίσης τη Ρωσία και την Αμερική — περισσότερο τη Βόρεια, λιγότερο τη Νότια.
Εν ολίγοις, η επικρατούσα αφήγηση της ιστορίας της τέχνης συγκλίνει με την επικρατούσα αφήγηση των γεγονότων της παγκόσμιας ιστορίας, με αποτέλεσμα για ότι δεν πολυγίνεται λόγος στη τελευταία να περνάει συνήθως στα άγραφα και για τη πρώτη. Σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο, όμως, τι γίνεται ρε παιδιά; Δε παίζει εικαστική καλλιτεχνική δημιουργία που να επηρεάζει την ιστορική εξέλιξη του αντικειμένου και όχι μόνο;
Παίζει μωρέ, αλλά ποιος χέστηκε; Ο ελιτισμός του μέσου δυτικού ιστορικού τέχνης δεν του επιτρέπει να ασχολείται με καλλιτέχνες εκτός της ωραίας, καλοστρωμένης-δυτικοκεντρικής ιστορικής προσέγγισης. Αυτά είναι για τους καυλωμένους και αντιδραστικούς μελετητές, που δεν τους αρκεί να αναμασάνε μια χιλιοειπωμένη προσέγγιση.
Σήμερα θα ακολουθήσουμε το παράδειγμα δαύτων των αντιδραστικών και θα δούμε έναν καλλιτέχνη έξω από τα νερά του συνηθισμένου ιστορικού πλαισίου που μας ταΐζουν, του Akseli Gallen-Kallela. Από άποψη δουλειάς, τα πρώτα του έργα κατατάσσονται στο ρομαντισμό, ενώ στη συνέχεια πέρασε από συμβολισμό, εξπρεσιονισμό και κατέληξε σε έναν εικονογραφικό ρεαλισμό. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της Φιλανδίας και έχει μείνει γνωστός για την εικονογραφική του δουλειά πάνω στο Έπος της Kalevala.
Έπος της Kalevala
Πριν περάσουμε στη βιογραφία, όμως, ας σου δώσω ένα πληροφοριακό μεζεδάκι για δαύτο το έπος: γράφτηκε τον 19ο αιώνα από τον γιατρό Elias Lönnrot και αποτελεί μια συλλογή από λαϊκές φιλανδικές διηγήσεις χωρισμένες σε 50 έμμετρα κεφάλαια/ποιήματα.
Το εν λόγω πόνημα αποτέλεσε για πολλούς πηγή έμπνευσης του φιλανδικού εθνικισμού, ο οποίος είχε σαν συνέπεια την ανεξαρτητοποίηση της Φιλανδίας από τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Μπορείς αν θέλεις να διαβάσεις το έπος μεταφρασμένο στα αγγλικά εδώ ή αν είσαι από εκείνους του τύπους που μαθαίνουν φιλανδικά και το έχουν νταλκά να πάνε να μείνουν για πάντα εκεί απάνου, υπάρχει και το αυθεντικό για να βγάλεις γούστα.
Ωραία. Την επικρατούσα ιστορική αφήγηση την ψιλοκράξαμε, τον Akseli τον αναφέραμε, το μικρό πέρασμα από την Kalevala το κάναμε, πάμε τώρα στο κυρίως πιάτο πριν κρυώσει:
O Akseli Gallen γεννήθηκε στο Pori της Φιλανδίας στις 26 Απριλίου του 1865. Η οικογένειά του ήταν σουηδικής καταγωγής, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα ο μικρός Akseli να μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον όπου η φιλανδική γλώσσα και κουλτούρα αποτελούσαν δευτερεύοντα στοιχεία. Από νωρίς ο μικρός μας γνώριζε πως αυτό που ήθελε να κάνει στη ζωή του ήταν να γίνει ζωγράφος.
Εδώ ερχόταν όμως η απολυταρχική φιγούρα του μπάτσου και νομικού πατέρα του, που του έλεγε “γραμματιζούμενος θα γίνεις, όχι καλλιτέχνης!“. Μάλιστα, στα 11 του τον έστειλε στο Helsinki για φιλολογικές σπουδές και έπρεπε ο μπαρμπα-Gallen να τα τινάξει τρία χρόνια αργότερα, ώστε να πάρει ο μικρός το θάρρος να ξεκινήσει καλλιτεχνικές σπουδές.
Από το 1881 μέχρι το 1884 παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής στο Finnish Art Society και παράλληλα έκανε ιδιαίτερα μαθήματα υπό την εποπτεία του ρεαλιστή ζωγράφου Adolf von Becker. Το 1884 πήγε στο Παρίσι, όπου συνέχισε τις καλλιτεχνικές του σπουδές στην Académie Julian. Εκεί προσεταιρίστηκε και άλλους βόρειους ζωγράφους, όπως τον επίσης σουηδομεγαλωμένο Φιλανδό Albert Edelfelt, τον Νορβηγό Adam Dörnberger και τον Σουηδό August Strindberg.
Μια πενταετία αργότερα παντρεύτηκε την Mary Slöör με την οποία απέκτησαν 3 παιδιά. Τη χρονιά του γάμου του, πάνω στο μήνα του μέλιτος -που τον πέρασαν στην Ανατολική Καρελία – ο δικός μας ξεκίνησε να κάνει τις έρευνές του για την εικονογράφηση του Έπους της Kalevala.
Toν Δεκέμβριο του 1894 μετακόμισε στο Βερολίνο, για να λάβει μέρος σε μια από κοινού έκθεση με τον Edvard Munch και ήρθε σε επαφή με το κίνημα του Συμβολισμού από το οποίο και επηρεάστηκε.
Τρεις μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 1895 του ήρθε κακό μαντάτο, πως πίσω στη Φιλανδία η πρωτότοκη κόρη του, η Impi Marjatta, πέθανε από διφθέρα. Ως ήταν αναμενόμενο, ο χαμός της κόρης του είχε έντονη επιρροή στη δουλειά του, η οποία από εκεί που ήταν ρομαντική και αιθέρια έγινε πιο στερεή και επιθετική.
Μετά το θάνατο της κόρης του γύρισε πίσω στη Φιλανδία και άρχισε να δουλεύει εκ νέου την εικονογράφηση του Έπους της Kalevala, ενώ παράλληλα άρχισε να ασχολείται με την χαρακτική και μάλιστα πέρασε και από το Λονδίνο ώστε να εμβαθύνει τις γνώσεις του.
Το 1898 κατέβηκε στην Ιταλία για να κάνει μια σπουδή στη τεχνική του fresco, την οποία αξιοποίησε δύο χρόνια μετά, στο Paris World Fair, όπου φιλοτέχνησε μια σειρά από fresco για το φιλανδικό περίπτερο της έκθεσης. Οι εικονογραφίες αυτών απεικόνιζαν καθαρά τις πολιτικές του ιδέες. Χαρακτηριστικά, στο “Ilmarinen Plowing the Field of Vipers” που ανήκει σε αυτή τη σειρά, μια από τις οχιές απεικονίζεται να φοράει το στέμμα των Romanov.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως ακόμα και τότε η Φιλανδία βρισκόταν υπό τη κυριαρχία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και πως τυπάκια σαν τον Akseli αυτό το έβρισκαν απαράδεκτο και εκφραζόταν εναντίον του με κάθε τρόπο. Για την ακρίβεια, ο Akseli ήταν επαρκώς πατριώτης ώστε το 1907 να προσθέσει το φιλανδικό επίθετο “Kallela” στο ονοματεπώνυμό του.
Επίσης, το 1918 πήρε μέρος στον εμφύλιο, ταγμένος με την μεριά των εθνικιστών και το 1919, κατά την ίδρυση του νέου ανεξάρτητου φιλανδικού κράτους, να είναι αυτός που σκάρωσε τις σημαίες, τη διακόσμηση των δημοσίων υπηρεσιών και των κρατικών στολών — γιατί αν δε βάλεις καταξιωμένο καλλιτέχνη να σου σχεδιάσει όλα τα κρατικά σου εμβλήματα, τι σκατά κράτος θα ιδρύσεις, ε;
Τέλος πάντων.
Μετά το World Fair στο Παρίσι η θέση του Akseli ως ενός εκ των σημαντικότερων Φιλανδών καλλιτεχνών διασφαλίστηκε μια και καλή. Το 1901 κλήθηκε να ζωγραφίσει ένα fresco για την Ένωση Μαθητών στο Helsinki με τίτλο “Kullervo Goes to War” — o Kullervo θεωρείται ίσως η πιο τραγική μορφή του έπους της Kalevala, για περισσότερα infos τράβα εδώ.
Την ίδια χρονιά ξεκίνησε και μια σειρά από τοιχογραφίες fresco για το μαυσωλείο της κόρης ενός βιομηχάνου στο Pori, γνωστό και ως Jusélius Mausoleum. Οι τοιχογραφίες ολοκληρώθηκαν το 1903, αλλά τα έργα σύντομα άρχισαν να χαλάνε λόγω της υγρασίας και εν τέλει, το 1931, καταστράφηκαν από πυρκαγιά. Μετά την ολική τους καταστροφή κλήθηκε ο γιος του Akseli, o Jorma, που είχε επίσης ακολουθήσει ζωγραφική καριέρα, να τα ξαναζωγραφίσει βασισμένος στα σκίτσα του πατέρα του.
Το 1909 ο Akseli πήρε την οικογένειά του και πήγε στο Nairobi της Κένυα, όπου το έριξε στον εξπρεσιονισμό και στην συλλογή αφρικανικών κειμηλίων. Δύο χρόνια αργότερα επέστρεψε πίσω στη Φιλανδία, μιας και κατά τον ίδιο αποτελούσε τη μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης του. Από το 1911 μέχρι το 1913 σχεδίασε και έχτισε το εργαστήριο του, 10 χιλιόμετρα έξω από το κέντρο του Helsinki.
Λίγα χρόνια μετά τον εμφύλιο -για την ακρίβεια το 1923- πήγε στο Αμούρικα και κάθισε εκεί μέχρι το 1926, γυρνώντας μαζί με μια έκθεσή του από πόλη σε πόλη. Παράλληλα, πέρασε και από το Taos του Νέου Μεξικού, στο οποίο ακόμα και σήμερα βρίσκεται μια συλλογικότητα καλλιτεχνών γνωστή ως Taos art colony. Εκεί έκανε μια μελέτη πάνω στην τέχνη των ιθαγενών. Το 1925 επίσης, ξεκίνησε να δουλεύει πάνω σε μια εικονογράφηση η οποία είχε πάλι σαν θεματική της τη Kalevala με συνολικό τίτλο “The Great Kalevala“ την οποία δε κατάφερε όμως να ολοκληρώσει.
Το 1931 βλέπεις, κατά την επιστροφή του πίσω στα πάτρια εδάφη από μια διάλεξη που παρέδωσε στη Κοπεγχάγη, είχε την ατυχία να αρπάξει μια ζόρικη πνευμονία η οποία τον έριξε στο κρεβάτι και εν τέλει τον έστειλε στον άλλο κόσμο, όσο αυτός βρισκόταν ακόμα στη Στοκχόλμη. Ήταν 7 Μαρτίου όταν μας άφησε ο Akseli για να πάει στη Tuonela για να βρει τους προγόνους του.
Το ξέρω θα ήθελες περισσότερη διαπλοκή, ίντριγκα και τράβαλα, αλλά τι να κάνω, δεν είναι όλοι οι καλλιτέχνες νουμεράτζες σαν τον Egon ή τον Ηλιάστρη. Υπάρχουν και πιο ήσυχα τυπάκια που προτιμούν εκτός της τέχνης τους, το σκι, την ανάγνωση φολκλορικής ποίησης και τον αγώνα κατά των “κακών Ρούσων“. Η δουλειά του απ’ όσο είδες πάντως είναι απολαυστική και άξια για distribution.
Κλείνοντας, λέμε για ακόμη μία φορά “άι σιχτίρ” στους ανέπνευστους ιστορικούς τέχνης που κρατάνε τέτοιες δουλειές στην αφάνεια και ανανεώνουμε το ραντεβού μας για την επόμενη Τετάρτη με μια ακόμη καλλιτεχνική βιογραφία, βγαλμένη από τις σκοτεινές και απάτητες γωνιές του ιστορικού χρονοντούλαπου.
