Άλαν Τούρινγκ: Αφιέρωμα σε ένα πολυπράγμων επιστήμονα

Το τέρας της αναβλητικότητας καταβροχθίζει αργά και βασανιστικά τον συγγραφέα αυτών των άρθρων.

Αυτό το άρθρο θα έπρεπε να έχει ολοκληρωθεί στις αρχές της προηγούμενης εβδομάδας, αλλά όχι! Είναι προτιμότερο να τραβάς περίεργα βίντεο YouTube, να διαβάζεις Wilde, να σκιτσάρεις, να διαβάζεις ποίηση και να μαγειρεύεις για τους φίλους σου. Ναι! Υπάρχουν τόσες άλλες επιλογές εκεί έξω, γιατί να κάτσεις να γράψεις άρθρο;

“Εμ, γιατί σου αρέσει”, ακούγεται μια φωνούλα μέσα στο κεφάλι σου.

Ναι, ‘εντάξει’, μου αρέσει, αλλά όταν το modus operanti σου είναι η έλλειψη συγκέντρωσης και το “θέλω να κάνω 100 πράγματα ταυτόχρονα” – και λαμβάνοντας υπόψιν πως η συγγραφή είναι κάτι που απαιτεί συγκέντρωση και δεν μπορείς ταυτόχρονα να χαράζεις λινόλεουμ, να μιλάς στο Skype ή να δημιουργείς βίντεο για το αγαπητό σου κοινό στο YouTube – υπάρχουν φάσεις που θέλεις να τρενάρεις την διαδικασία όσο περισσότερο μπορείς.

Αλλά πόσο να το αναβάλλεις; Από ένα σημείο και μετά εκείνο το “πρέπει να γράψω άρθρο” μέσα στο κεφάλι σου αρχίζει να σε μπλοκάρει. Άσε που δεν λέει να τα παραδίδεις την τελευταία στιγμή. Οπότε, αφήνοντας τις γκρίνιες περί συνδρόμων αναβλητικότητας, ελλειμματικής προσοχής και εκείνο το “κοίτα πόσα πράματα θέλω να κάνω!” στην άκρη, ας περάσουμε σε μια ουσιαστική εισαγωγή για το σημερινό άρθρο.

Σήμερα, όπως σου υποσχέθηκα, θα δούμε τον βίο και το έργο του Άλαν Τούρινγκ. Εδώ αξίζει να επισημάνω και να διευκρινίσω πως το πλήρες όνομα του στα ελληνικά είναι Άλαν Μάθισον Τούρινγκ ή Τιούρινγκ (αγγλικά: Alan Matheson Turing)

Μεταξύ άλλων, ο Άλαν Τούρινγκ θεωρείται ένας από τους πρωτεργάτες στη σύλληψη των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της τεχνητής νοημοσύνης. Επίσης είναι αυτός που τυποποίησε την έννοια του αλγορίθμου και της μηχανικής υπολογισιμότητας μέσω της περίφημης Μηχανής Turing, όπως υπήρξε και ένα από τα μεγαλύτερα αλάνια στον τομέα της αποκρυπτογράφησης.

Κάτι άλλο που σίγουρα γνωρίζεις για αυτόν, εφόσον τον έχεις στα υπόψιν σου, είναι πως ήταν ομοφυλόφιλος και ότι αυτή του η “ιδιαιτερότητα” τού προκάλεσε χοντρά προβλήματα προς το τέλος της ζωής του. Βλέπεις όσο γαμάτα ιδιοφυές τσακάλι και να είσαι, όταν ζεις σε μια κοινωνία που θεωρεί τον σεξουαλικό σου προσανατολισμό πιο σημαντικό για τον καθορισμό σου σαν άτομο από το έργο σου ή το πώς συμπεριφέρεσαι, δυστυχώς βρίσκεσαι στη δυσάρεστη θέση να δέχεσαι τραμπουκισμό — είτε ανεπίσημο, είτε επίσημο και συστημικό.

Όλα αυτά θα τα δούμε και στη συνέχεια. Προς στιγμήν ας πάμε στις βιογραφικές τυπικούρες:

Ο Alan Mathison Turing γεννήθηκε στις 23 Ιουνίου του 1912 στο Λονδίνο. Ο πατέρας του ήταν δημόσιος υπάλληλος στις Ινδίες και παραιτήθηκε από τη θέση του με σκοπό να μεγαλώσει τα παιδιά του στην Αγγλία. Παρόλα αυτά η θέση του ήταν ακόμα ενεργή και κατά καιρούς τον καλούσαν πίσω, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα ο μικρός Alan και ο μεγαλύτερος αδερφός του να περάσουν μεγάλο μέρος της παιδικής τους ηλικίας κόβοντας βόλτες μεταξύ Βρετανίας και Ινδίας.

Ο Alan από πολύ μικρή ηλικία έδειχνε να στροφάρει πολύ, πράγμα που φαίνεται να αντιλαμβάνονταν και όσοι εκπαιδευτικοί έτυχε να τον αναλάβουν. Στα 13 του, ο πατέρας του τον έστειλε στο Sherborne School, στο οποίο όμως ο μικρός μας τα βρήκε κάπως δύσκολα, μιας και πολλοί από τους δασκάλους του φαίνεται να μην ενθουσιάζονταν με την κλίση του προς τις θετικές επιστήμες και ήθελαν να τον ρίξουν στις κλασσικές σπουδές. Ο διευθυντής του σχολείου είπε χαρακτηριστικά στους γονείς του “Αν είναι να μείνει στο δημόσιο σχολείο, πρέπει να στοχεύσει στο να μορφωθεί. Αν στοχεύει να γίνει αποκλειστικά επιστημονικός ειδικός, χάνει τον χρόνο του στο δημόσιο σχολείο“. Ε, ρε κάτι σκαλώματα που έχει ο κόσμος…

Ο μικρός μας συνέχισε να χαριεντίζεται με τα μαθηματικά, όμως, και στα 16 του ανακάλυψε την δουλειά του Einstein – και όχι μόνο την κατάλαβε αλλά “πήγε και πιο πέρα” την αμφισβήτηση του Einstein πάνω στον Πρώτο Νόμο της Κίνησης του Νεύτωνα.

Το 1930 έχασε τον καλύτερο του φίλο, τον Christopher Morcom, ο οποίος πέθανε από επιπλοκές στην υγεία του που προκλήθηκαν από φυματίωση των βοοειδών, και εξαιτίας αυτού του γεγονότος ο Alan έχασε κάθε θρησκευτική πίστη και φόρεσε την ταμπέλα του άθεου, αν και ήθελε να συνεχίσει να πιστεύει στην μεταθάνατον επιβίωση του πνεύματος.

Τελειώνοντας με τις σχολικές του σπουδές πήγε στο King’s College του Cambrige University για σπουδές πάνω στα μαθηματικά. Εκεί έμεινε από το 1931 μέχρι το 1934. Εκείνα τα χρόνια, μεταξύ άλλων ανακάλυψε την δουλειά του Von Neumann πάνω στα λογικά θεμέλια της κβαντομηχανικής και άρχισε να δουλεύει στην αναδιατύπωση των ορίων της απόδειξης και της υπολογισημότητας του Gödel, αντικαθιστώντας τα με το τυπικό και υποθετικό εργαλείο που αργότερα έγινε γνωστό ως Μηχανή Turing.

Η Μηχανή Turing είναι ένα υποθετικό μηχάνημα που αποτελείται από τέσσερα στοιχεία:

1. Μια ταινία χωρισμένη σε ίσα τετράγωνα,
2. Μια κεφαλή που μπορεί να καταγράψει σύμβολα πάνω στην ταινία, να τα αναγνώσει, καθώς και να μετακινεί τη ταινία ένα τετράγωνο τη φορά, από τα αριστερά στα δεξιά,
3. Ένα μητρώο κατάστασης που καταγράφει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η μηχανή,
4. Έναν πεπερασμένο πίνακα εντολών, που συνήθως περιλαμβάνει το σβήσιμο ή το γράψιμο συμβόλων, την αλλαγή κίνησης της κεφαλής και τη λήψη μιας νέας κατάστασης ή τη διατήρηση της υπάρχουσας.

Αν και θεωρητικό κατασκεύασμα, η Μηχανή Turing υπήρξε ακρογωνιαίος λίθος για την κατανόηση της μηχανικής υπολογισιμότητας και των ορίων αυτής. Η εργασία του πάνω της ολοκληρώθηκε το 1936. Αργότερα ο Neumann αναγνώρισε πως δαύτη η εργασία, μαζί με την υπόθεση Church-Turing, διαμόρφωσε την σύγχρονη αντίληψη πάνω στην επιστήμη των υπολογιστών.

Άλλο ένα σημαντικό στοιχείο αναφορικά με εκείνη την τριετία που πέρασε ο Turing στο King’s College είναι το ότι αποδέχτηκε την ομοφυλοφιλία του ως ένα καθοριστικό στοιχείο της ταυτότητάς του. Παρ’ όλα αυτά, σε αντίθεση με το μεγαλύτερο μέρος του ομοφυλόφιλου περίγυρού του, που την έβρισκε φτιάχνοντας λογοτεχνικούς κύκλους, ο Turing προτιμούσε να περνάει τον χρόνο του κάνοντας κωπηλασία και τρέχοντας, ενώ σε μεγαλύτερη ηλικία ασχολήθηκε και με την ιστιοπλοΐα.

Τελειώνοντας με τις σπουδές του στο King’s συνέχισε για το ντοκτορά του στο Princeton University, όπου εργάστηκε κατά κύριο λόγο υπό την εποπτεία του Alonzo Church. Παράλληλα ασχολήθηκε και με την κρυπτογράφηση, με την χρήση της οποίας αναμενόταν να κάνει παπάδες στο άμεσο μέλλον.

Τον Ιούνιο του 1938 ξεμπέρδεψε με το πανεπιστήμιο, αν και 3 μήνες επέστρεψε στα παλιά του λημέρια, στο Cambridge, για να παρακολουθήσει κάτι διαλέξεις του Wittgenstein, με τον οποίο κατέληξαν σε μια φλογερή διαφωνία στην οποία ο Turing υπερασπιζόταν τον φορμαλισμό στα μαθηματικά, ενώ ο Wittgestein επέμενε πως τα μαθηματικά δεν αποκαλύπτουν απόλυτες αλήθειες, απλά τις κατασκευάζουν. Κατά τη γράφουσα, αυτή η διαφωνία θα έπρεπε να καταγραφεί με οπτιακουστικά μέσα, όχι μόνο για το το φιλοσοφικό της ενδιαφέρον αλλά και για το eye-candy της υπόθεσης.

Παράλληλα εκείνο το καιρό άρχισε να να εργάζεται part time στο GCCS (Goverment Code and Cypher School) και κατά τα ξεσπάσματα του B’ Παγκοσμίου έπιασε πλήρη απασχόληση στο κέντρο αποκρυπτογράφησης του Bletchley Park, στον τομέα Hut-8. Βασικό τους μέλημα ήταν να αποκρυπτογραφήσουν τις γερμανικές κρυπτογραφικές μηχανές Enigma.

Οι Πολωνοί σύμμαχοι είχαν ήδη αρχίσει να τις αποκρυπτογραφούν, χρησιμοποιώντας ένα μηχάνημα που ονόμαζαν Bomba (εκ του bomba kryptologiczna). Όμως η Bomba δεν ήταν και τόσο αξιόπιστη, μιας και βασιζόταν σε μια ενδεικτική διαδικασία, την οποία εύκολα μπορούσαν να αλλάξουν οι Γερμανοί — πράγμα που έκαναν το 1940.

Έτσι η κύρια δουλειά του γλυκού μας Alan ήταν να βρει, βασισμένος πάνω στη λειτουργία της Bomba, μια πιο γενική και αξιόπιστη διαδικασία αποκρυπτογράφησης, πράγμα που φυσικά κατάφερε — κι έτσι η κατασκοπική υπηρεσία του Bletchley Park άρχισε να χρησιμοποιεί μια εξελιγμένη έκδοση της Bomba, το Bombe (ουάου αλλαγή!), γνωστό και ως Turing-Welchman Bombe, για να χώνει την μύτη της στα κρυπτογραφημένα ραβασάκια των Ναζήδων.

Από εκεί κι έπειτα ο Turing άρχισε να γίνεται ο αγαπημένος εκκεντρικός τύπος του Hut-8, με την ατημέλητη του εμφάνιση και τα διάφορα ανέκδοτα περί χαλασμένων ποδηλάτων και αντιμετώπισης καλοκαιρινών αλλεργιών με χρήση… gas mask. Παρά την γραφικότητα που τον διακατείχε σαν παρουσία, βέβαια, στη δουλειά του ήταν τσακάλι, εξαιρετικά συνεργάσιμος με τους συναδέλφους του και μεγάλο αγκάθι για όσους φιλόδοξους, φαφλατάδες και τσαρλατάνους περνούσαν από το Hut-8.

Το 1941 άρχισε να έχει ειδύλλιο με μια συνεργάτιδα του, την Joan Clarke, στην οποία έκανε πρόταση γάμου. Αργότερα όμως αποφάσισε πως έπρεπε να ξέρει την αλήθεια για την πάρτη του, οπότε της εξομολογήθηκε το ότι ήταν κατά κύριο λόγο ομοφυλόφιλος, πράγμα που φυσικά δεν την ενθουσίασε ιδιαίτερα, με αποτέλεσμα ο Turing -μάλλον από ντροπή- να αποσύρει την πρόταση του.

Δύο χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, το 1947, τον έστειλαν πίσω στο Cambridge — εκεί, αντί να δημοσιεύσει τις έρευνές του πάνω στην υπολογισιμότητα προτίμησε να αρχίσει να εντρυφά στα καινούρια επιστημονικά φρούτα που έγιναν δημοφιλή μετά τον πόλεμο: την νευρολογία και τη φυσιολογία.

Επίσης άρχισε να παίρνει πολύ στα σοβαρά το τρέξιμο, διανύοντας μεγάλες αποστάσεις ανά τη χώρα, πηγαίνοντας σε επιστημονικές συναντήσεις κυριολεκτικά τρέχοντας και όντας κορυφαίος στην κατάταξη ερασιτεχνών αθλητών. Το μόνο πράγμα που τον εμπόδισε από το να έχει σοβαρές ελπίδες να αντιπροσωπεύσει την Βρετανία στους Ολυμπιακούς του 1948 ήταν ένας σοβαρούτσικος τραυματισμός που έπαθε εκείνο το καιρό.

Άλλο ένα χαρακτηριστικό της επιστροφής του στο Cambridge ήταν το ότι άρχισε να συμφιλιώνεται ακόμα περισσότερο με τον σεξουαλικό του προσανατολισμό, ξεπερνώντας κάθε ανάγκη να κομφορμιστεί σε ετεροκανονικά καλούπια. Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν κρύφτηκε από τον εαυτό και τον περίγυρό του αναφορικά με αυτό το ζήτημα, αλλά το περιβάλλον του Cambridge τον έκανε ακόμα πιο εξωστρεφή και εκδηλωτικό.

Το 1948 τον κάλεσαν στο Manchester σαν αναπληρωτή διευθυντή για το εργαστήριο πληροφορικής του πανεπιστημίου. Από αυτή τη θέση μπορούσε να επιρρεάσει ενεργά την ανάπτυξη της επιστήμης των υπολογιστών, πράγμα που όμως δεν έκανε, μιας και εκείνη την περίοδο τον είχαν πιάσει οι διανοητικές και μαθησιακές του ανησυχίες με αποτέλεσμα να πηδάει από παλιά γνωστικά αντικείμενα σε καινούρια και vice versa, δημιουργώντας ένα χαρούμενο μπάχαλο στο κεφάλι του από το οποίο όμως ξεπήδησε μια από τις πιο αξιόλογες εργασίες του δικού μας το “Computing Machinery and Intelligence” η οποία δημοσιεύτηκε στο φιλοσοφικό περιοδικό “Mind” το 1950.

Με δαύτη την εργασία έκλεισε ένα μεγάλο κεφάλαιο έρευνας και άρχισε να στρέφει την σκέψη του σε εντελώς καινούρια μονοπάτια. Βασισμένος στη φυλλοταξία του Fibonacci, δηλαδή την ύπαρξη των αριθμών του Fibonacci στις δομές των φυτών, ανέπτυξε μια μαθηματική θεωρία πάνω στη μορφογένεση, κοινώς την ανάπτυξη και τον σχηματισμό μορφής στη βιολογία. Δημοσίευσε μια εργασία με τίτλο “The Chemical Basis of Morphogenesis” ενώ εργάστηκε και έγραψε και άλλα papers πάνω σε αυτό το τομέα, τα οποία δημοσιεύτηκαν πολύ μετά τον θάνατο του, το 1992, όταν εκδόθηκαν τα άπαντα του.

Τον Ιανουάριο του 1952 άρχισε να έχει ερωτικά τράβαλα με έναν 19χρονο ονόματι Arnold Murray. Στις 23 του ίδιου μήνα του διέρρηξαν το σπίτι. Ο αγαπητικός του είπε πως ο διαρρήκτης ήταν γνωστός του, και ο Turing κάλεσε την αστυνομία.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας παραδέχτηκε πως είχε σεξουαλικές σχέσεις με τον Murray και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να τους χώσουν στη ψειρού και να τους δικάσουν, μιας και εκείνο τον καιρό στη Βρετανία η ομοφυλοφιλία ήταν παράνομη, και στο Manchester, σε αντίθεση με το Cambridge, ο κόσμος δεν είχε ιδιαίτερη ανοχή απέναντι στους μη-straight ανθρώπους.

Η όλη διαδικασία της καταδίκης του Turing κράτησε περίπου ένα δίμηνο. Στις 31 Μαρτίου τον δίκασαν μαζί με τον Murray, και ενώ ο δικός μας δεν είχε καμιά ηθική ενοχή για τις πράξεις του -πράγμα για το οποίο του βγάζουμε το καπέλο- δήλωσε ένοχος μετά από προτροπή του αδερφού και των δικηγόρων του.

Μετά τη καταδίκη του, του δόθηκε η επιλογή της φυλάκισης ή του χημικού ευνουχισμού. Ο Turing επέλεξε την δεύτερη κουρτίνα, και έτσι για τον επόμενο χρόνο τον πρέζωναν με το συνθετικό οιστρογόνο στιλβοοιστρόλη (stilboestrol) καθιστώντας τον σεξουαλικά ανίκανο και κάνοντάς του δωράκι-έκπληξη ένα σετ βυζιά (λέγε με γυναικομαστία).

For the record, ο Murray αφέθηκε ελεύθερος με περιοριστικούς όρους.

Για τον Turing, όμως, το ζόρι δεν τελείωσε μόνο με τις -όχι και τόσο ευχάριστες- αλλαγές στο κορμάκι του. Του αφαιρέθηκε το πιστοποιητικό ασφαλείας που του επέτρεπε να δουλεύει για το GCHQ (Goverment Communication Headquarters), με το οποίο είχε πάρε – δώσε και έπειτα από τον πόλεμο, ανεχόταν σποραδικούς αυθαίρετους αστυνομικούς ελέγχους και, τέλος, αν και δεν του ακυρώθηκε το διαβατήριο, του απαγορεύτηκε η είσοδος στις ΗΠΑ και οι μετακινήσεις του σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες εκλαμβάνονταν ως επικίνδυνες.

Ένα χάλι μαύρο εν ολίγοις, το οποίο ο Turing προσπαθούσε να το παλέψει με χιούμορ, στωικότητα και αφιερώνοντας την προσοχή του στις ερευνητικές του εργασίες. Όμως φαίνεται ότι η κοινωνική πίεση που δεχόταν πλέον αναφορικά με την ομοφυλοφιλία του, καθώς και η στέρηση των σωματικών, σεξουαλικών και εργασιακών δικαιωμάτων του άρχισαν να τον τσακίζουν και δεν είναι διόλου περίεργο που αυτοκτόνησε, αν και κανένας από τον περίγυρο του δεν το περίμενε.

Πέθανε στις 7 Ιουνίου του 1954 και βρέθηκε την επόμενη μέρα από την καθαρίστρια του σπιτιού του, με ένα μισοφαγωμένο μήλο στο χέρι. “Δηλητηρίαση από κυάνιο” είπαν οι γιατροί αλλά υπάρχουν 3 εκδοχές σχετικά με το πως έγινε αυτή: η πρώτη λέει πως αυτοκτόνησε δαγκώνοντας ένα μήλο ποτισμένο με κυάνιο (αν και ποτέ δεν ελέγχθηκε το μήλο για αυτό), εμπνευσμένος από το παραμύθι της Χιονάτης το οποίο τον εντυπωσίαζε ιδιαίτερα από μικρό παιδί (όπως και η ταινία του Disney που βασίστηκε στο εν λόγω παραμύθι, ιδίως η σκηνή που η μάγισσα φαρμακώνει το μήλο).

Υπάρχουν μάλιστα και ορισμένα άτομα που υποστηρίζουν πως ο Turing θέλησε να αυτοκτονήσει κάνοντας αναπαράσταση της σκηνής που η Χιονάτη τρώει το δηλητηριασμένο μήλο. Ακούγεται τραβηγμένο σαν ιδέα, αλλά και με έναν περίεργο τρόπο συγκινητικό.

Η δεύτερη εκδοχή λέει πως ο Turing δεν αυτοκτόνησε, αλλά δηλητηριάστηκε κατά λάθος από εισπνοή αερίων κυανίου από κάτι πειράματα που έκανε στο σπίτι του και απλά το δηλητήριο τον “έπιασε” όταν έτρωγε το καθιερωμένο βραδινό του μηλαράκι, αφήνοντάς το μισοτελειωμένο.

Η τρίτη – και πιο παρανοϊκή – εκδοχή λέει πως ο Turing έκανε τον θάνατο του να μοιάζει με ατύχημα, ή έστω να μπορεί να ερμηνευτεί και ως τέτοιο, γιατί δεν ήθελε να πληγωθεί ακόμα περισσότερο η μητέρα του (την οποία υπεραγαπούσε) που ο γιόκας της αυτοκτόνησε.

Ότι και να ισχύει από τα τρία, πάντως,το σίγουρο είναι πως ο Turing δέχτηκε άδικη μεταχείριση και “έφυγε” επίσης άδικα. Η ιστορία του αποτελεί το άκρον άωτον της ειρωνικής καφρίλας που μπορεί να διακατέχει μια ομοφοβική κοινωνία, όπως αυτή της Βρετανίας την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.

Κλείνοντας θέλω μόνο να υπογραμμίσω το εξής απλό: οι κοινωνίες μας έχουν φτάσει σε σημείο που θα έπρεπε να μην καθορίζεται το ποιόν του οποιοδήποτε ανθρώπου σε σχέση με τις προτιμήσεις του σε ερωτικούς συντρόφους ή την επί του γενικότερου σεξουαλική συμπεριφορά του — εφόσον αυτή δεν είναι παραβιαστική. Το να μετατρέπονται σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας όσοι δεν κινούνται μέσα σε ετεροκανονικά πλαίσια είναι πέρα για πέρα απαράδεκτο και μαρτυράει πολλά για το πόσο “φιλεύσπλαχνη” είναι μία κοινωνία.

Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα πας να μειώσεις κάποιον άνθρωπο κάνοντας χρήση του σεξουαλικού του προσανατολισμού, θυμήσου για αρχή τον θείο Turing και στην συνέχεια πως και οι μη-straight άνθρωποι παραμένουν άνθρωποι και δεν χρωστάνε τίποτα να τους τσαμπουνάς την διαφορετικότητα τους ως κάτι “κακό“. Αυτά για σήμερα, θα τα πούμε στην επόμενη βιογραφία, κλείνοντας αυτή την ενότητα άρθρων με τα μαθηματικά καμώματα και τις παράνοιες του θείου Gödel.