Albrecht Dürer: Ο μεγάλος Γερμανός της Αναγέννησης

Παράνοια! Είναι από εκείνες τις μέρες που τρέχεις σαν παλαβός. Που το μυαλό σου υπολογίζει πόσο γρήγορα μπορείς να κόψεις και να κολλήσεις πέτρες. Που η μυρωδιά του νεφτιού και του διαλυτικού νίτρου έχουν ποτίσει στο οσφρητικό σου νεύρο. Που για να βαφτείς χρησιμοποιείς μελάνι χαλκογραφίας αντί για eyeliner. Που πας στον ξυλουργό και αντί για μια πλάκα MDF τον κοιτάς κατάματα και του ζητάς “μια πλάκα MDMA” και σε κοιτάει και αυτός κατάματα, μην καταλαβαίνοντας τι θέλεις. Και το παραφρονημένο παρουσιαστικό σου χειροτερεύει τον σουρρεαλισμό της συγκεκριμένης φάσης.

Πάμε σε ήρεμο mode λοιπόν: σήμερα είμαι πολύ χαρούμενος που θα γράψω για έναν μη τρελαμένο και περίεργο τύπο. Για κάποιον που δεν πίστευε σε πνεύματα, που δεν είχε αυτοκτονικές τάσεις, που δεν έκανε “περίεργα” πράγματα στο κορμάκι του, που, επί του γενικότερου, δεν ήταν weirdo.

Παρόλα αυτά, βαρετό δεν τον λες. Κάθε άλλο μάλιστα, ήταν ωραίο τυπάκι, αν και αυτό που τον χαρακτηρίζει περισσότερο είναι η δουλειά του. Η απίστευτα καλοφτιαγμένη δουλειά του.

Στο σημερινό άρθρο λοιπόν θα μας απασχολήσει ο Albrecht Dürer. Γνωστό όνομα, τουλάχιστον για όσους έχουν μια επαφή με την τέχνη. Για όσους είναι ντουγάνια πάνω στο ζήτημα, ο Dürer ήταν Γερμανός ζωγράφος, χαράκτης, θεωρητικός ενώ έκανε αλλαξοκωλιές και με τα μαθηματικά. Τεχνικά είχε την αρτιότητα των περισσότερων ζωγράφων που κατάγονταν από τον Βορρά, αλλά παράλληλα είχε ένα δικό του ιδιαίτερο touch, σαν καλλιτέχνης και σαν άνθρωπος, που τον έκανε να ξεχωρίσει ανάμεσα στους πολλούς.

Έλα να του ρίξουμε μαζί μια ματιά, θα σου αρέσει.

Ο Albrecht Dürer (ελληνικά: Άλμπρεχτ Ντύρερ) λοιπόν γεννήθηκε στις 21 Μαΐου του 1470, στην Νυρεμβέργη. Την περίοδο αυτή κάτω στην Ιταλία, έπαιρνε χώρα εκείνος ο καλλιτεχνικός οργασμός που ονομάζουμε “Αναγέννηση“. Στον Βορρά όμως τα πράγματα ήταν ακόμα κάπως πιο σφιχτά. Μεγαλώνοντας ο Albrecht έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αποβολή αυτής της σφικτοκωλιάς.

Πάμε στο οικογενειακό background τώρα. Τρίτο παιδί – και δεύτερος γιος συνάμα – από τα 18 (ή 14 κατά άλλες εκδοχές) του χρυσοχόου Albrecht Dürer του Πρεσβύτερου. Μεγαλώνοντας ο Albrecht έμαθε από τον πατέρα του τα βασικά πάνω στην χρυσοχοΐα και στη ζωγραφική, ο οποίος φυσικά τον προόριζε για χρυσοχόο. Αλλά τα πράγματα ήρθαν αλλιώς.

Ο μικρός Albrecht αποδείχτηκε τζιμάνι στην ζωγραφική και η εκπαίδευση του στράφηκε προς αυτή την κατεύθυνση υπό την διδασκαλία του ζωγράφου Michael Wolgemut. Η εκπαίδευση του κράτησε 4 χρόνια, από το 1486 μέχρι το 1490.

Μετά από αυτή την τετραετία ακολούθησαν τα “journeyman years” δηλαδή, όπως το ήθελε η μεσαιωνική παράδοση, κάθε τεχνίτης έπρεπε αφού τελειώσει την εκπαίδευση του, να βγει παγανιά και να ταξιδέψει σε άλλες περιοχές για να εξασκηθεί περαιτέρω στην τέχνη του και να διδαχτεί καινούρια πράγματα από άλλους τεχνίτες.

Έτσι και ο Albrecht πήρε τα μπογαλάκια του και άρχισε να γυροφέρνει τηρώντας αυτή την παράδοση. Η περιπλάνηση του κράτησε ακόμα μία τετραετία. Για τα δύο πρώτα χρόνια λίγα γνωρίζουμε, αλλά πιθανολογείται πως πέρασε από την Φραγκφούρτη και τις Κάτω Χώρες.

Μετέπειτα, το 1492 πήγε στο Colmar όπου τον υποδέχτηκαν οι αδερφοί του χαράκτη Martin Schongauer, υπό τον οποίο ο Albrecht είχε μαθητεύσει, αλλά αυτός φρόντισε να αποδημήσει εις Κύριον πριν πατήσει ο Albrecht πόδι στην γενέτειρά του. Το 1493 βρίσκουμε τον καλλιτέχνη μας στο Στρασβούργο να μαθαίνει περί γλυπτικής από τον Nikolaus Gerhaert.

Εκείνη τη χρονιά ζωγράφισε και την πρώτη αυτοπροσωπογραφία του, η οποία πρέπει να στάλθηκε στην αρραβωνιαστικιά του. Με το πέρασμα του χρόνου συνέχισε να παρατηρεί και να ζωγραφίζει τον εαυτό του, δημιουργώντας έτσι μια αξιόλογη σειρά από αυτοπροσωπογραφίες.

Ωπ! Πιο πάνω ανέφερα κάτι για μια αρραβωνιαστικιά, οπότε ας δούμε λίγο και τα παντρολογήματα του καλλιτέχνη μας: Γυρνώντας στη Νυρεμβέργη παντρεύτηκε την Agnes Frey, κόρη ενός γνωστού τεχνίτη ορείχαλκου. Όχι δεν ήταν κάνας έρωτας τρελός και μεγάλος, προξενιό ήταν, κανονισμένο μάλιστα την περίοδο της απουσίας του Albrecht. Εντάξει, δεν παίζει να την πολυγούσταρε η αλήθεια είναι, ίσως και να μην την είχε πλησιάσει καν σεξουαλικά, μιας και απόγονοι δεν υπήρξαν από αυτό τον γάμο — τι να κάνουμε όλοι έχουμε τα στραβά μας. Στο κάτω-κάτω αυτό δεν ήταν τίποτα σε σχέση με τις λόξες άλλων παλικαριών που έχει φιλοξενήσει η στήλη.

Τρεις μήνες μετά τον γάμο ο Albrecht έφυγε για την Ιταλία (δεν τον πάλευε τον έγγαμο βίο λέμε!). Κατά την διάρκεια της κατάβασης του προς τον ζεστό Νότο, έπαιζε με τις ακουαρελίτσες του, ζωγραφίζοντας τοπία. Κάποιες από αυτές έχουν σωθεί και θεωρούνται οι πρώτες καθαρές μελέτες τοπίου στην δυτική τέχνη. Μπορεί εσύ αναγνώστη μου να μην συγκινείσαι από αυτό, αλλά τους ιστορικούς τέχνης τους κάνουν να βγάζουν αφρόγαλα κάτι τέτοια. Πήγε και στρογγυλοκάθισε στην Βενετία λοιπόν, και εκεί άρχισε να εμπλουτίζει την τεχνική του πάνω στην χαρακτική.

Τον επόμενο χρόνο γύρισε στην Νυρεμβέργη, άνοιξε το δικό του εργαστήριο -όντας παντρεμένος, δεν μπορούσε να κάνει και αλλιώς- και πλακώθηκε στην δουλειά.

Οι καλύτερές του δουλειές την πρώτη πενταετία που δούλευε στο δικό του εργαστήριο, ήταν τα χαρακτικά του (ξυλογραφίες μάνα μου) κυρίως θρησκευτικού χαρακτήρα. Το ενδιαφέρον στα έργα του ήταν πως συνδύαζε τις φόρμες των μορφών της ζωγραφικής του Βορρά, προσθέτοντας σε αυτές χτυπητά στοιχεία από όσα είδε και έμαθε στην Ιταλία.

Mια δεκαετία αφού άνοιξε το εργαστήριο του είπε να ξαναπεράσει μια βόλτα προς Ιταλία μεριά, όπου έκατσε μια διετία και ξεκωλώθηκε στην δουλειά. Επιστρέφοντας στην Νυρεμβέργη άρχισε να κάνει παπάδες, να αποκτάει μεγαλύτερη φήμη και διασυνδέσεις από όσες ήδη είχε, ενώ παράλληλα ήταν σε πολύ καλά terms με τους περισσότερους σελέμπριτι της Αναγέννησης (Raphaello, Da Vinci, Bellini κ.λ.π., κ.λ.π.).

Το 1512 απέκτησε και πάτρωνα βαρβάτο. Τον Maximilian τον 1ο τον – τότε – Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τιμές ο Albrecht! Πάντως είχε ρίξει πολλή δουλειά για την πάρτη του, ας πούμε 192 χαρακτικά (μόνο οι μήτρες όχι τα τυπώματα) για το έργο “Triumphal Arch“, ένα θηρίο με μέγεθος 2,95 x 3,57 μέτρα, το οποίο απεικονίζει μια αψίδα εμπνευσμένη από αυτές που έχτιζαν οι αρχαίοι Ρωμαίοι Αυτοκράτορες.

Η δική μου απορία είναι γιατί να κάνεις ένα κολοσσιαίο χαρακτικό αψίδας -για τον σχεδιασμό της οποίας έβαλαν το χέρι τους και αρχιτέκτονες- αντί να την χτίσεις την ρημάδα; Μάλλον ο Maximilian θεώρησε πολύ γαμάτο το ότι μπορούσε να κοτσάρει τα τεράστια τυπώματα του εν λόγω χαρακτικού όπου του την βαρούσε. Αυτοκράτορες… τι να πεις.

Το 1520, ένα χρόνο αφού ο Maximilian πέθανε, ο Albrecht ξαναμάζεψε τα μπογαλάκια του για ταξίδι προς τις Κάτω Χώρες. Να αναφέρω εδώ πως πέραν της απώλειας του πάτρωνα του, που του στοίχιζε σε σταθερή δουλειά και εισόδημα, άρχισε να έχει πρόβλημα με την όραση του και μάλλον έπασχε από αρθρίτιδα, που τον περιόριζε και στην ελευθερία του χεριού του. Καταστρεπτικό για κάποιον που όλη του η ζωή βασίζεται σε δουλειά άρρηκτα συνδεδεμένη με την όραση και τα χέρια του.

Αλλά όπως σου είπα δεν τα έβαλε κάτω, απλά πήγε στις Κάτω Χώρες για να τα κάνει πλακάκια με τον καινούριο αυτοκράτορα Charles V. Παρά την σκληρή δουλειά του όσο βρισκόταν εκεί, το ημερολόγιο που κρατούσε εκείνη την περίοδο μας αποκαλύπτει πως τελικά δεν ήταν και ιδιαίτερα επικερδές το ταξίδι του. Περιστατικό που αναφέρεται πάνω σε αυτό το θέμα, λέει πως έδωσε στην κόρη του Maximilian, Margaret of Austria, το τελευταίο πορτραίτο του πατέρα της, αλλά δεν της άρεσε καθόλου και εν τέλει αυτός το αντάλλαξε με ένα κομμάτι λευκό ύφασμα. Le fail.

Ένα χρόνο αργότερα επέστρεψε πίσω, έχοντας καβατζώσει στην πορεία κάποια ασθένεια που θα τον ταλαιπωρούσε για το υπόλοιπο της ζωής του και θα περιόριζε ακόμα περισσότερο την δουλειά του. Πιθανολογείται πως ήταν μαλάρια. Σκέψου πως μέσα στην τελευταία 7ετία της ζωής του έκανε μόνο 4 ζωγραφικά έργα, ενώ από χαρακτικά έκανε κυρίως πορτραίτα διάφορων επιφανών ανδρών της εποχής του. Πάντως ακόμα και στο λυκόφως της ζωής του, η δουλειά του -αν και δεν ήταν μεγάλη σε όγκο- παραμένει αξιόλογη.

Πέθανε σε ηλικία 56 ετών, έχοντας αφήσει πίσω του πολλά έργα και μεγάλη περιουσία, ενώ πλέον το σπίτι του έχει γίνει μουσείο.

Ήσυχη και εργατική η ζωή του Dürer λοιπόν, αλλά αξιόλογη. Δεν χρειάζεται να είσαι ψύχης για να έχεις κάτι ενδιαφέρον να δείξεις εν τέλει. Η παράνοια ώρες-ώρες κάθε άλλο παρά διασκεδαστική μπορεί να είναι, άσχετα αν σε αυτό διαφωνούν οι ντισκορντιανοί μας φίλοι.

Βρείτε μου και εμένα μια ήσυχη γωνιά και αφήστε με να αράζω.

Μην φεύγεις, δεν τελείωσα ακόμη. Σου έχω λίγες ακόμη ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες που νομίζω πως θα σε ενδιαφέρουν αναφορικά με τη συγκεκριμένη προσωπικότητα.

Όπως σου είπα, ο Albrecht ενδιαφερόταν και για πιο λόγια ζητήματα πέρα της τέχνης του.

Που λες, έχει γράψει δυο σειρές βιβλίων το “Four Books on Measurement” και το “Four Books on Human Proportion”. Στην πρώτη σειρά ασχολείται με μετρήσεις και γεωμετρία και πως αυτά εισάγονται στην αρχιτεκτονική και την τυπογραφία, χρησιμοποιώντας απλή γλώσσα και επί της ουσίας φτιάχνοντας ένα γερμανικό handbook γεωμετρίας για μεγάλα παιδάκια. Στη δεύτερη σειρά ασχολείται ζητήματα αναλογίας και ανατομίας βεβαίως βεβαίως, αλλά και με το τι πιστεύει ο ίδιος για την έννοια της ομορφιάς, έχοντας μια τάση να πιστεύει στην υποκειμενικότητα της.

Επίσης είχε μεγάάάλη πετριά με τον Λούθηρο. Αν και ποτέ δεν είχε βγει επισήμως από το σώμα της Καθολικής Εκκλησίας, υποστήριζε δαγκωτά τις απόψεις του, και μάλιστα ήθελε απεγνωσμένα να κάνει πορτραίτο του. Χαρακτηριστικά κάπου στο ημερολόγιο του γράφει:

«Ας δώσει ο Θεός να συναντήσω τον Μαρτίνο Λούθηρο, μιας και σκοπεύω να κάνω το πορτραίτο του, με μεγάλη φροντίδα, και να χαράξω την μορφή του πάνω σε μια χάλκινη πλάκα, για να δημιουργήσω μία μόνιμη ανάμνηση αυτού του Χριστιανού που με βοήθησε να ξεπεράσω τόσες δυσκολίες».