Βραβεία Νόμπελ. Κάθε φορά που ακούς για αυτά ένα χαλβαδιασμένο “ωωωωω” παίζει στο εγκεφαλικό σου τρανζίστορ, ενώ παράλληλα έχεις τη τάση να θεωρείς όσους έχουν βραβευτεί με αυτό “ιδιοφυΐες” και ότι κινούνται σε “κάποια άλλη σφαίρα” — σφαίρα θέλει το κεφάλι σου, αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα. Στα δικά μας τώρα. Τ
Το Βραβείο Νόμπελ που λες, όπως μάλλον γνωρίζεις, δίνεται κάθε χρόνο σε ατομάκια που έχουν κάνει κάποιο achievement πάνω σε 5 συγκεκριμένους τομείς: Φυσική, Χημεία, Ιατρική, Λογοτεχνία και έργα Ειρήνης / Φιλανθρωπίας. Όμως ποιος “ευθύνεται” για αυτόν τον θεσμό, και ποια η ιστορία πίσω από τα Βραβεία Νόμπελ αλλά και τον ιδρυτή τους;
Στην πρώτη ερώτηση απαντάω αμέσως: Ιδρυτής των βραβείων Νόμπελ ήταν ο Alfred Nobel, χημικός, μηχανικός και δαιμόνιος εφευρέτης. Τώρα, το τι έπαιζε με την πάρτη του και γιατί του έφεξε να ιδρύσει βραβεία με το όνομα του, είναι πράγματα που θα τα δούμε στην πορεία του άρθρου. Σε ενημερώνω πάντως πως είναι ωραίες και κομμάτι κωμικοτραγικές ιστορίες. Πάρε ποπ-κορν (ή παγωτό ή τάκος ή σαλάτα ή ότι άλλο τραβάει η όρεξη σου) κάπου εκεί τριγύρω και ετοιμάσου για ένα καταιγιστικό άρθρο.
Ο Alfred Nobel γεννήθηκε στις 21 Οκτωβρίου του 1833 στην Στοκχόλμη. Ο πατέρας του, Immanuel Nobel ήταν μηχανικός και εφευρέτης, ενώ την εποχή που γεννήθηκε ο μικρός Alfred ήταν και ταπί. Βλέπεις τον καιρό που ήταν νιόπαντρος οι δουλειές δεν πήγαιναν και πολύ καλά, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να σπείρει 8 πιτσιρίκια, εκ των οποίων επιβίωσαν μόνο τα 4.
Όπως και να ‘χει, αυτός το πάλευε και όταν ο Alfred ήταν 4 ετών ο μπαμπάς Immanuel πήγε στο St. Petersburg στη Ρωσία προς εύρεση εργασίας. Εκεί εφηύρε την σύγχρονη μορφή του καπλαμά (κόντρα πλακέ) και ξεκίνησε να παίζει με τορπίλες και νάρκες, η κατασκευή των οποίων βρισκόταν ακόμα στα γεννοφάσκια της.
Το 1942 κουβαλήθηκε στη Ρωσία και η υπόλοιπη οικογένεια Nobel μιας και ο μπαμπάς είχε πιάσει την καλή. Έτσι, αφού υπήρχε πλέον μπακίρι, φρόντισε να μορφώσει τους 4 γιους που του απέμειναν και να τους μπάσει στην δουλειά του. Ο Alfed ήταν ο πιο ψημένος από όλους, μιας και από μικρή ηλικία έπρηξε τον πατέρα του να του μάθει τα βασικά πάνω σε χημείες και φυσικές, τα οποία αξιοποίησε στο ανέμελο παιχνίδι με εκρηκτικές ύλες. Παράλληλα έμαθε να μιλάει φαρσί Αγγλικά, Γερμανικά, Γαλλικά και Ρώσικα.
Μεγαλώνοντας εμβάθυνε τις τις γνώσεις του πάνω στην χημεία, έχοντας δίπλα του για δάσκαλο τον χημικό Nikolai Zanin. Το 1850, στα 17 του πήγε στο Παρίσι για περαιτέρω “ψάξιμο” στο ζήτημα και με το που πάτησε τα 18 έφυγε για τις Η.Π.Α. ώστε να συνεχίσει εκεί τις σπουδές του για μία ακόμη τετραετία.
Στο μεταξύ η οικογένεια Nobel πίσω στην Ευρώπη, είχε ανοίξει εργοστάσιο πυρομαχικών και από το 1853 μέχρι το 1856 έφτιαχνε και εμπορευόταν τα καλούδια που χρησιμοποιούνταν στον πόλεμο της Κριμαίας. Με την λήξη του πολέμου τα είδαν κάπως σκούρα βέβαια και σύντομα χρεοκόπησαν.
Παράλληλα ο Alfred το 1957 έβγαλε στην φόρα την πρώτη του πατέντα (“Like father like son” η κατάσταση με τις πατέντες). Όσο για το εργοστάσιο, το ανέλαβε ο δευτερότοκος Nobel, ο Ludvig το 1859 και σύντομα η οικογενειακή μπίζνα είδε και πάλι χρυσές ημέρες. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 η οικογένεια Nobel και η επιχείρηση τους κατέβηκαν στην Σουηδία και εκεί ο Alfred άρχισε να πειραματίζεται εντατικά με τη νιτρογλυκερίνη, προσπαθώντας να πατεντάρει πιο σταθερούς και ασφαλείς τύπους.
Σε αυτή του την προσπάθεια του έδωσε ώθηση και μια οικογενειακή τραγωδία, εν έτη 1864: σε ένα από τα εργοστάσια της οικογένειας, πιο συγκεκριμένα, σε αυτό στο Heleneborg της Σουηδίας έγινε κάποια μαλακία και ένα παράπηγμα που χρησιμοποιούνταν για την προετοιμασία νιτρογλυκερίνης εξερράγη, σκοτώνοντας 5 άτομα. Ανάμεσα σε αυτά τα άτομα ήταν και το στερνοπούλι της φαμίλιας Nobel, o Emil.
Ειρωνεία μεγάλη πως εν τέλει τρία χρόνια μετά ο Alfred κατάφερε να εφεύρει και να πατεντάρει σε Ευρώπη και ΗΠΑ την δυναμίτιδα, η οποία ήταν πιο σταθερή από την μπαρούτη και την νιτρογλυκερίνη και εκείνο τον πρώτο καιρό κυκλοφορούσε στην πιάτσα ως “Nobel’s Blasting Powder“. Άλλες δύο εκρηκτικές του πατέντες ήταν το “Gelignite” το 1875, εκρηκτικό, ακόμα πιο σταθερό από τον δυναμίτη, παρόλο που δεν είχε την ίδια εμπορική επιτυχία με αυτόν και μια 12ετία αργότερα το “Ballistite“, το οποίο θεωρείται πρόδρομος των σύγχρονων άκαπνων εκρηκτικών υλών. Και θα σου φανεί περίεργο αλλά κάπου εδώ σκάνε μύτη τα βραβεία Nobel.
Ένα χρόνο μετά το Ballistite λοιπόν, το 1888 ο αδερφός του Alfred, Ludvig, μας άφησε χρόνους. Οι γαλλικές εφημερίδες τότε έμπλεξαν τα μπούτια τους (σημείωσε εδώ πως από το 1873 ως το 1891 ο Alfred ήταν μόνιμος κάτοικος του Παρισιού) και νομίζοντας πως πέθανε ο δικός μας δημοσίευσαν τον επικήδειο του, αναφέροντας πως είναι ο εφευρέτης του δυναμίτη, και “πως έγινε πλούσιος κάνοντας τους ανθρώπους να πεθαίνουν πιο γρήγορα“.
Μάλιστα ο επικήδειος του είχε τον catchy τίτλο “The merchant of death is dead.” Διαβάζοντας το αυτό ο Alfred σάστισε, όμως αντί να πάει να ρίξει μπινελίκια στην εν λόγω εφημερίδα αναρωτήθηκε: “Έτσι θα με μνημονεύουν όταν τα τινάξω;” και αποφάσισε να κάνει κάτι δραστικό για να ξελασπώσει την υστεροφημία του. Τι έκανε λοιπόν; Απλά πράγματα. Μια βαρβάτη τροποποίηση στην διαθήκη του.
Βλέπεις δεν του είχε μείνει και πολύ καιρός και μάλλον το ήξερε. Το πολύ το φίκι-φίκι με τις σκόνες του άφησε κουσούρια και πιο συγκεκριμένα ανυπόφορους πόνους στο στήθος λόγω ισχαιμίας. Το 1891 αποσύρθηκε από το κοσμοπολίτικο Παρίσι και εγκαταστάθηκε στο San Remo της Ιταλίας. Εκεί έμεινε για μια 5ετία, αφού στις 10 Δεκεμβρίου του 1896 έπαθε εγκεφαλική αιμορραγία και τον πήρε ο Χάρος από το χεράκι να παίξουνε Minecraft. Μέχρι τότε είχε πουλήσει γύρω στις 350 πατέντες παγκοσμίως, δεν ήξερε και αυτός τι είχε από λεφτά και ετοίμαζε μια πολύ ωραία εκπληξούλα για την ανθρωπότητα.
Έτσι, όταν τα τίναξε, οι συγγενείς άνοιξαν την διαθήκη του και… ο Alfred έγραφε πως ήθελε η περιουσία του να χρησιμοποιηθεί για την ίδρυση ενός θεσμού βράβευσης, του οποίου τα βραβεία θα πήγαιναν σε άτομα που με το έργο τους έχουν συνεισφέρει στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού.
Το 94% της περιουσίας του πήγε για αυτόν το σκοπό και αυτοί που έτρεξαν για να ικανοποιήσουν την μεταθανάτια επιθυμία του θείου ήταν οι εκτελεστές της διαθήκης Ragnar Solhman και Rudolf Lilljequist οπού το 1900 ίδρυσαν την “Nobel Foundation” και το 1901 άρχισαν να μοιράζουν τα βραβεία.
Από εκεί και μετά ο θεσμός καλά κρατεί, αν εξαιρέσεις κάτι λόξες που έγιναν κατά την περίοδο του Δεύτερου Παγκόσμιου: το Τρίτο Ράιχ δεν επέτρεψε σε τρεις Γερμανούς να λάβουν τα βραβεία τους το 1938 και 1939, ενώ την ίδια χρονιά δεν υπήρξε Νόμπελ Ειρήνης. Ακόμη, το 1940-42 δεν δόθηκε κανένα βραβείο, μιας και οι δυνάμεις το Άξονα είχαν εισβάλλει στην Νορβηγία, η οποία σε αυτόν τον θεσμό έχει αδερφικές σχέσεις με την Σουηδία και σε αυτήν γίνεται η απονομή του Νόμπελ Ειρήνης, από τότε που ξεκίνησε όλο αυτό.
Όμως δεν τελειώνει εδώ η ιστορία. Πέρα του ότι τα Βραβεία Νόμπελ, όπως και να το δεις, έχουν πολύ ψωμί, μερικές φορές και controversity λόγω των ατόμων που βραβεύουν, θέλω πριν κλείσω το άρθρο να ξεκαθαρίσω μια μεγάλη παρεξήγηση:
Είναι σχεδόν σίγουρο ότι έχεις ακούσει το παραμυθάκι που λέει πως “Δεν υπάρχει Νόμπελ Μαθηματικών γιατί η γυναίκα του Alfred τον κεράτωσε με μαθηματικό“. Μάλιστα στο παραμύθι, ο μαθηματικός που απαντάται συχνότερα να παίζει τον ρόλο του κέρατου είναι ο Gustaf Mittag-Leffler, μεγάλο σουηδικό μαθηματικό κεφάλι, το οποίο όμως δεν είχε ποτέ προστριβές με τον Nobel μιας και κινούνταν σε τελείως διαφορετικούς χώρους — πέραν του ότι ο Nobel ήταν της πρακτικής ενώ ο Leffler θεωρητικός.
Συν τοις άλλοις ο Nobel ποτέ δεν παντρεύτηκε και είχε μόνο τρία σοβαρά affairs στην ζωή του. Το πρώτο ήταν με μια Ρωσίδα όταν η οικογένεια του βρισκόταν στο Petersburg, η οποία σχέση ήταν από προξενιό το οποίο η κοπέλα σύντομα απέρριψε.
Μετέπειτα άρχισε να τραβιέται με την γραμματέα του την Bertha Kinsky, η οποία όμως τον άφησε για να παντρευτεί τον πρώην εραστή της, Arthur Gundaccar von Suttner ο οποίος ήταν συγγραφέας. Συν τοις άλλοις με την Bertha κράτησαν φιλική σχέση και αλληλογραφία καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής τους και μάλιστα ήταν αυτή που τον έψησε για το Νόμπελ Ειρήνης — το οποίο και κέρδισε το 1905. Μετά την Bertha ο Alfred γνώρισε την Sophie Hess με την οποία έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του, παρόλο που δεν την στεφανώθηκε ποτέ.
Τώρα γιατί δεν έβαλε τα μαθηματικά; Γιατί δεν τον ενδιέφεραν και πολύ σαν επιστήμη. Όσο να ‘ναι ήταν πιο πραγματιστής και αποσκοπούσε τα βραβεία να απονέμονται σε άτομα των οποίων η συνεισφορά είχε πρακτική ή έστω ιδεολογική αξία για την ανθρωπότητα. Στο κάτω ,κάτω για να μην κλαίνε οι μαθηματικοί υπάρχουν και τα “Abel Awards” που είναι αντίστοιχα των Νόμπελ αλλά απευθύνονται μόνο σε μαθηματικούς. Να μην μας μείνει κανείς παραπονεμένος.
Αυτή λοιπόν ήταν η ιστορία πίσω από αυτά τα βραβεία που ηχούν με τόσο πομπώδη τρόπο στα αυτιά σου και που σου υπενθυμίζουν πως είσαι ένα δίποδο που δεν προσφέρει τίποτα στην ανθρωπότητα.
Μην μου κλαις όμως, υπήρξαν και κάποιοι όχι και τόσο χρήσιμοι που τους το έδωσαν, στον Kissinger για παράδειγμα, οπότε καταλαβαίνεις ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μια αλάνθαστη διοργάνωση –μην ανοίξουμε και το θέμα με τους αδικημένους συγγραφείς δεν θα τελειώσουμε ποτέ-.
