Στο σημερινό άρθρο θα αναφερθούμε σε μία κυρία της οποίας η ιστορική ύπαρξη έχει αμφισβητηθεί έντονα κατά καιρούς, καθώς και στο έργο αυτής. Ο λόγος για την Trota of Salerno (ελληνιστί: Τρότα του Σαλέρνο) – το όνομα της υπάρχει και αναφέρεται με διάφορες εκδοχές όπως “Trotula”, “Trocta”, “Trot”, “Troto”, “Trocula”, “Truta” ή “Trutella” με τα “Trotula” και “Trota” να αποτελούν τις επικρατέστερες εξ αυτών.
Η Trota έζησε τον 11ο αιώνα μ.Χ. και οι εξακριβωμένες πληροφορίες για την ζωή της είναι μηδαμινές. Πέρα από το ότι γεννήθηκε στο Salerno της Ιταλίας και υπήρξε γνωστό μέλος της εκεί ιατρικής κοινότητας, όλα τα άλλα αποτελούν εικασίες. Το ότι καταγόταν ας πούμε από την οικογένεια di Ruggero ή το ότι ήταν παντρεμένη με τον γιατρό Johannes Platearius είναι πράγματα για τα οποία οι ιστορικοί δεν είναι σίγουροι.
Μεγαλύτερη σιγουριά όμως υπάρχει αναφορικά με το έργο της: τρεις τόμοι γνωστοί και ως “The Trotula“. Οι δύο από αυτούς τους τόμους είχαν να κάνουν με τη γυναικεία φυσιολογία ενώ ο τρίτος ήταν ένα βιβλίο για την παρασκευή καλλυντικών προϊόντων — θα αναφερθούμε παρακάτω σε αυτούς, αφού πρώτα αφιερώσουμε λίγο μπίρι – μπίρι σχετικό με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής στην οποία έζησε η Trota:
Από τις αρχές του 11ου αιώνα στο Salerno άρχισε να λειτουργεί μια ανεπίσημη, αλλά ιδιαίτερα σημαντική, σχολή ιατρικής. Ιδρυτής της υπήρξε ο μοναχός Κωνσταντίνος ο Αφρικανός, ο οποίος ήταν υπεύθυνος όχι μόνο για την μεταφορά ισλαμικών ιατρικών κειμένων στη περιοχή, αλλά και για την διάδοση της Αραβικής, της Λατινικής και της Ελληνικής γλώσσας στους λόγιους κύκλους του Salerno. Χάρη σε αυτά τα εργαλεία υπήρξε δημιουργία δυνατής ιατρικής παράδοσης στη πόλη, καθιστώντας την σημαντικότατο ιατρικό κέντρο της εποχής.
Μια ιδιαιτερότητα της σχολής του Salerno ήταν το ότι δεχόταν και γυναίκες που ήθελαν να ασκήσουν ή να διδάξουν το επάγγελμα του γιατρού.
Παρά όμως αυτή την ανορθόδοξα πρωτοποριακή για την εποχή πρακτική, οι γνώσεις της ιατρικής κοινότητας αναφορικά με την γυναικεία φυσιολογία και κυρίως αυτή που σχετιζόταν με το γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα, ήταν λίγες και τρομακτικά ανακριβείς.
Αυτό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στα ταμπού της εποχής, που υπαγόρευαν πως το να εξετάζει ένας άνδρας τα γενετικά όργανα μιας γυναίκας ήταν “τζιζ κακό” και ανήθικο, με αποτέλεσμα οι περισσότερες γυναίκες να φοβούνται να εμπιστευτούν κάποιο γιατρό έτσι και τους λάχαινε γυναικολογικό θέμα, ενώ παράλληλα η βιβλιογραφία και οι γνώσεις όσων γιατρών εξέταζαν γυναίκες δεν ήταν και οι καλύτερες.
Οπότε να σου η Trota, που σαν γυναίκα ιατρός δεν είχε ντροπή και ταμπού αναφορικά με το φύλο της και όπου έπιασε και έγραψε τα τρία βιβλία τα οποία ανέφερα πιο πάνω.
Το πρώτο, έχει τίτλο “Diseases of Women“. Ο πρωτότυπος τίτλος του ήταν “De passionibus mulierum curandarum” ενώ είναι γνωστό και ως “Trotula Major“. Όπως δηλώνει καθαρά και ο τίτλος, το εν λόγω βιβλίο έχει να κάνει με γυναικολογικά προβλήματα. Είναι χωρισμένο σε 27 μέρη και επικεντρώνεται κυρίως στα θέματα της έμμηνου ρήσης και της εγκυμοσύνης, ενώ είναι άμεσα επηρεασμένο από το βιβλίο “New Arabic Medicine” που είχε αρχίσει να κυκλοφορεί στην Ευρώπη εκείνο τον καιρό. Επίσης ενδυνάμωσε την άποψη του Γαληνού, ότι η περίοδος αποτελεί μια φυσιολογική και υγιή λειτουργία του γυναικείου σώματος.
Στο δεύτερό της βιβλίο, το “Treatments for Women” η Trota αναφέρεται απλά και πρακτικά σε θεραπείες και γιατροσόφια, ενώ δεν περιορίζεται μόνο σε ζητήματα γυναικολογικής φύσης, αλλά προεκτείνεται σε ανδρολογικά, παιδιατρικά και θέματα γενικής ιατρικής.
Το συγκεκριμένο βιβλίο μπορεί κατά σημεία να πάσχει από άποψη ειρμού και αλληλουχίας, αλλά για την εποχή του προσέφερε πολύ σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την πρακτική αντιμετώπιση ασθενειών, καθώς και την μαζική αναπαραγωγή της ιδέας πως δεν είναι μόνο η γυναίκα υπεύθυνη όταν υπάρχουν δυσκολίες στη τεκνοποίηση.
Άλλο ένα πολύ “προχώ” θέμα που αναφέρεται σε αυτό το βιβλίο είναι το ότι οι γυναίκες έχουν σωματικά σεξουαλική επιθυμία παρεμφερή με την ανδρική, όπου η μη ικανοποίηση της προκαλεί δυσφορία , πράγμα που μέσα στην πατριαρχική αφήγηση τείνει να αποσιωπάται ή να δαιμονοποιείται στη καλύτερη των περιπτώσεων.
Το τρίτο της σύγγραμα το “Women’s Cosmetics” με τίτλο πρωτοτύπου “De Ornatu mulierum” το οποίο μαζί με το Treatments είναι γνωστά ως “Trotula Minor“, περιστρέφεται γύρω από πρακτικές καλλωπισμού και υγιεινής του δέρματος, των μαλλιών, των δοντιών και των γενετικών οργάνων.
Παρά την προβληματική του επικέντρωση στο ότι “οι γυναίκες πρέπει να είναι όμορφες“, το εν λόγω βιβλίο προσέφερε σημαντικές πληροφορίες πάνω στο θέμα της σωματικής υγιεινής, η οποία αποτελεί και τον καλύτερο τρόπο πρόληψης των εκάστοτε μολύνσεων — εντάξει, εδώ υπάρχει ένσταση για τα γιατροσόφια κολπικού καθαρισμού, μιας και τώρα στα κοντά άρχισε να διαλύεται ο μύθος περί της αναγκαιότητας των κολπικών πλύσεων ως μέσο πρόληψης.
Αυτά τα τρία βιβλία αποτέλεσαν σημαντικές πηγές για τους γιατρούς του Μεσαίωνα αναφορικά με τη φυσιολογία και λειτουργία του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος. Φυσικά, όπως και τα περισσότερα ιατρικά συγγράμματα εκείνου του καιρού, διατύπωναν αρκετές λανθασμένες αντιλήψεις και πρακτικές που σήμερα δεν θεωρούνται σε καμία περίπτωση “θεραπευτικές“. Αλλά και μόνο η ιδέα μιας τριλογίας πάνω στα γυναικολογικά ζητήματα, γραμμένη μάλιστα από γυναίκα για εκείνη την εποχή, αποτελούσε πολύ προχωρημένη ιδέα.
Έτσι κι αλλιώς η ιατρική δεν έχει και πολλούς αιώνες που έπαψε να αποτελεί “τέχνη” που αναπαράγει “λαϊκές σοφίες” και αντιλήψεις εσφαλμένες σχετικά με τα αίτια, την θεραπεία και την πρόληψη ασθενειών, περνώντας σε πιο συστηματοποιημένα και επιστημονικά μονοπάτια, χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια πως ακόμα δεν παίζουν απαράδεκτες τσαπατσουλιές, με μικρότερη συχνότητα βέβαια — ευτυχώς για όλους μας.
Ιστορικά, από ένα σημείο και έπειτα, άρχισε να αμφισβητείται όχι μόνο η συμβολή αυτής της γυναίκας στην ιατρική, αλλά και η ίδια της η ύπαρξη. Ιδίως από το 1500 και μετά, όταν άρχισε να απαγορεύεται η πρόσβαση των γυναικών στα ιδρύματα ανώτερης εκπαίδευσης -και να γίνεται πιο εύκολος ο δρόμος τους προς την πυρά αν σήκωναν κεφάλι-, οι ιστορικοί του καιρού άρχισαν να βγάζουν εκδοχές που υποσκέλιζαν κυρίως την ιδέα του ότι ένα τέτοιο έργο μπορούσε να είναι γραμμένο εξ ολοκλήρου από γυναίκα.
Έτσι έχουμε μια σειρά από τέτοιες εκδοχές, με την επικρατέστερη να λέει πως δεν υπήρξε η Trota αλλά τα βιβλία ήταν γραμμένα από άνδρα γιατρό και δημοσιεύτηκαν με γυναικείο όνομα προς αποφυγή σκανδάλου. Μια ελαφρύτερη έκδοση αυτής της εκδοχής θέλει την Trota απλά να βοηθάει τον γιο ή τον σύζυγό της στην συγγραφή του έργου — κοινώς να λαμβάνει τον βοηθητικό ρόλο που τόσο συχνά πασάρει η πατριαρχία στις γυναίκες — και κανείς δεν λέει πως καθαυτοί οι βοηθητικοί ρόλοι είναι κακοί, αλλά αν παρατηρήσεις πως όταν έχει να κάνει κάποιος με κοινωνίες που καθορίζονται από εξουσιαστικές δομές, όσοι λαμβάνουν τους βοηθητικούς ρόλους τείνουν να θεωρούνται υποδεέστεροι, μιας και δεν είναι αυτοί που “ηγούνται” μιας διαδικασίας.
Άλλη μια πιο πρόσφατη εκδοχή, αυτή της ιστορικού Monica Green, θέλει μόνο το “Treatments” να είναι γραμμένο από την Trota, ενώ γυναίκες ιστορικοί του προηγούμενου αιώνα όπως η Kate Campbell Hurd-Mead ή η Melanie Lipinska ήταν πεπεισμένες πως η Trota υπήρξε και ήταν η συγγραφέας και των τριών έργων.
Όπως και να ‘χει, όποια και να είναι η ιστορική αλήθεια πάνω στην συγγραφή αυτών των βιβλίων, τα στοιχεία που έχουν στην διάθεσή τους οι ιστορικοί, άσχετα αν είναι λίγα και δυσεύρετα, δείχνουν ότι η Trota υπήρξε και μάλλον άφησε έργο πίσω της, αφού πέρα από τα Trotula φαίνεται να πήρε μέρος και στη συγγραφή του “On the Treatment of Illnesses” μαζί με άλλους έξι γιατρούς από το Salerno καθώς και υπάρχουν μαρτυρίες πως δίδασκε σε κοπέλες και πως μέσα από το συγγραφικό της έργο πήγαινε κόντρα στην ιδέα της εκκλησίας που ήθελε τις γυναίκες να υποφέρουν κατά τον τοκετό προκειμένου να ξεπληρώσουν μια φανταστική μαλακία ενός φανταστικού θηλυκού που μιλούσε με φίδια και έτρωγε μήλα — στα βιβλία της προτείνει πολλούς και διάφορους τρόπους για να γίνει ο τοκετός πιο εύκολος και ανώδυνος και από εμάς παίρνει kudos για αυτό.
Το έτος θανάτου της ήταν το 1097 αλλά και πάλι δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες για το τι έπαιξε και εδώ.
Αυτά τα λίγα για σήμερα. Το ξέρω δεν ήταν τόσο χορταστικό και εκτενές αυτό το άρθρο σε σχέση με αυτά που παραθέτω συνήθως με τις βιογραφίες και τα αφιερώματα, αλλά μη μου χαλιέσαι. Από εβδομάδα θα τα πούμε με πλήρες και χορταστικό άρθρο. Ως τότε, καλή δύναμη.
. Φαρμακευτική τον Μεσαίωνα. Στο σημερινό άρθρο θα αναφερθούμε σε μία κυρία της οποίας){kind=link}