Κρύβεται στα αφρικανικά δάση, από όπου κάνει ξαφνικές εφόδους. Η τελευταία έπληξε το Κονγκό στα μέσα του Οκτωβρίου του 2000 και, σε λιγότερο από ένα μήνα, προσέβαλε 320 ανθρώπους, σκοτώνοντας τους 120 απ’ αυτούς. Προηγουμένως, μεταξύ του 1976 και του 1999, είχε κάνει ήδη οχτώ εφόδους στο Ζαΐρ, στο Σουδάν, στην Γκαμπόν και στην Ουγκάντα.
Ο Έμπολα δεν είναι ένας καινούριος ιός, όπως δεν είναι και οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους ιούς που ξεπήδησαν από το πουθενά τα τελευταία χρόνια. Όπως όμως εξηγεί ο Στέφεν Μορς, στο πανεπιστήμιο Ροκφέλερ της Νέας Υόρκης, “υπήρχαν ανέκαθεν. Στη φύση ενεδρεύει μια τεράστια δεξαμενή ιών. Μόνο που παλιότερα διαδίδονταν με δυσκολία, ενώ τώρα κάνουν το γύρο του κόσμου μέσα σε λίγες μόνο μέρες”.
Στο παρελθόν οι επιδημίες ταξίδευαν κυρίως με το στρατό. Το 162 μ.Χ., οι στρατιώτες του Μάρκου Αυρηλίου, επιστρέφοντας από την Ανατολή, έφεραν στη Ρώμη την ιλαρά, ενώ έναν αιώνα πριν η “κυρίαρχος του κόσμου” είχε γονατίσει από την ευλογιά. Η μαύρη πανώλη, που μεταδόθηκε από το μαύρο ποντικό των Ινδιών, έφτασε στην Ευρώπη το 1346 μέσα σ’ ένα πλοίο από την Κριμαία. Το 1495, ο Κολόμβος εισήγαγε στην Ευρώπη από την Αμερική τη σύφιλη. Όμως, οι Ευρωπαίοι “δώρισαν” περισσότερα απ’ όσα πήραν. Στην Κίνα, που τους “δώρισε” τη γρίπη, ανταπέδωσαν με μια φοβερή επιδημία ιλαράς ή ευλογιάς.
Στην Αμερική, οι Ισπανοί χάρισαν την ιλαρά, την ευλογιά, τον τύφο και τη γρίπη, αποδεκατίζοντας τον πληθυσμό του Μεξικού (από 25 σε τρία εκατομμύρια) και των Ίνκας του Περού (από οχτώ εκατομμύρια σε ένα εκατομμύριο). Σήμερα δεν είναι πια ο στρατός που κάνει αυτή τη δουλειά, αφού 1,4 εκατομμύριο άτομα ταξιδεύει καθημερινά σ’ όλο τον πλανήτη και μεταφέρει ιούς από τη μια άκρη της Γης στην άλλη. Οι εστίες επιδημιών, που εκδηλώνονται στα όρια κάποιου δασούς χαμένου στον Ισημερινό, μπορεί να γίνουν ταχύτατα υπόθεση όλων μας.
Το μόνο που έχουν να κάνουν οι ιοί είναι να διαλέξουν το μεταφορικό μέσο. Έτσι, το 1991, ο ιός Έμπολα έφτασε στην Ευρώπη και άγνωστοι ιοί στις ΗΠΑ, όπως αυτός του Νείλου, κατέκτησαν τη Νέα Υόρκη.
Πολλοί άλλοι σίγουρα θα ακολουθήσουν, ενώ είναι μάλλον δύσκολο να επιστρέψουν οι επιδημίες που αποδεκάτιζαν παλιότερα την ανθρωπότητα.
Ένας μεγάλος και ακριβός πόλεμος
Από τα 13 εκατομμύρια θανάτους που οφείλονται παγκοσμίως σε μολυσματικές ασθένειες, η τεράστια πλειοψηφία οφείλεται σε λοιμώξεις, όπως η γρίπη, η ελονοσία, οι λοιμώδεις διάρροιες, η φυματίωση, το Έιτζ και η ιλαρά, που αποδεκατίζουν τους πληθυσμούς στον Τρίτο Κόσμο.
Στον κατάλογο των θυμάτων πρέπει να προσθέσουμε όσους πεθαίνουν αρκετά χρόνια αργότερα από καρκίνο, ως επακόλουθο των ιογενών λοιμώξεων. Κατά των μολυσματικών ασθενειών, τα εμβόλια αποδείχθηκαν η πιο αποτελεσματική στρατηγική. Χάρη σ’ αυτά εξαλείφθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά η ευλογιά, και το ίδιο προβλέπεται σύντομα για την πολιομυελίτιδα. Όμως, τα εμβόλια είναι ελάχιστα αποδοτικά και ασύμφορα για τις φαρμακευτικές εταιρείες.
Το διεθνές εμπόριο εμβολίων ανέρχεται στα πέντε δισεκατομμύρια δολάρια, όσο δηλαδή η αγορά ενός μόνο φαρμάκου για το έλκος. Και ιδού τα αποτελέσματα: Στη Σιένα, μια ερευνητική ομάδα έφτασε πολύ κοντά στο εμβόλιο κατά της χολέρας, η οποία, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, προσβάλλει 254.000 ανθρώπους στον Τρίτο Κόσμο και προκαλεί εννέα χιλιάδες θανάτους ετησίως.
Ωστόσο, αυτή η έρευνα εγκαταλείφθηκε ως οικονομικά ασύμφορη. Για τον ίδιο λόγο σταμάτησε το πρόγραμμα για το εμβόλιο κατά της αφρικανικής μηνιγγίτιδας (τύπου Α), ενώ, αντίθετα, προχωρεί εκείνο για την ευρωπαϊκή (τύπου C). Έτσι, τα μωρά των Άγγλων θα προστατεύονται, ενώ τα παιδιά της Αφρικής θα πεθαίνουν. Ακόμα και το εμβόλιο της ηπατίτιδας C είναι ουσιαστικά έτοιμο, όμως οι φτωχές χώρες δε θα έχουν τη δυνατότητα να το αγοράσουν. Το ίδιο ισχύει και για την ελονοσία.
Για να εξολοθρεύσουμε τα μικρόβια όμως, απαιτούνται σήμερα πρωτοφανείς δαπάνες. Ποιός ισχυρός όμως είναι έτοιμος να τις κάνει;
