Αθηνά, θεά των Αρχαίων Ελλήνων. Πληροφορίες και στοιχεία
Η Αθηνά ήταν η πιο αγαπημένη θεά των Αρχαίων Ελλήνων, επίσης ήταν προσωποποίηση της σοφίας και της γνώσης, η προστάτιδα κάθε ανθρώπινης τέχνης και κάθε ωφέλιμης απασχόλησης.
Γέννηση
Γύρω από το όνομα της μεγάλης αυτής θεάς, πλάστηκαν αναρίθμητοι μύθοι που αναφέρονται στη γέννησή της, στην εξέχουσα θέση της στον Όλυμπο, στον πολεμικό χαρακτήρα της και στην άσπιλη αγνότητά της. Επικρατέστερος είναι ο μύθος που αναφέρει ο Ησίοδος για τη γέννησή της.
Πρώτη σύζυγος του Δία ήταν η Μήτις, η σοφότερη απ’ όλους τους θεούς και τους ανθρώπους Σύμφωνα με την απόφαση της μοίρας, η Μήτις, θα γεννούσε πρώτα μια κόρη και έπειτα ένα γιο που θα έδιωχνε από το θρόνο το Δία. Αυτός, για να αποφύγει τη συμφορά, κατάπιε την γυναίκα του, αλλά τον βάραινε το παιδί που είχε στα σπλάχνα της η Μήτις και του προκαλούσε δυνατούς πονοκεφάλους Έτσι κάλεσε τον Ήφαιστο και τον διάταξε να του σχίσει το κεφάλι με το τσεκούρι για να ελευθερωθεί από το φοβερό βάρος.
Και τότε, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των θεών που παρευρίσκονταν, πετάχτηκε πάνοπλη από το κεφάλι του Δία, η Αθηνά, πάλλοντας το δόρυ της. Τη σκηνή αυτή, της γέννησης της Παλλάδας Αθηνάς, την απεικόνισε με θαυμαστό τρόπο ο Φειδίας, στο ανατολικό αέτωμα του Παρθενώνα.
Συμμετοχή στην Τιτανομαχία
Τη ζηλευτή και εξέχουσα θέση της ανάμεσα στους Ολύμπιους θεούς την πήρε η Αθηνά μετά τη γιγαντομαχία, όπου διακρίθηκε για την πολεμική της ορμή και τη σοφή της τέχνη που, κατατροπώνοντας τους Γίγαντες και τους Τιτάνες και καταπλακώνοντας τον Εγκέλαδο τον αρχηγό τους με την Αίτνα, βοήθησε τον πατέρα της το Δία περισσότερο από κάθε άλλο Θεό.
Επίθετα
Η πιο πνευματική μορφή ανάμεσα σ’ όλους τους θεούς του Ολύμπου, λατρεύτηκε από πολλούς λαούς, αλλά πιο πολύ από τους Έλληνες, που γνώριζαν καλύτερα από κάθε άλλο λαό την αξία του πνεύματος. Χαρακτηριστικό της γενικής και της βαθιάς λατρείας, που απολάμβανε η θεά στην Ελλάδα, είναι και το πλήθος των επιθέτων που της έδιναν, ανάλογα με το είδος της προστασίας που πίστευαν ότι αναλάμβανε.
Τα επίθετα αυτά, που αναφέρονται πρώτα από το μεγάλο ραψωδό της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, με τον καιρό έφτασαν και ξεπέρασαν τα διακόσια, δηλαδή τόσα όσα δεν είχαν απονεμηθεί σ’ όλους τους άλλους θεούς μαζί.
Έτσι λεγόταν: Αμήτωρ, γιατί δεν είχε γεννηθεί από μητέρα, Μητέρα, γιατί ήταν προστάτιδα της οικογένειας, Παλλάς, γιατί έπαλλε το πολεμικό της δόρυ, Εργάνη ως προστάτιδα κάθε ανθρώπινης εργασίας, Μηχανίτις, γιατί μηχανευόταν κάθε τέχνη, Τελχινία, γιατί δίδαξε στους ανθρώπους τη ναυπηγική, Άχραντος, γιατί ήταν παρθένα, Ακρήδεμνος, γιατί ήταν αρρενωπή και φορούσε όχι γυναικεία αλλά πολεμική φορεσιά, Ατθίς ως προστάτιδα της Αττικής, Βουδεία, γιατί δίδαξε το ζεύξιμο των βοδιών στο άροτρο, Γλαυκώπις, γιατί είχε γαλάζια, αστραφτερά μάτια, Ερυσίπτολις, γιατί ήταν φρουρός των ακροπόλεων, Ευρεσίτεχνος, Κελεύθεια ως οδηγός στους δρόμους, Νίκη, επειδή παρέχει τη νίκη σ’ εκείνους που αγωνίζονται δίκαια, Ξενία ως προστάτιδα της φιλοξενίας, Πολύμητις ως σοφή, Πολιούχος, Παρθένος, Πρόμαχος, Πυλαία, Σεμνή, Υγιεία, Φέρασπις Χαλκίοικος, γιατί κατοικούσε σε χάλκινο ναό.
Τρωϊκός Πόλεμος
Την Αθηνά την αγαπούσε και την υπεράσπιζε, μπροστά σ’ όλους τους θεούς, ο πατέρας της ο Δίας, που τη θαύμαζε για τη σοφία, την πολεμική της ανδρεία και την αγνότητά της τόσο πολύ, ώστε να την συγχωρεί ακόμα κι όταν ήταν αντίθετη με τα σχέδιά του ή τραυμάτιζε με το δόρυ της τους άλλους θεούς.
Στον τρωικό πόλεμο υποστήριζε με σθένος τους Αχαιούς και δε δίστασε να τραυματίσει κι αυτόν ακόμα τον Άρη και την Αφροδίτη, που ήταν με το μέρος των Τρώων Στη διάρκεια όλου εκείνου του πολέμου, η Αθηνά ήταν ο μυστικός σύμβουλος των Ελλήνων βασιλέων και ιδιαίτερα του Οδυσσέα, οδηγός των Αχαιών στη μάχη, συμπαραστάτιδά τους σ’ όλα τα δέκα χρόνια του αγώνα τους εναντίον της Τροίας. Αργότερα, όταν στην Ελλάδα άρχισαν να αναπτύσσονται οι τέχνες, η Αθηνά βοηθά στην ανακάλυψη χρήσιμων πραγμάτων και συμβάλλει στην αλματώδη πρόοδο κάθε πνευματικού και χειρωνακτικού έργου.
Περσικοί Πόλεμοι
Σ’ όλη τη διάρκεια των Περσικών πολέμων, η Αθηνά παράμεινε νύχτα και μέρα άγρυπνη για τη σωτηρία της Ελλάδας και τη νίκη των Ελληνικών όπλων εναντίον των βαρβάρων. Την παραμονή μάλιστα της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, έστειλε την ιερή της κουκουβάγια να καθίσει πάνω στον ιστό της ναυαρχίδας του Θεμιστοκλή, για να του προαναγγείλει τη νίκη και για να του δείξει ότι η θεά θα ήταν βοηθός τους και σύμμαχος στον αγώνα.
Μετά από όλες αυτές τις υπηρεσίες που πίστευαν οι Έλληνες ότι τους πρόσφερε η γλαυκομάτα Αθηνά, για να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους, τόσο οι νικητές της Τροίας, όσο και οι νικητές των Περσών, ανήγειραν πλήθος ναούς προς τιμή της, μέχρι που στήθηκε στην Ακρόπολη το αθάνατο μνημείο του Παρθενώνα και ο γεμάτος χάρη και ομορφιά ναός της Αθηνάς Νίκης.
Η Αθηνά είχε πάντοτε πολεμική εμφάνιση, παρόλο που ήταν προστάτιδα κάθε ειρηνικού και δίκαιου έργου και φρουρός της ειρήνης. Την απεικόνιζαν πάντοτε με περικεφαλαία, ασπίδα και δόρυ στο δεξί χέρι και κεραυνό στο αριστερό, ενώ κοντά της έβαζαν τα ιερά της ζώα: το πανούργο φίδι, την άγρυπνη κουκουβάγια και πάνω στην αιγίδα της υπήρχε σαν τρόπαιο το κεφάλι της Μέδουσας. Η πολεμική αυτή εμφάνιση της Αθηνάς οφείλεται απ’ τη μια μεριά στο ότι κατά την αρχαία παράδοση αυτή βγήκε πάνοπλη απ’ το κεφάλι του Δία και από την άλλη στο ότι συμμετείχε σε κάθε πολεμική επιχείρηση και σε κάθε άλλο ηρωικό κατόρθωμα.
Όταν όμως η θεά παριστανόταν σαν προστάτιδα των ειρηνικών έργων, έπαιρνε λιγότερο πολεμική εμφάνιση, ντυμένη με μια αυστηρή ενδυμασία και κρατούσε στα χέρια της ένα εργαλείο αντί για το δόρυ, ενώ πάνω στην περικεφαλαία της, αντί για άλλο πολεμικό έμβλημα, εικονιζόταν ένας πετεινός που συμβόλιζε το πρωινό ξύπνημα των ανθρώπων για την καθημερινή τους εργασία.
Αθηνά και ο μύθος της Αράχνης
Η Αθηνά ήταν προικισμένη με όλες τις αρετές και με κάθε είδους σοφία και γνώση.
Παρόλα αυτά όμως δεν της έλειπαν και μερικά ελαττώματα, όπως η οργή και ο φθόνος που προέρχονταν από την εξαιρετική ευθιξία της Από τους πολλούς μύθους που αναφέρονται σ’ αυτά τα δυο ελαττώματα της θεάς γνωστός είναι ο μύθος της Αράχνης, της κόρης του βασιλιά της Λυδίας, Ιδμώνα.
Η κόρη αυτή είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη, επειδή ήταν άφταστη στο κέντημα. Αυτή η φήμη όμως έθιγε τη θεά Αθηνά που ήταν σπουδαία κεντήστρα και δεν μπορούσε να ανεχτεί θνητή γυναίκα να είναι ανώτερη από αυτήν σε οποιαδήποτε τέχνη.
Έτσι κάλεσε την Αράχνη σε διαγωνισμό κεντήματος και νικήθηκε. Έξαλλη από την οργή της χτύπησε την Αράχνη και αυτή, που μόνο εκείνη τη στιγμή κατάλαβε ότι η αντίπαλός της ήταν θεά, γεμάτη απελπισία θέλησε να αυτοκτονήσει.
Η Αθηνά όμως συγκινήθηκε και μεταμόρφωσε την κοπέλα σε αράχνη, για να υφαίνει πάντοτε το λεπτό της ύφασμα, που όμως είναι άχρηστο για τους ανθρώπους και για να ματαιοπονεί, εκείνη που τόλμησε να νικήσει μια θεά.
Χαρακτηριστικά
Από το είδος των άθλων, που οι Έλληνες πίστευαν ότι έκανε η Αθηνά, φαίνεται ότι στην αρχή την Αθηνά την είχαν θεωρήσει μετεωρολογική θεά, που είχε δηλαδή σχέση με την καταπολέμηση των στοιχείων της φύσης. Επίσης και το ότι η κεραμευτική τέχνη ήταν κάτω από την προστασία της θεάς, οφείλεται πάλι σε μετεωρολογικά αίτια, επειδή είναι απαραίτητη η καλοκαιρία και ο ήλιος, για να γίνουν τα πήλινα αγγεία. Ακόμη και ο χαρακτηρισμός της θεάς, Γλαυκώπις, γαλανομάτα συμβολίζει το γαλανό του ουρανού, όταν είναι καλοκαιρία.
Αργότερα η λατρεία της θεάς γενικεύτηκε και η Αθηνά θεωρήθηκε θεά, όχι πια της καλοκαιρίας, αλλά της σοφίας, της γνώσης, της νίκης, της οικογένειας, των γραμμάτων και των τεχνών.
Σ’ όλες τις ακροπόλεις των ελληνικών πόλεων υπήρχαν ναοί της Αθηνάς, ο πιο επίσημος όμως απ’ όλους, ο ανώτερος στον αρχιτεκτονική τέχνη στη γλυπτική διακόσμηση και στον πλούτο των αφιερωμάτων ήταν ο Παρθενώνας στην Ακρόπολη των Αθηνών με το θαυμάσιο χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς που το φιλοτέχνησε ο Φειδίας.
Αθηνά και η αρχαία πόλη της Αθήνας
Προς τιμή της θεάς σ’ όλη την Ελλάδα γίνονταν πολλοί αγώνες, που απ’ αυτούς οι σπουδαιότεροι ήταν τα μικρά και τα μεγάλα Παναθήναια, τα Πλυντήρια, τα Αρρηφόρια, τα Καλλιντήρια και άλλοι που γίνονταν στην Αθήνα.
Η Αθήνα πήρε το όνομα από την θεά Αθηνά και τη θεωρούσε πολιούχο της.
Ένας ωραίος μύθος είναι αυτός που αναφέρεται στην αντιζηλία της θεάς με τον Ποσειδώνα για την κυριαρχία της Αττικής. Οι θεοί υποσχέθηκαν τη χώρα σε εκείνον από τους δυο ανταγωνιστές που θα χάριζε στους κατοίκους το χρησιμότερο δώρο. Χτύπησε την τρίαινα ο Ποσειδών στο χώμα κι έκανε ν’ αναπηδήσει ένα ωραιότατο άλογο, σύμβολο του πολέμου. Χτύπησε με τη σειρά της και η Αθηνά το δόρυ της στη γη και αμέσως ξεπετάχτηκε μια ελιά, σύμβολο της ειρήνης, της δικαιοσύνης και της Οι θεοί έκριναν πως η ελιά ήταν χρησιμότερη από το άλογο και έδωσαν τον τόπο στην Αθηνά, που του χάρισε το όνομά της και έγινε πολιούχος του.
Λατρεία προς την θεά Αθηνά
Στους ναούς της θεάς, που βρίσκονταν στις διάφορες πόλεις και στις διάφορες περιοχές, ήταν στημένα χάλκινα αγάλματά της και γλυπτές ή ζωγραφικές απεικονίσεις των περιφημότερων άθλων της υπήρχαν στα αετώματα και στους εσωτερικούς τοίχους.
Από τα πιο σπουδαία αγάλματα της Αθηνάς ήταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Φειδία που βρισκόταν μέσα στον Παρθενώνα, το χάλκινο άγαλμα της Προμάχου Αθηνάς που είχε τεράστιες διαστάσεις και είχε στηθεί στην Ακρόπολη σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη νίκη των Αθηναίων εναντίον των Περσών και το άγαλμα της Λημνίας Αθηνάς που και αυτό ήταν, πιθανώς, έργο του Φειδία.
Στις τελετές που γίνονταν προς τιμή της Αθηνάς λατρευόταν και το ιερό σύμβολο της η γλαύκα, η κουκουβάγια δηλαδή που την απεικόνισαν σε νομίσματα, όχι μόνο των Αθηνών και άλλων ελληνικών πόλεων, αλλά και των Ρωμαίων και μέχρι σήμερα συμβολίζει τη γνώση και τη σοφία.
