Austin Osman Spare: Ο Αποκρυφιστής Καλλιτέχνης

Ποιος είναι αυτός ο μπάρμπας; Τα παιδάκια που ενδιαφέρονται και “την ψάχνουν” με τον αποκρυφισμό και με άλλα τέτοια “του διαβόλου” ίσως τον έχουν ακουστά. Μπορεί και όχι.

Ο Austin Osman Spare (ελληνικά: Όστιν Όσμαν Σπέαρ) αποτελεί μία πολύ ιδιαίτερη μορφή, για την ακρίβεια είναι αυτό που λέμε “περιπτωσάρα” με την θετική ίσως έννοια του όρου. Υπήρξε τεχνικά άρτιος ζωγράφος και συνάμα αποκρυφιστής με πρωτοποριακές και αντισυμβατικές απόψεις για την εποχή του.

Από πολλούς θεωρείται ο “παππούς” της Χαοτικής Μαγείας (ο μπαμπάς του ήταν ο Peter J. Carroll, η μάνα του αγνοείται) και για να λέμε την αλήθεια, όντως η όλη του θεώρηση πάνω στο θέμα του αποκρυφισμού είχε σίγουρα μία χαοτική, αλλά συνάμα άκρως γοητευτική χροιά, τουλάχιστον για όσους έχουν την ικανότητα να σκέφτονται εκτός πλαισίων. Μπερδεύτηκες; Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή…

Εγκυκλοπαιδικά, γεννήθηκε στο Snow Hill της Αγγλίας, στις 30 Δεκεμβρίου του 1886, ο ίδιος βέβαια αργότερα ισχυριζόταν πως δεν ήταν σίγουρος αν ήταν γεννημένος στην αρχή ή στο τέλος του χρόνου, παραλληλίζοντας τον εαυτό του με τον διπρόσωπο θεό Ιανό, χωρίς να είναι σίγουρος αν βλέπει “μπροστά” ή “πίσω”.

«Μα τι μας λέει τώρα αυτή η περίεργη, έχουμε αφήσει κοτζάμ facebook και youporn για χάρη της και για χάρη αυτού του “σατανιστή ψυχάκια” που έλεγε περίεργα και αιρετικά πράγματα».

Δραματική παύση. Ένα κνούτο ξεπροβάλλει μέσα από μια γυναικεία τσάντα με εμβαδό χαρτοπετσέτας.

«Σκασμός ζωντόβολα! Διαβάστε παρακάτω μήπως ξεβουλώσει το τραχανοκέφαλό σας».

Ήταν λοιπόν το πέμπτο από τα έξι παιδιά της οικογένειας. Ο πατέρας του ήταν αστυνομικός και γενικά η οικογένεια Spare δεν την έβγαζε και πολύ ρόδινα όσον αφορά τα οικονομικά της. Ο μικρός Austin όμως από την τρυφερή ηλικία τεσσάρων ετών έδειξε την κλίση του προς το σχέδιο. Φανταστείτε ένα αναμαλλιασμένο πιτσιρίκι να τριγυρνάει μέσα στο σπίτι με ένα μολύβι στο χέρι και να προσπαθεί να σχεδιάσει οτιδήποτε ζωντανό υπάρχει τριγύρω του – για καλή του τύχη είχαν υπερπληθυσμό εκεί μέσα – και να τα καταφέρνει με μεγάλη ευκολία.

Οι γονείς του κατενθουσιασμένοι του αγόρασαν υλικά, πληρώνοντας τα χρυσά βέβαια, (αυτό το άτιμο το καλλιτεχνιλίκι ήταν ανέκαθεν ακριβό σπορ) αποφασίζοντας οτι αυτή είναι η κλίση του μικρού Austin και οτι θα τον βοηθήσουν να την αναπτύξει και να ζήσει αξιοπρεπώς ασκώντας την. Κούνια που τους κούναγε!

Ο Austin εξ’ αρχής μαζί με το ζωγραφικό του ταλέντο έδειξε και την απίστευτη του απροθυμία να κάνει τη δουλειά του προϊόν προς πώληση και κατανάλωση, σε σημείο που απέφευγε να δείχνει αυτά που σχεδίαζε και να τα κρατάει μόνο για τη πάρτη του. Μεγαλώνοντας λίγο όμως φαίνεται πως άρχισε να βάζει μυαλό. –Είπα “φαίνεται”.

Στα 13 του οι γονείς του τον γράψαν στο Lambeth Art School. Στα 15 του όμως παράτησε το σχολείο για να δουλέψει ως σχεδιαστής πόστερ (και γενικότερα στον τομέα της διαφήμισης) και παράλληλα έφτιαχνε βιτρώ. Εξαιτίας ενός βιτρώ κέρδισε δωρεάν υποτροφία στο Royal College of Art. Έτσι ο μικρός Spare ξεκίνησε τις επίσημες καλλιτεχνικές του σπουδές. Στα 18 του εξέδωσε μόνος του το πρώτο του βιβλίο με τίτλο “Earth Inferno“, το οποίο περιέχει μια αρκετά γκροτέσκα εικονογράφηση με μελάνι, σχολιασμό πάνω σε αυτή καθώς και κάποια ποιήματα και αφορισμούς αποκρυφιστικής φύσης.

Τώρα θα πει κανείς, μα πως έφαγε μπιέλα με τον αποκρυφισμό ο πιτσιρίκος; Τότε δεν υπήρχαν τα internets ούτε ο κόσμος επένδυε τόσο συχνά σε βιβλία και δη τέτοιας θεματολογίας. Αυτό το”κακό” το προκάλεσε ανθρωπογενής παράγοντας, και μάλιστα όταν ο Spare ήταν αρκετά μικρός και σίγουρα εύπιστος και “εύπλαστος”.

Ήταν 7 χρονών όταν γνώρισε την κυρία Patterson, δεν ξέρουμε υπό ποιες συνθήκες, (εγώ φαντάζομαι το κλασσικό σκηνικό με το van και τις καραμέλες) και άρχισε να έχει στενές σχέσεις μαζί της (και τρελό οιδιπόδειο αφού την θεωρούσε δεύτερη μητέρα του). Τούτη η κυρία ισχυριζόταν ότι καταγόταν από τη γενιά των μαγισσών του Σάλεμ και πως είχε γενικά πολλές και έντονες πνευματικές επαφές. Έτσι η κυρία Patterson δίδαξε πολλά και διάφορα στον μέχρι τότε αθώο Αustin με φυσικό επακόλουθο όλες αυτές οι διδαχές να τον επηρρεάσουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Τελειώνοντας με τις σπουδές του έκανε διάφορες επιτυχημένες εκθέσεις. Για τους τότε κριτικούς ήταν το “the next big thing” της τέχνης παρ’ όλο που τον κατέκριναν για την αποκλειστικά μεταφυσική θεματολογία του. Σε μία από αυτές τις εκθέσεις τον ανακάλυψε και το Θηρίο ή αλλιώς Aleister Crowley (τον ξέρει μέχρι και η μεγαλοθεία μου από τη κάτω Αχλαδίτσα, δε χρειάζονται συστάσεις πιστεύω.) Το Θηρίο τον τσίμπησε και τον έμπασε στο τάγμα του “Αργυρού Αστέρα” (Argenteum Astrum) με συνοπτικές διαδικασίες σαν δόκιμο μέλος , καθώς ταυτόχρονα αξιοποιούσε την συνεργασία του στην εικονογράφηση της περιοδικής έκδοσης “The Equinox“.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι πριν από τον Αργυρό Αστέρα ο Spare ειχε εισέλθει και στο “Ερμητικό Τάγμα της Χρυσης Αυγης” (Τhe Hermetic Order of the Golden Dawn, ουδεμία σχέση με τα ελληνικά φασιστοειδή) από το οποίο έφυγε κακήν κακώς, αφού ο δογματισμός και η πρακτική του τάγματος δεν συμβάδιζαν με τις δικές του πεποιθήσεις. Μία από τα ίδια συνέβη και στον Αργυρό Αστέρα. Όλοι αυτοί οι “μάγοι” και οι “φωστήρες” έκαναν τον Austin να βγάζει φλύκταινες με τα δόγματα και τις ανόητες τους τελετουργίες. Περιττό να σημειωθεί ότι μετά την αποχώρησή του διέκοψε κάθε επαφή με τον Crowley.

Γενικά ο Αustin φαίνεται πως είχε θέματα με την τελετουργική μαγεία και τους λειτουργούς της, πράγμα που αποδεικνύει περίτρανα στο “The Book of Pleasure” όπου αναπτύσσει την δική του θεωρία περί μαγείας και τα χώνει αλύπητα στους φανφαρολόγους τελετουργικούς αποκρυφιστές, αλλά και στις θρησκείες που απαιτούν τυφλή πίστη και προσευχή. Χαρακτηριστικό απόσπασμα του βιβλίου αναφέρει τα εξής:

Τους γνωρίζω καλά, καθώς και τις πεποιθήσεις τους για τη μάθηση που τους διδάσκει να φοβούνται το δικό τους φως. Βαμπίρ, καθώς μοιάζουν με συγκεντρωμένες ψείρες. Οι πρακτικές τους αποδεικνύουν την ανικανότητα τους, δεν έχουν καμία μαγεία για να εντείνουν το κανονικό, τη χαρά ενός παιδιού ή ενός υγιή ανθρώπου, ούτε για να προκαλέσουν την ευχαρίστηση ή να αντλήσουν σοφία από τον εαυτό τους. Οι μέθοδοι τους βασίζονται σε ενα τέλμα της φαντασίας και ενός χάους προϋποθέσεων, αποκτούν τις γνώσεις τους με λιγότερη αξιοπρέπεια απ’ ότι μια ύαινα τη τροφή της.

Εγώ λέω πως είναι ανελεύθεροι και δεν λαμβάνουν την ικανοποίηση ακόμη και των μοχθηρότερων μεταξύ των ζώων. Είναι αυτοκαταδικασμένοι μέσα στο αηδιαστικό τους λίπος,την κενότητα της δύναμής τους, χωρίς έστω τη μαγεία της προσωπικής γοητείας ή της ομορφιάς,είναι προσβλητικοί με το κακό τους γούστο και την απληστία τους για αυτοπροβολή

Στο εν λόγω βιβλίο ο Spare αποκρυστάλλωσε το νόημα της μαγείας για τον ίδιο και ξεκαθάρισε το τελετουργικό της από τα περιττά στοιχεία -γιατί δε νοείται να θέλεις να κάνεις τελετή και να πρέπει να σφάξεις λευκό κόκορα που τρεφόταν μόνο με σιτάρι χρησιμοποιώντας μαχαίρι βουτηγμένο σε αίμα περιόδου παρθένας, στις πέντε τα χαράματα τη τρίτη μέρα του σεληνιακού κύκλου-.

Για τον ίδιο η μαγεία βασιζόταν στην ψυχολογική καταστολή. Ότι δηλαδή “περιορίζοντας” μία επιθυμία στέλνοντας την λήθη, στο υποσυνείδητο ή το ασυνείδητο, αυτή ενδυναμώνεται και παίρνει μορφή στον πραγματικό κόσμο. Η επιθυμία σύμφωνα με τα λεγόμενα του έπρεπε να παρουσιάζεται με συμβολικό τρόπο, γι’ αυτό το λόγο δημιούργησε το “Αλφάβητο της Επιθυμίας” (Alphabet of Desire) μετατρέποντας τα γράμματα του αλφαβήτου σε σφραγίδες, όπου η κάθε μία έχει τη δική της ιερή και μυστική σημασία και από εικαστικής μεριάς βασίζεται σε μία σεξουαλική αρχή.

Ναι, το ξέρω γλυκέ μου Έλληνα, όλα αυτά σου φαίνονται “του διαβόλου” ή αν είσαι “σκεπτικιστής” τα θεωρείς παπάτζες. Όμως βλέποντας λίγο εκτός περιοριστικών πλαισίων και παρωπίδων, που έχεις μάθει τόσο εύκολα να φοράς, αποτελεί μία ενδιαφέρουσα και ίσως υλοποιήσιμη θεώρηση για τον έλεγχο της πραγματικότητας -κυρίως αν ασπάζεται κανείς τον “Νόμο της Έλξης“, γιατί κάλλιστα μπορεί να ειπωθεί ότι η κοσμοθεωρία του Spare εκεί βασίζεται-. Όμως επειδή μάλλον κουράστηκες με τα εννοιολογικά, ας ξαναγυρίσουμε στα εγκυκλοπαιδικά που είναι πιο εύπεπτα — Ω, Ελληνικό Σύστημα Παιδείας! Μεγάλη η χάρη σου!

Το 1917 υπηρέτησε τη πατρίδα του στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο σαν ιατρικός συντονιστής στα νοσοκομεία του Λονδίνου, το 1919 ανακηρύχθηκε “Πολεμικός Καλλιτέχνης” (εδώ ο κόσμος καίγεται μου θέλουν και καλλιτέχνες) και βρέθηκε στα πεδία μαχών της Γαλλίας για να καταγράψει την δουλειά των ιατρικών μονάδων του βρετανικού στρατού (R.A.M.C.). Ο πόλεμος φαίνεται πως επηρρέασε αρνητικά τη ψυχολογία του ακόμα και μετά το τέλος του, (εδώ έγκειται η “ευαίσθητη ψυχή του καλλιτέχνη“) πράγμα που γίνεται φανερό στη δουλειά του αλλά και στην ίδια του τη ζωή.

Μετά από τον πόλεμο άρχισε σιγά-σιγά να παίρνει τον κατήφορο, και το έκανε από επιλογή. Μπορεί από το 1921 μέχρι το 1924 να είδε αλκυονίδες ημέρες στην καλλιτεχνική του σταδιοδρομία όμως έβρισκε δύσκολο το να συμβαδίσει με την μεταπολεμική κοινωνία, οπότε προτίμησε να χαθεί στον δικό του εννοιολογικό κόσμο. Επέμενε να ζωγραφίζει απόκοσμα θέματα, έστειλε στον διάολο άλλους σύγχρονους του καλλιτέχνες αλλά και γενικότερα το κατεστημένο της εποχής του και μετά την έκδοση του “Anathema of Zos” όπου έκανε σκληρή κριτική σε όλα τα παραπάνω αποτραβήχτηκε στο περιθώριο.

Ζούσε σε μία από τις πιο κακόφημες συνοικίες του Λονδίνου, αδιαφορούσε για την εξωτερική του εμφάνιση (μία ζωή αναμαλλιασμένος ο κύριος) πουλούσε σπάνια τα έργα του και αυτά κοψοχρονιά, και απέφευγε τις κοινωνικές επαφές με καλλιτέχνες και διανοούμενους. Προτιμούσε τους παρακμιακούς τύπους που κυκλοφορούσαν στα λημέρια του.

Σε αυτούς έβρισκε μια αυθεντικότητα, την οποία οι ψευτοδιανοούμενοι των καλλιτεχνικών και αποκρυφιστικών κύκλων ούτε στα όνειρά τους δε θα άγγιζαν. Στο τέρμα του κατήφορου όμως έφτασε από καθαρή γκαντεμιά. Το 1941 κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου βομβαρδίζεται το ατελιέ του, αφήνοντας τον άστεγο και παράλυτο από την αριστερή πλευρά του σώματός του. Έχω την αίσθηση ότι στη συγκεκριμένη φάση πρέπει να πιάσανε μαζί όλες οι κατάρες των αποκρυφιστών που αναθεμάτιζε…

Του πήρε τρία χρόνια και πολλή προσπάθεια για να συνέλθει από την αναπηρία του και τελικά το 1946 ξαναέστησε το ατελιέ του σε ένα όχι και τόσο φιλόξενο υπόγειο, στο οποίο συγκατοικούσε με έναν ορυμαγδό από αδέσποτες γάτες — προς κάθε “Insane Cat Lady”: Ο Spare ήταν το αρσενικό σου αντίστοιχο. Συνέχισε να ζει “παρακμιακά” πουλώντας τα έργα του εξευτελιστικά φθηνά, δεν καταδεχόταν να δώσει πίνακά του για παραπάνω από 5 λίρες και θεωρούσε γελοίους και αναιδείς τους σύγχρονους του καλλιτέχνες που πουλούσαν την δουλειά τους σε αστρονομικές τιμές.

Το 1947 γνωρίζει τον Kenneth Grant και από εκεί άρχισε να επεκτείνει τους κύκλους του γνωρίζοντας μια νέα φουρνιά αποκρυφιστών πιό ανοιχτών στις χαοτικές του ιδέες. Το 1950 γνωρίζει τον Gerald Gardner στον οποίο διδάσκει την δημιουργία μαγικών σφραγίδων, σύμφωνα με το Alphabet of Desire. Παράλληλα μαζί με τον Grant ιδρύουν το “Zos Kia Cultus” και ο Spare συγγράφει ένα ομότιτλο βιβλίο πάνω σε αυτό, εξηγώντας τη διδασκαλία του και την “τελετουργία” του. Μόνο που δεν κατάφερε ποτέ να το τελειώσει, μιας και ο κυρ Χάρος του χτύπησε την πόρτα σχεδόν μισό χρόνο πριν κλείσει τα 70, 15 Μαΐου του 1956.

Υπήρξε ιδιαίτερη φυσιογνωμία, σχεδόν γραφική, και παρά την δύσκολη ζωή του κατάφερε να αφήσει αξιόλογο έργο πίσω του, εικαστικό και αποκρυφιστικό. Είναι αξιοθαύμαστο για έναν άνθρωπο να απορρίπτει τη δόξα, τον πλούτο και τον εύκολο δρόμο, ενώ μπορεί άνετα να τα κερδίσει χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια και να επιλέγει το δύσκολο μονοπάτι, μένοντας αυθεντικός και περήφανος (την ακριβώς αντίστροφη λογική έχει το ελληνικό δημόσιο). Εξαλλου και ο ίδιος πολύ εύστοχα είχε δηλώσει:

Είχα μία δύσκολη ζωή, αλλά δεν κατηγορώ κανέναν πέραν του εαυτού μου, είμαι υπεύθυνος για τις δικές μου συμφορές. Είμαι μάλλον ικανός να χτυπάω το κεφάλι μου σε έναν τοίχο κατά καιρούς και να ανακαλύπτω στο τέλος ότι δεν μπορώ να κάνω τίποτα σχετικά με αυτό. Δε μπορώ να αλλάξω τα πράγματα, όμως κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ.

Το είχε πιάσει το νόημα ο τύπος σε αντίθεση με πολύ κόσμο, που ούτε καν το βλέπει. Παλικάρι από τα λίγα, που εκτός των ταλέντων του, μακάρι να του έμοιαζαν περισσότεροι άνθρωποι στην ευθύτητα του, ίσως ο κόσμος να ήταν καλύτερος, ή ίσως να είχαμε σκοτωθεί όλοι με όλους και να συγκατοικούσαμε με τις γάτες μας…

Ένας δημοσιογράφος ονόματι Hannen Swaffer αναφέρει ένα περιστατικό, στο οποίο αν ο Spare είχε φερθεί σαν γλίτσας και γλείφτης θα είχε κερδίσει παγκόσμια αναγνώριση, αλλά θα είχε χάσει κάθε ίχνος από τη γαματοσύνη του. Ένα μέλος της γερμανικής πρεσβείας αγόρασε μία αυτοπροσωπογραφία του Austin το 1936 και την έστειλε στον Hitler. Ο φίλτατος Αδόλφος εντυπωσιάστηκε, γιατί στο εν λόγω πορτραίτο ο Austin του έμοιαζε, κυρίως εξαιτίας του μουστακιού που είχε, αλλά όπως θεώρησε και ο ίδιος και στο βλέμμα –Ναρκισσισμός; Που τον είδατε τον ναρκισσισμό;

Έτσι καλεί τον Austin στην Γερμανία, να πιουν τον καφέ τους, τη μπύρα τους, να φάνε τα λουκάνικά τους και να του κάνει το πορτραίτο του. Και ο Austin τι έκανε; Έφτιαξε ένα αντίγραφο της αυτοπροσωπογραφίας του και στο πάνω μέρος της έγραψε μια λεζάντα η οποία έλεγε:

Μόνο από άρνηση μπορώ να σας αποδώσω με ακρίβεια. Γνωρίζω ο,τι δεν έχω το κουράγιο να χωνέψω τις φιλοδοξίες και τους στόχους σας. Άμα είστε υπεράνθρωπος, αφήστε με να παραμείνω για πάντα ζώο.

Θα ‘θελα να δω την έκφραση και να ακούσω την υστερική φωνή του Adolf αφού διάβασε την παραπάνω επιγραφή. Priceless. Καλλιτέχνης – Δικτάτορας 1-0.

Αφουγκράσου λίγο μέσα στον μυαλό σου τον Adolf να ωρύεται: “Setzen sie Austin sofort in brand!“

Κάτι μου λέει ο,τι η βόμβα που έπεσε μετέπειτα στο ατελιέ Austin του δεν έπεσε «κατά λάθος»…