Ντάρεν Αρονόφσκι: Σκηνοθέτης, σεναριογράφος, παραγωγός ταινιών

Στο βιβλίο του Αντρέι Ταρκόφσκι «Σμιλεύοντας τον χρόνο» ο σοβιετικός σκηνοθέτης προσπαθεί να ανακαλύψει τις αρετές που διακρίνουν ένα μεγάλο σκηνοθέτη. Ανάμεσα στα άλλα ενδιαφέροντα που γράφει, έχει αξία να αναφερθεί το σημείο που τονίζει πως το στοιχείο που ξεχωρίζει ένα σκηνοθέτη και μετατρέπει το έργο του σε κάτι το αξιομνημόνευτο είναι το προσωπικό στυλ.

Χρησιμοποιεί για να αποδείξει τον ισχυρισμό του το παράδειγμα και υποστηρίζει πως αν κάποιος δει μια ταινία του Αντονιόνι ή του Μπέργκμαν αμέσως θα καταλάβει τον δημιουργό της. Χωρίς να θεωρώ τον Ντάρεν Αρονόφσκι (αγγλικά Darren Aronofsky) της ίδιας εμβέλειας με τους προαναφερθέντες σκηνοθέτες, πιστεύω πως οι ταινίες του μοιράζονται μια κοινή αισθητική κι αυτό είναι ένας λόγος που δικαιολογεί τον ενδιαφέρον που έχει προκληθεί για τις δημιουργίες του, με πιο πρόσφατο παράδειγμα τον “Μαύρο Κύκνο”.

Αν το παραπάνω είναι μια αλήθεια, σίγουρα δεν είναι η μοναδική ή μάλλον στο εσωτερικό της εμπεριέχει το ψεύδος, καθώς μπορούμε να διαχωρίσουμε σε δύο περιόδους την καλλιτεχνική πορεία του Αρονόφσκι. Με την πρώτη να καταλαμβάνει τα χρόνια ως την “Πηγή της Ζωής” και την δεύτερη να συνεχίζει ως σήμερα. Δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς την συνέχεια και την συνοχή στις τρεις πρώτες ταινίες του Αρονόφσκι, ενώ είναι στον ίδιο βαθμό εμφανής η διαφορετική αισθητική του “Παλαιστή”.

Με τον “Παλαιστή” και τον “Μαύρο κύκνο” ο Αρονόφσκι φαίνεται να έχει υιοθετήσει μια άλλη οπτική που αν και είναι ενδιαφέρουσα, κατά την άποψή μου είναι υποδεέστερη των προηγούμενων του ταινιών. Κάτι που ενώ φαίνεται καταρχήν παράξενο, αν δούμε πιο αναλυτικά το βιογραφικό του σκηνοθέτη μπορούμε να καταλήξουμε σε κάποια συμπεράσματα.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή και ας ανατρέξουμε στο 1969 και στην συνοικία Χάρλεμ της Νέας Υόρκης που γεννιέται ο Ντάρεν Αρονόφκσι. Οι Εβραίοι γονείς του, αν και συντηρητικοί, πηγαίνουν τον γιο τους σε αρκετές παραστάσεις στο Μπρόντγουεϊ, δίνοντας το έναυσμα κι αφυπνίζοντας την καλλιτεχνική φύση του Αρονόφκσι. Στη συνέχεια, με χρήματα φίλων θα γυρίσει το “Π” για να ενθουσιάσει το σινεφίλ κοινό.

Θα συνεχίσει με το “Ρέκβιεμ για ένα όνειρο”, μια ταινία που θα τον κάνει ευρύτερα γνωστό και θα τραβήξει την προσοχή των ανθρώπων του Χόλυγουντ. Για την επόμενη ταινία του, “Η πηγή της ζωής”, θα χρειαστεί να περάσουν έξι χρόνια και να αλλάξει πολλά πράγματα ώστε να προβληθεί στις αίθουσες, καθώς οι μεγάλες εταιρείες φαίνεται να μην του έχουν τυφλή εμπιστοσύνη.

Αξίζει να εστιάσουμε στην “Πηγή της ζωής”, αφού ορισμένες από τις επεμβάσεις του Χόλυγουντ κάνουν τα πράγματα πιο ξεκάθαρα για την καλλιτεχνική εξέλιξη του Αρονόφσκι. Να πούμε πως στην αρχική διανομή το πρωταγωνιστικό δίδυμο ήταν οι Μπραντ Πιτ και Κέιτ Μπλάνσετ. Όπως επίσης πως ο προϋπολογισμός της ταινίας μειώθηκε τόσο που για να γίνουν τα γυρίσματα της μελλοντικής διάστασης δεν χρησιμοποιήθηκε ψηφιακή τεχνολογία αλλά τα περισσότερα που βλέπουμε είναι χημικές αντιδράσεις μέσα από μικροσκοπικό φακό.

Η ταινία παρόλες τις κακοτοπιές είναι ίσως η πιο άρτια δημιουργία του Αρονόφσκι, θα κόψει πολλά περισσότερα εισιτήρια από τις προηγούμενες δύο, ωστόσο θα θεωρηθεί εμπορικά αποτυχημένη από τα μεγάλα στούντιο. Και κάπου εδώ τα πράγματα αλλάζουν, η σκηνοθετική άποψη γίνεται πιο συμβατική, η μουσική χάνει τον πρωταγωνιστικό της ρόλο και το σενάριο γίνεται προβλέψιμο.

Δεν είναι ο Αρονόφσκι ο πρώτος σκηνοθέτης που αλλοτριώθηκε από την επαφή του με το Χόλιγουντ και σίγουρα δεν θα είναι ο τελευταίος. Κι αν δεχτούμε πως σε κάθε έργο του ο καλλιτέχνης προβάλλει αυτοβιογραφικά στοιχεία, τότε μπορούμε να προχωρήσουμε σε μια αναλογία με τον “Μαύρο κύκνο”, όπως μου πρότεινε μια φίλη. Οι τρεις πρώτες ταινίες μοιράζονταν την εύθραυστη κίνηση του λευκού κύκνου, έχοντας μια συνάφεια που μας επιτρέπει να τις δούμε σαν μια τριλογία που αναλύει το πρόβλημα της εξάρτησης.

Εξάρτηση από την επιστήμη στο “Π”, η ανθρώπινη νόηση με όπλο της τα μαθηματικά επιχειρεί να καταλάβει την φύση στην ολότητα της. Η επιστήμη μοιάζει να είναι σε θέση να αποδείξει την υπέρτατη αλήθεια, μια αλήθεια που στον κόσμο της ταινίας γίνεται αντικείμενο προς πώληση και τρόπαιο που στα χέρια φανατικών Ιουδαίων φαντάζει απόδειξη της ύπαρξης του θεού.

Στο “Ρέκβιεμ για ένα όνειρο” έχουμε την εξάρτηση από τον σύγχρονο τρόπο ζωής, η τηλεοπτική κουλτούρα και τα ναρκωτικά από επίγειος παράδεισος μετατρέπονται σε πέρασμα στην κόλαση. Τέλος, στην “Πηγή της ζωής”, όσο σκληρό κι αν ακούγεται, μιλάμε για την εξάρτηση από την αγάπη. Αγάπη που μπορεί να αμφισβητήσει τον θάνατο, γίνεται το κοινό γνώρισμα της ανθρωπότητας σε κάθε εποχή.

Ο “Παλαιστής” είναι ο μαύρος κύκνος, κερδίζει την εκτίμηση του εμπορικού κυκλώματος και φέρνει βραβεία και διεθνή καταξίωση. Δημιουργεί το σκηνικό για τον δεύτερο χορό του λευκού κύκνου, την τελευταία ταινία του Αρονόφσκι που με το τέλος της μας βεβαιώνει για την επικράτηση του μαύρου κύκνου και προμηνύει τα επόμενα βήματα.