Διατροφικές Συνήθειες: Παρέμβαση και τροποποίηση

Η παχυσαρκία και οι σύνοδες εκφυλιστικές παθήσεις, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση, η δυσλιπιδαιμία κ.λπ. έχουν λάβει μορφή επιδημίας τις τελευταίες δεκαετίες στις αναπτυγμένες χώρες. Η συσχέτιση της διατροφής με αυτές έχει αποδειχθεί άμεση, και ως εκ τούτου επιβάλλεται αλλαγή στον τρώπο διατροφής, αλλά και γενικότερα στον τρόπο ζωής (κάπνισμα, αλκοόλ, φυσική δραστηριότητα) κάτι που εκ των πραγμάτων θεωρείται μία επιτακτική ανάγκη για να αποφευχθούν τα χειρότερα.

Η ύπαρξη των προαναφερόμενων ασθενειών αποδεδειγμένα πλέον προσβάλλει και την παιδική ηλικία. Aυτό που δεν κατανοούν αυτό που δεν κατανοεί ο περισσότερος κόσμος είναι ότι η διαμόρφωση των διατροφικών συνηθειών ξεκινάει από τα παιδικά χρόνια και παραμένει αμετάβλητη στις περισσότερες περιπτώσεις. Ωστόσο αυτοί οι παράμετροι μπορούν να τροποποιηθούν σε όλη σε όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, άλλες φορές σε μικρότερο, και άλλες φορές σε μεγαλύτερο βαθμό, ανάλογα με την προσωπικότητα του άτομου, τις περιστάσεις που βιώνει και τις φιλοδοξίες που έχει αναφορικά με το σώμα του.

Συνεπώς οι διατροφικές παρεμβάσεις πρέπει να έχουν πρωτίστως ως στόχο τα παιδιά, αλλά παράλληλα και όλες τις ηλικιακές ομάδες, είτε σε επίπεδο πρόληψης, είτε σε επίπεδο θεραπείας και αποκατάστασης. Για να επιτευχθεί η διαμόρφωση των διατροφικών συνηθειών με σκοπό την πρόληψη ασθενειών και τη διατήρηση της υγείας, πρέπει να συνεργαστούν όλοι οι φορείς της πολιτείας, οι γιατροί, η βιομηχανία τροφίμων, αλλά και οι καταναλωτές. Η συνεργασία αυτή είναι απαραίτητο να εστιάσει τόσο στις επιλογές των τροφών, όσο και στο περιβάλλον που τις επηρεάζει.

Το ερώτημα είναι αν είμαστε σε θέση να ακολουθήσουμε μία σωστή μεθοδολογία, δηλαδή αν γνωρίζουμε τον τρόπο για να επιτύχουμε αυτές τις αλλαγές, διότι προφανώς κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι. Επομένως απαιτείται διαφορετική προσέγγιση για κάθε έναν ξεχωριστά, όμως απαιτείται να υπάρχει μία βασική και τεκμηριωμένη δομή όπου θα ξεκινούν όλες οι επεμβατικές ενέργειες.

Εμπόδια στην τροποποίηση της διατροφικής συμπεριφοράς

Μέχρι στιγμής, οι πλειονότητα των ερευνών έχει δείξει ότι οι προτεινόμενες διατροφικές αλλαγές δύσκολα μπορούν να εφαρμοστούν κατά γράμμα σε ατομικό ή πληθυσμιακό επίπεδο, αλλά ακόμα και όταν συμβούν, αυτό γίνεται με αισθητή κωλυσιεργία και με πολύ πιο μικρές αλλαγές από το αναμενόμενο. Τρεις είναι οι κυριότερες αιτίες για αυτό το γεγονός:

1. Η επιλογή της τροφής καθορίζεται από πολλούς παράγοντες με ανταγωνιστικές επιρροές μεταξύ τους, και όχι μόνο λόγω των ανησυχιών που είναι συσχετιζόμενες με την υγεία. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι διατροφικές παρεμβάσεις που εστιάζουν στην προάσπιση της υγείας συνήθως είναι αναποτελεσματικές
2. Σύμφωνα με τον Shepherd R, οι παράγοντες που επηρεάζουν ένα άτομο στην επιλογή κάποιου τροφίμου που θα φάει σχετίζονται με τις φυσικοχημικές ιδιότητες του τροφίμου, όπως άρωμα, γεύση, υφή, το θρεπτικό του περιεχόμενο, τις φυσιολογικές επιδράσεις του στον οργανισμό ως προς την όρεξη και τον κορεσμό, την τιμή πώλησης, την επωνυμία του, τους θρησκευτικούς και πολιτισμικούς παράγοντες, μέχρι και τις ψυχολογικές συνισταμένες, όπως διάθεση, προσωπικότητα και πεποιθήσεις. Επίσης οι άνθρωποι δεν έχουν πάντοτε σταθερές συμπεριφορές, τουναντίον, συχνά παρουσιάζουν εναλλασσόμενη διάθεση ως προς τις τροφές και την υγιεινή διατροφή, και ο παράγοντας αυτός πιθανόν να επιδρά στην διαμόρφωση απόψεων και πεποιθήσεων για το τι πρέπει να καταναλώνουμε και να τρώμε.
3. Η τρίτη πιθανή αιτία είναι η αισιόδοξη μεροληψία κατά την οποία τα άτομα πιστεύουν ότι βρίσκονται σε μικρότερο κίνδυνο απέναντι σε διάφορες ασθένειες από ότι ο μέσος άνθρωπος με αποτέλεσμα συνήθως να δίνουν μικρή σημασία στο πως θα θρέφονται.

Επίσης, κάποια άλλα μικρότερα εμπόδια που επηρεάζουν και αυτά με τη σειρά τη δίαιτα ενός ατόμου είναι τα εξής:

• Η εποχή και οι διακοπές, τα οποία προκαλούν από ασήμαντες έως βασικές αλλαγές στην επιλογή τροφίμων
• Η ορθή κρίση του ατόμου στο να αγοράζει κατάλληλα τρόφιμα και πως θα τα μαγειρεύει.

Η τροποποίηση μιας υπάρχουσας συμπεριφοράς είναι πολύ πιο δύσκολη από την εισαγωγή μιας νέας (π.χ. έναρξη φυσικής δραστηριότητας). Επίσης ο βαθμός δυσκολίας εξαρτάται και από το εύρος της απαιτούμενης τροποποίησης. Δηλαδή αν ο επιδιωκόμενος στόχος είναι η απώλεια βάρους, η μείωση πρόσληψης αλατιού, κορεσμένου λίπους κ.λπ.

Η λήψη απόφασης είναι πιο πολύπλοκη αν εμπεριέχει διάφορες παραμέτρους, όπως την επιλογή τροφή βάσει της διατροφικής του αξίας, την ύπαρξη εναλλακτικών τρόπων, τα οφέλη ή τις επιπτώσεις στο μέλλον από την κατανάλωση της, και τις αντικρουόμενες πληροφορίες για το προϊόν.

Κοινωνικοί, πολιτισμικοί, και θρησκευτικοί παράγοντες

1. Οι προσωπικές αντιλήψεις και προτιμήσεις (η έλλειψη αίσθησης κινδύνου για την υγεία, οι προσωπικές εμπειρίες σχετικά με την τροφή, πιθανή προηγούμενη στέρηση τροφής κ.λπ.)
2. Το κόστος και η διαθεσιμότητα των τροφών (υγιεινή διατροφή θεωρείται πιο ακριβή)
3. Η σχετικά συχνή αλλαγή διατροφικών συνηθειών οδηγεί σε αντικρουόμενες πεποιθήσεις και θεωρίες, και σε αυτό συμβάλλουν και οι ειδικοί που βγαίνουν συχνά στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και λένε διαφορετικά πράγματα μεταξύ τους
4. Η συμπεριφορά των επαγγελματιών στον τομέα της υγείας (η έλλειψη ικανότητας, μηδαμινή ενθάρρυνση για αλλαγή, η κακή επικοινωνία με τον ασθενή κ.λπ.)

Είδη παρεμβάσεων για αλλαγή διατροφικής συνήθειας και τρόπου ζωής

Είναι γεγονός ότι έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα είδη παρεμβάσεων με σκοπό την επίτευξη της τροποποίησης στις διατροφικές συμπεριφορές και γενικότερα του τρόπου ζωής (όπως αύξηση σωματικής δραστηριότητας, μείωση ή διακοπή καπνίσματος και κατανάλωση αλκοόλ). Παρακάτω ακολουθούν συγκεκριμένα είδη παρεμβάσεων αναφορικά με το ζήτημα:

• Οι κοινωνικές παρεμβάσεις (community interventions)
• Η ενημέρωση μέσω των των ΜΜΕ (media campaigns)
• Παρέμβαση μέσω της πρωτοβάθμιας περίθαλψης (primary care lifestyle interventions) σε προσωπικό ή ομαδικό επίπεδο
• Οι προσωπικές συνεδρίες με επαγγελματίες υγείας (π.χ. διαιτολόγους)
• Παρέμβαση βάσει της συμβουλευτικής (counseling)
• Συμπεριφορική και γνωστική παρέμβαση (behavioral & cognitive intervention)
• Παρέμβαση βάσει των σταδίων αλλαγής (stages of change intervention)
• Παρέμβαση μέσω κινήτρων (motivational intervention)

Οι στρατηγικές που χρησιμοποιούνται για την πραγματοποίηση των διατροφικών παρεμβάσεων είναι πρωτίστως η εκπαίδευση, ανάλογα με την ομάδα στόχο, όπως τα κίνητρα όπου τονίζονται τα μελλοντικά οφέλη της υγείας και οι καλύτερες προϋποθέσεις για ποιοτικότερη ζωή, καθώς και οι προσωπικές δυνατότητες για επίτευξη των στόχων, η συμπεριφορική και γνωστική ικανότητα του ατόμου (δηλαδή η δεξιότητα να μπορεί να τροποποιήσει και να διατηρήσει την καινούργια συμπεριφορά), η διαθεσιμότητα των νέων τροφίμων (π.χ. χαμηλά σε λιπαρά, πλούσια σε φυτικές ίνες, και η υποστηρικτική αλληλεπίδραση με φίλους, οικογένεια και διατροφολόγο για συναισθηματική στήριξη και αντιμετώπιση αρνητικών σκέψεων).

Ένα άλο ερώτημα είναι, κατά πόσο διατηρούνται τα αποτελέσματα των προσπαθειών που κατέβαλε το εκάστοτε το άτομο και μετά από αρκετά χρόνια.

Βασικές πληροφορίες σχετικά με τη διατροφή

Προσέξτε τις μερίδες των γευμάτων

Δεν υπάρχουν τροφές που παχαίνουν. Η υπερβολή είναι που επιφέρει την παχυσαρκία, καθώς και άλλα προβλήματα στην υγεία μας όπως δυσπεψία, υπέρταση κ.α. Είναι σημαντικό να μην ξεπερνάμε την ποσότητα που αντιστοιχεί σε μια μερίδα φαγητού, για να μην λάβουμε περισσότερες θερμίδες και θρεπτικά συστατικά όπως κορεσμένα λιπαρά οξέα κ.α. από αυτά που πρέπει να λαμβάνουμε στο σύνολο της ημέρας.

Επίσης δεν προτείνεται να ενώνουμε τα γεύματα και να τα τρώμε όλα μαζί, γιατί ο οργανισμός μπορεί να τα απορροφήσει μέχρι ενός σημείου, από εκεί και πέρα το υπόλοιπο φαγητό θα μετατραπεί σε λίπος.