Το New Museum of Contemporary Art φιλοξενεί, και ο Jeff Koons επιμελείται την έκθεση «Skin Fruit», με εκατό έργα της σπουδαίας συλλογής του Δάκη Ιωάννου.
Tο καλοκαίρι του 2004, και εν αναμονή των Ολυμπιακών αγώνων, η εντυπωσιακή έκθεση «Monument to Now» που είχε εγκαινιαστεί στο νέο τότε εκθεσιακό χώρο του ιδρύματος ΔΕΣΤΕ, έφερε στην Αθήνα μια σπάνια γεύση κοσμοπολίτικου αέρα και ορισμένα από τα πιο ηχηρά ονόματα στο χώρο της σύγχρονης τέχνης – καλλιτέχνες, συλλέκτες, επιμελητές, διευθυντές μουσείων από όλον τον κόσμο. Όταν ο άνθρωπος πίσω από μια τέτοια διοργάνωση είναι ο Δάκης Ιωάννου, γεγονότα αυτής της εμβέλειας είναι απολύτως φυσικά.
Επί δεκαετίες μέλος σε επιτροπές μουσείων (μεταξύ των οποίων το Guggenheim Μuseum, η Tate Μodern, το Museum of Modern Art ή το New Museum of Contemporary Art), ο Ιωάννου, ένας από τους πλέον σημαντικούς συλλέκτες διεθνώς, «συνομιλεί» με τους πρωταγωνιστές της σύγχρονης τέχνης και συνδιαμορφώνει το τοπίο. Ακόμα όμως και για τον ίδιο, το «Monument to Now» θα επεφύλασσε κάτι καινούργιο, ένα «ταξίδι» της συλλογής του σε διεθνή μουσεία, που ξεκίνησε από την πρωτοβουλία διευθυντών μουσείων και οδήγησε σε δυο διαφορετικές εκθέσεις, στο Palais de Tokyo το 2005 και στο Μουσείο Τέχνης της Βιέννης το 2007.
Σε λίγες μέρες έπεται συνέχεια: το New Museum of Contemporary Art στη Νέα Υόρκη, το μόνο μουσείο της αμερικανικής μητρόπολης που εστιάζει αποκλειστικά στη σύγχρονη τέχνη, θα εγκαινιάσει το «Skin Fruit» μια νέα, τρίτη ανάγνωση της συλλογής του Ιωάννου, που αυτήν τη φορά επιχειρεί ο Jeff Koons, με 100 έργα από 50 καλλιτέχνες.
Η έκθεση θα είναι η πρώτη της σειράς «Imaginary Museum», που θα έχει ως αντικείμενο εξέχουσες ιδιωτικές συλλογές. Η ανάθεση για την επιμέλειά της, που έγινε από τη Lisa Phillips, διευθύντρια του New Museum, έχει ένα συμβολισμό. Καταρχήν, διότι η πρώτη ατομική έκθεση του Koons σε μουσείο έγινε εδώ, το 1981. Κυρίως, όμως, επειδή το «One Ball Total Equilibrium Tank» είναι το πρώτο έργο της συλλογής Ιωάννου. Το 1985, περπατώντας με τον ειδήμονα σε θέματα τέχνης Jeffrey Deitch στο East Village, επισκέφθηκαν την πρώτη έκθεση του Koons και ο Ιωάννου μαγνητίστηκε από την αιωρούμενη μπάλα.
Από εκεί ξεκίνησαν όλα. Έκτοτε, η συλλογή έχει τη μεγαλύτερη συγκέντρωση έργων του Koons, ενώ η σχέση των δύο έχει εξελιχθεί σε στενή φιλία. (O Iωάννου έχει βαφτίσει τον γιο του καλλιτέχνη και στεφάνωσε τον Koons στον πρώτο του γάμο). «Εκτός του ότι είναι ένας από τους πιο φτασμένους καλλιτέχνες της εποχής μας, ο Koons είναι ένας αφοσιωμένος και εξαιρετικά ενημερωμένος συλλέκτης, το ενδιαφέρον του οποίου εκτείνεται από την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή γλυπτική ως τη σύγχρονη τέχνη. Ήταν εξαιρετική ευκαιρία και μια σύμπτωση περιστάσεων να έχουμε αυτή τη συνδυαστική ματιά του καλλιτέχνη, συλλέκτη και connoisseur», λέει η Phillips. «Το ότι ο Koons “συνομιλεί” εδώ και δεκαετίες με τον Ιωάννου έπαιξε κι αυτό ρόλο, καθότι για τον Ιωάννου το συλλέγειν είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την επαφή με τους καλλιτέχνες».
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την επιλογή του επιμελητή προκαλεί το ότι για πρώτη φορά αμερικανικό μουσείο αφιερώνει έκθεση στη συλλογή ιδιώτη, ο οποίος συμβαίνει να είναι μέλος της διοικητικής επιτροπής του μουσείου. Τέτοιες συλλογές έχουν, βέβαια, παρουσιαστεί από αμερικανικά μουσεία, όταν όμως πρόκειται να περιέλθουν σ’ αυτά. Κάτι που δεν είναι δυνατόν στην περίπτωση του New Museum, καθότι εδώ δεν υπάρχει μόνιμη συλλογή. >
Δημιουργώντας νέα δεδομένα στη συνήθη πρακτική, η αναγγελία του «Skin Fruit» πυροδότησε πλήθος αντιδράσεων στον κόσμο της τέχνης, καθώς bloggers, δημοσιογράφοι και ειδικοί στον χώρο επικρίνουν την κίνηση του New Museum, με το επιχείρημα ότι συμβάλλει στην ακόμα μεγαλύτερη καταξίωση μιας ιδιωτικής συλλογής και των καλλιτεχνών που αυτή εκπροσωπεί.
Όλα αυτά, τη στιγμή που τα αμερικανικά μουσεία στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό από τους ιδιώτες-μέλη των επιτροπών τους. «Από καιρό τώρα τρέφουμε θαυμασμό για την εξαιρετική συλλογή του Δάκη Ιωάννου, και γι’ αυτό τον καλέσαμε να τη δείξει στο μουσείο. Ήταν μια ανεξάρτητη απόφαση που πήραμε – πιστεύουμε ότι η συλλογή του είναι τόσο ξεχωριστή ώστε αξίζει να τη δείξουμε στο κοινό.
Πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις στον κανόνα και είναι τέτοιου τύπου καταστάσεις που γεννούν ενδιαφέροντα πράγματα στη σύγχρονη τέχνη. Η ιστορία των αμερικανικών μουσείων έχει ανέκαθεν βασιστεί στη συνεργασία ανάμεσα στο δημόσιο και το ιδιωτικό. Είναι καιρός να σκεφτούμε νέα μοντέλα συνεργασιών», τοποθετείται η Phillips ως προς τη διχογνωμία που έχει προκαλέσει η έκθεση.
Σε συνέντευξή του με τη Phillips, ο Jeff Κoons αναφέρει ότι έχει επιλέξει έργα εικονικά, που αναφέρονται σε αρχέτυπα. Κατά τη γνώμη του, η συλλογή του Ιωάννου ασχολείται στη βάση της με το ανθρώπινο σώμα και το άτομο. Δεν περιέχει κυνισμό, αλλά έργα που πραγματεύονται την ανθρώπινη συνθήκη. Η έκθεση εστιάζει στο σώμα και αυτή η κατεύθυνση χρωματίζει τις επιλογές που έχει κάνει ο Koons. «Ο ίδιος ο τίτλος υπονοεί μια περίπλοκη σχέση ανάμεσα στο μέσα και στο έξω, στο σώμα και τη μεμβράνη, στις επιφάνειες και το εσωτερικό τους. Το “Skin Fruit” είναι ένα παιχνίδι με τις λέξεις, που υπαινίσσεται τον κήπο της Εδέμ, μια πρωταρχική κατάσταση.
Η έκθεση αντικατοπτρίζει την ενασχόληση της συλλογής με το σώμα και τις ανθρωπότητες – υπάρχουν, πράγματι, τόσα πολλά περίεργα πλάσματα που εκτίθενται. Ως προς το στήσιμο, ο Κoons δημιουργεί πανοράματα, ανοιχτά πεδία στα οποία διαφορετικά μεταξύ τους έργα βρίσκονται σε συνομιλία», εξηγεί ο Massimiliano Gioni, επιμελητής του μουσείου και, από τον ευρύτερο καλλιτεχνικό κύκλο του Δάκη Ιωάννου, ένας από τους πιο κοντινούς ανθρώπους του.
Όποιες όμως ιδιαιτερότητες κι αν έχει η έκθεση, εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ότι η πρωτοβουλία αυτή –όπως και πολλές άλλες εκθέσεις στο παρελθόν– απορρέει από μια πάγια επιθυμία του συλλέκτη: να καλλιεργείται διαρκώς ένας διάλογος γύρω από την τέχνη και ειδικότερα γύρω από τη συλλογή του. «Ο Ιωάννου ανήκει σε μια μικρή ομάδα συλλεκτών αφοσιωμένων σε σημαντικές πνευματικές δραστηριότητες, που συνεισφέρουν γνήσια στο διάλογο για τη σύγχρονη τέχνη», λέει η Lisa Phillips. «Έχει ενθαρρύνει ένα “εργαστήριο σκέψης” γύρω από τη συλλογή του.
Εδώ και είκοσι χρόνια προσκαλεί επιμελητές, κριτικούς και καλλιτέχνες να οργανώσουν εκθέσεις και να αναλύσουν πτυχές της». Αυτός είναι και ο λόγος που, παρά τη δύναμη και τη θέση του, ο Ιωάννου παραμένει προσβάσιμος ακόμα και σε ανθρώπους νέους στο χώρο. Παρότι διεθνούς προσανατολισμού, έχει δημιουργήσει και στην Ελλάδα έναν κύκλο ανθρώπων με τους οποίους συνομιλεί και συχνά βοηθά στην υλοποίηση των ιδεών τους. Είναι πάντα ανοιχτός σε νέες ιδέες παρόλο που –ή ακριβώς επειδή– συμβαίνει ο ίδιος να έχει οξεία ματιά και συγκεκριμένη άποψη για την τέχνη. Δεν είναι τυχαίο ότι σχεδόν όλοι καλλιτέχνες της συλλογής που σήμερα είναι καταξιωμένοι, όπως οι Urs Fischer, Robert Gober και Pawel Althamer, ήταν άγνωστοι όταν τους επέλεξε.
Για έναν άνθρωπο όπως ο Δάκης Ιωάννου, που αγαπά το “νέο” (από τα “ιστορικά” έργα της συλλογής, τα μόνα που παραμένουν είναι το Ουρητήριο του Duchamp και το «Brillo Box» του Warhol), η ενεργητικότητα και η κινητικότητα είναι τρόπος ζωής. Τόσο μέσα από το ΔΕΣΤΕ, που δραστηριοποιείται από το 1983 στηρίζοντας διάφορες πρωτοβουλίες και, από το 1987, οργανώνοντας εκθέσεις γύρω από τη συλλογή, επιδίωξή του είναι η ανταλλαγή απόψεων, η συμμετοχικότητα, οι νέες ερμηνείες και οι δημιουργικές προτάσεις που δε φέρνουν μόνο διαφορετικό κόσμο σε επαφή αλλά επεκτείνουν τα όρια της ίδιας της τέχνης.
Το project με τη μόδα που εγκαινιάστηκε το 2007 είναι μια τέτοια δημιουργική πλατφόρμα και πρωτότυπη συνομιλία τέχνης και μόδας. Ένας δημιουργός επιλέγει κάθε χρόνο τις πέντε πιο εξέχουσες κατά την άποψή του προτάσεις από τον χώρο της μόδας, και καλείται να τις επανερμηνεύσει με ένα καινούργιο έργο και εκφραστικό μέσο (οι δημιουργίες μόδας και το έργο αγοράζονται από τον Ιωάννου για να αποτελέσουν τη βάση μιας νέας συλλογής).
Φέτος, σε συνεργασία με τον Helmut Lang και τον Dennis Freedman (creative director του περιοδικού W), ο Ιωάννου έχει επιλέξει την Ιταλίδα συγγραφέα Patrizia Cavalli, η οποία θα μετατρέψει τις δικές της επιλογές από το χώρο της τέχνης σε λογοτεχνικό κείμενο. Στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων του βρίσκεται και το design.
Η συλλογή επίπλων, διάσπαρτη στο σπίτι του στην Αθήνα, εστιάζει στα τέλη της δεκαετίας του ’60, έχοντας αντικαταστήσει μια παλαιότερη με design art deco. Ακόμα και τα ξενοδοχεία του προσδιορίζονται από την τέχνη ή το design. Μέσα στο 2010 αναμένεται να ανοίξει και το παλαιό Olympic, τη διακόσμηση του οποίου έχουν αναλάβει οι αδελφοί Campana, στην πρώτη δουλειά που υπογράφουν για ξενοδοχείο.
Για τον Ιωάννου η τέχνη είναι τρόπος ζωής, ένα πλέγμα σχέσεων που αγγίζει τα πάντα, προκαλεί τη σκέψη, το συναίσθημα, καλλιεργεί επαφές και μεταβάλλεται σε ψυχαγωγία. Όλα αυτά συνδυάστηκαν το περασμένο καλοκαίρι στο καινούργιο project-space του ΔΕΣΤΕ στα παλιά σφαγεία της Ύδρας. Ένα πολυπληθές διεθνές κοινό συμμετείχε σε μια ακόμα γιορτή τέχνης, που διήρκησε δύο μέρες και είχε στο επίκεντρο ένα χάπενινγκ που έστησαν ο Matthew Barney με την Elizabeth Peyton, ενώ το φετινό project της Ύδρας έχει αναλάβει ο Maurizio Cattelan (πολλά έργα του οποίου υπάρχουν στη συλλογή), ένας από τους καλλιτέχνες-φίλους του Ιωάννου.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, η έκθεση στο New Museum δεν είναι μια απλή έκθεση μιας ιδιωτικής συλλογής. Είναι μια ανάγνωση πάνω σε μια από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες ιδιωτικές συλλογές σύγχρονης τέχνης, μια συλλογή που προβάλλεται αλλά ταυτόχρονα προβάλλει και καλλιεργεί δημιουργικές συνεργασίες και νέες ιδέες γύρω από τη σύγχρονη τέχνη.
