Απευθύνομαι στους νέους. Μόνο αυτοί πρέπει να ακούσουν, γιατί μόνο αυτοί μπορούν να καταλάβουν αυτά που έχω να πω. Κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται γέροι, φαντάσματα του παρελθόντος, πρησμένοι με δηλητήριο. Γι΄αυτούς δεν έχω λόγια ή ιδέες, μόνο μια απλή εντολή: τέλος.
Κάνω έκκληση προς τους νέους, σε αυτούς που διψάνε για το κάτι νέο, πραγματικό, ζωντανό. Με ακολουθούν με πίστη και χωρίς φόβο στους δρόμους του μέλλοντος, που λαμπρά έχουν προηγηθεί από τα ατρόμητα αδέλφια μας, τους φουτουριστές ποιητές και ζωγράφους, με ομορφιά και βία, τόλμη και εξέγερση, φωτισμένη από την ζωτικότητα της ιδιοφυΐας.
Francesco Balilla Pratella
Το Manifesto of Futurist Musician είναι ένα μανιφέστο που γράφτηκε από τον Francesco Balilla Pratella στις 11 Οκτωβρίου του 1910 και ήταν ένα από τα πρώτα σημάδια φουτουριστικής επιρροής έξω από τα πλαίσια των εικαστικών τεχνών. Βλέπουμε πως στο μανιφέστο ο Pratella αναφέρεται στους νέους μιας και, όπως λέει, είναι οι μόνοι που μπορούν να ακούσουν, να αντιληφθούν – και είναι διψασμένοι για οτιδήποτε νέο και ζωντανό.
Συνεχίζοντας, αναφέρεται στον εκφυλισμό της ιταλικής μουσικής σε ένα χυδαίο μελόδραμα — κάτι που ανακάλυψε έχοντας κερδίσει χρηματικό ποσό μέσα από διαγωνισμό, έχοντας παρουσιάσει ένα από τα φουτουριστικά του έργα, το La Sinad’Vargoun βασισμένο σε δικιά του ελεύθερη ποίηση. Με τα χρήματα που κέρδισε από τον διαγωνισμό, είχε την δυνατότητα να ανεβάσει την παράσταση για να την παρακολουθήσει το ιταλικό κοινό, κάτι που έκανε. Οι κριτικές που απέσπασε, βέβαια, ήταν μέτριου χαρακτήρα με τίτλους όπως «πνευματική μετριότητα» και «εμπορική χυδαιότητα», έχοντας ως αποτέλεσμα το να του υποβιβάσει αισθητά την όλη ιδέα της “φουτουριστικής μουσικής επανάστασης σε παγκόσμια βάση“.
Εν συνεχεία, στο μανιφέστο του αναφέρεται σε μια σειρά από Ευρωπαίους συνθέτες οι οποίοι θεωρεί πως έχουν κάνει σπουδαία άλματα στην εξέλιξη της φουτουριστικής μουσικής. Μερικά από τα παραδείγματά του περιλαμβάνουν τις ιδιοφυΐες Richard Strauss και Richard Wagner και τον τρόπο που αυτές πάλεψαν για να ξεπεράσουν το μουσικό παρελθόν, μέσω καινοτόμου έργου.
Επίσης εκφράζει τον θαυμασμό του για τον Edward Elgar (Αγγλία) επειδή καταστρέφει το παρελθόν δείχνοντας αντίσταση στης κλασικές συμφωνικές φόρμες, προσπαθώντας να συνδυάσει με νέους τρόπους κλασικά όργανα, δίνοντας τελείως διαφορετικά από τα συμβατικά αποτελέσματα. Ακόμα, αναφέρει και την Φιλανδία και Σουηδία, χώρες στις οποίες γίνονται καινοτομίες μέσω της εθνικιστικής και ποιητικής αντίληψης, αναφέροντας έργα των Sibelius.
Μετέπειτα, θέτει το ζήτημα του αν υπάρχει καινοτομία στα έργα των Ιταλών συνθετών. Δηλώνει πως τα σχολεία, τα ωδεία και οι ακαδημίες είναι παγίδες που εγκλωβίζουν τους νέους και η ανικανότητα των καθηγητών που προσπαθούν να διδάξουν καινοτόμα έχει ως αποτέλεσμα την καταπίεση της ελεύθερης βούλησης, εκπορνεύοντας το ένδοξο παρελθόν της μουσικής πορείας, γεννώντας στείρες προσωπικότητες. Ο Pratella θρηνεί τα νεαρά μουσικά ταλέντα που εξ’ ανάγκης καθηλώνονται στην προστασία των εκδοτικών οίκων, κυκλοφορώντας κακογραμμένες όπερες. Ο λόγος είναι η έλλειψη ισχυρών και ιδεολογικών βάσεων, φυσικά.
Αν δούμε τ’ όλο θέμα από κοινωνιολογική άποψη, βλέπουμε πως αυτό το διεφθαρμένο μαθησιακό μοτίβο συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, ως μια διαδεδομένη μαθησιακή κατάσταση που όντως παράγει κατά ένα ποσό στείρες προσωπικότητες και η αναφορά του στο μανιφέστο δίνει στο όλο πρόβλημα ένα “βάπτισμα“, έναν χαρακτήρα: ο κύριος λόγος, λέει ο Pratella, είναι η έλλειψη «νεότητας» στους νέους, κάνοντάς τους ανίκανους να ακολουθήσουν τις δικές τους ιδέες ως μέρος υγιούς και παραγωγικού χαρακτήρα. Δηλώνοντάς το, στο μανιφέστο, το αναφέρει και ως κύριο ελάττωμα προσωπικοτήτων που δεν μπορούν να ακολουθήσουν αυτό τον δρόμο, δίνοντας έτσι στο κείμενό του τον ορισμό του φουτουρισμού, όπως επίσης και τα ελαττώματα του διεφθαρμένου μαθησιακού μοτίβου, που εμμέσως εναντιώνονται με το όλο μανιφέστο.
Στην συνέχεια ο Pratella μας μιλάει για τους συνθέτες όπερας που βρίσκουν καταφύγιο στην καθαρότερη και ποιο εξευγενισμένη μουσική, την συμφωνική, δικαιολογώντας έτσι τις αποτυχίες τους. Αυτό βέβαια οδηγεί στον θάνατο της κλασικής μουσικής. Αναφέρει τους περιορισμούς που έχουν εισάγει οι εκδοτικοί οίκοι στις μουσικές φόρμες υπό την αιγίδα της λαϊκής μουσικής δημιουργίας, που πρέπει να βασίζεται σε κάποιους “κανόνες” για να είναι “αρεστή από το κοινό“.
Αν, βέβαια, αλλάξουμε κάποιες λέξεις θα δούμε πως ο αγανακτισμός του Pratella θα μπορούσε να υπάρχει και στο μυαλό οποιουδήποτε συνειδητοποιημένου μουσικού της εποχής μας, κάθε φορά που αυτός μιλάει περί των περιορισμών της μουσικής — που βέβαια λογικό είναι να έχουν προέλθει από δυο μεριές που η μία τρέφει την άλλη. Κάτι σαν δίκοπο μαχαίρι: η έλλειψη μουσικής παιδείας στους νέους και οι μουσικοί περιορισμοί που γέννησαν ένα στείρο μελωδικό -και αναμασημένο κατά την συνέχεια- είδος μουσικής, γνωστό και ως pop.
Κλείνοντας ο Pratella το μουσικό του μανιφέστο, μας προσφέρει τα συμπεράσματά του για το νεαρό, θαρραλέο και ανήσυχο κοινό του, ενώ αποκηρύσσει το έργο του μαέστρου ως το στίγμα της μετριότητας και της άγνοιας.
- Πρέπει να πείσουμε τους νεαρούς συνθέτες να παρατήσουν τα σχολεία, τα ωδεία και τις μουσικές ακαδημίες και να θεωρήσουν την δωρεάν μάθηση ως το μόνο μέσο της μουσικής αναγέννησης.
- Να καταπολεμήσουμε τους κριτικούς τέχνης, αγνοώντας τους με επιμελή περιφρόνηση, απελευθερώνοντας έτσι το κοινό από τις ολέθριες επιπτώσεις των γραπτών τους.
- Για να υπάρξει σκοπός στην μουσική δημιουργία, θα πρέπει να ανεξαρτητοποιηθούμε από τα κριτήρια των ωδείων και των καθηγητών.
- Να απέχουμε από οποιασδήποτε φύσεως συμμετοχή σε κλειστή διοργάνωση, εξαιτίας των συνηθισμένων πλασματικών αποφάσεων που έχουν “λερωθεί” από τους αρμόδιους. Θα πρέπει να αποκαλύπτουμε την ανικανότητα των κριτικών ομάδων, που γενικά αποτελούνται από ανόητους και ανίκανους.
- Να κρατάμε σε απόσταση τους εμπορικούς και ακαδημαϊκούς κύκλους, περιφρονώντας τους, προτιμώντας μια μέτρια ζωή, αγνοώντας τα υλικά αγαθά.
- Απελευθέρωση από την ευαισθησία των μεμονωμένων μουσικών, από παντός είδους μίμησης ή επιρροής από το παρελθόν και τα συναισθήματα. Άντληση έμπνευσης από την φύση, από τα φυσικά φαινόμενα και τα αποτελέσματά τους στην ψυχολογία μας.
- Να καταστραφεί η όλη ιδέα της «καλοφτιαγμένης μουσικής» ως κάτι το ρητορικό και ανίκανο. Να διακηρυχτεί η μοναδική ιδεολογία της φουτουριστικής μουσικής, μια μουσικής εντελώς διαφορετικής από την σημερινή και έτσι να διαμορφωθεί στην Ιταλία το μουσικό γούστο, καταστρέφοντας τις ακαδημαϊκές, δογματικές και υπνωτικές αξίες, μετατρέποντας τη φράση «Ας επιστρέψουμε στις παλιές αξίες» σε κάτι το μισητό, ηλίθιο και άθλιο.
- Να καταδικάσουμε την βασιλεία του τραγουδιστή και να συνειδητοποιήσουμε πως ο τραγουδιστής έχει την ίδια σημασία με ένα έργο τέχνης, είναι ισότιμος μ’ ένα μουσικό όργανο σε μια ορχήστρα.
- Να μετατραπεί ο τίτλος «οπερατικό λιμπρέτο» σε «δραματικό ή τραγικό ποίημα για μουσική», αντικαθιστώντας τον ελεύθερο στίχο με μετρική δομή. Κάθε συγγραφέας όπερας θα πρέπει να είναι και ο συντάκτης του ίδιου του ποιήματος.
- Να καταπολεμηθούν κατηγορηματικά όλες οι ιστορικές ανακατασκευές και τα παραδοσιακά σκηνικά και να ανακηρυχθεί η βλακεία της απαξίωσης για το σύγχρονο φόρεμα.
- Να καταπολεμηθεί το είδος της μπαλάντας που γράφτηκε από Tosti και Costa, τα εμετικά ναπολιτάνικα τραγούδια και η ιερατική μουσική, που δεν έχουν κανένα λόγο να υπάρχουν, έχοντας γίνει το μαθησιακό μονοπώλιο ανίκανων διευθυντών ωδείων και ιερέων.
- Να προκαλέσουμε το κοινό σε μια συνεχώς αυξανόμενη εχθρότητα προς την εκταφή των παλαιών έργων που εμποδίζουν την εμφάνιση της καινοτομίας, για να ενθαρρυνθεί η εξύψωση του κάθε τι πρωτότυπου και επαναστατικού στην μουσική, όπως επίσης να θεωρηθούν ως τιμή οι προσβολές και ειρωνείες προς τους συντηρητικούς και οπορτουνιστές.
Επίλογος
Ένα εκπληκτικό μανιφέστο μουσικού χαρακτήρα. Αρκετές φορές συνάντησα κάποια από τα πιστεύω του Pratella σε λόγια μουσικών και συνθετών, αναγνωρίζοντας έτσι ένα ελεύθερο πνεύμα με ιδέες και πιστεύω. To μανιφέστο του έχει ήδη συντεθεί σε μυαλά ανθρώπων χωρίς να το έχουν διαβάσει, μόνο και μόνο από την απέχθεια προς το συντηρητικό και την επανάληψη. Ο Pratella κατάφερε να βρει έναν τρόπο να δώσει προς τους ομοϊδεάτες του ένα κείμενο με τις πλήρες ιδέες του, βάζοντας το λιθαράκι του προς την εξέλιξη της αντίληψης της μουσικής μακριά από ξεπερασμένες φόρμες και ιδέες.
Ο Pratella, έγραψε ακόμα δυο μανιφέστο, το “Technical Manifesto of Futurist Music“ και το “The Destruction of Quadrature“. Αυτά τα δυο, μαζί με το “Manifesto for Futurist Musicians“ εκδόθηκαν μαζί το 1912 και περιέχουν επίσης και το γραπτό του “Futurist Music for Orchestra“.
