Ο 68χρόνος Γκας Βαν Σαντ ξεκίνησε την καριέρα του υπηρετώντας τον ανεξάρτητο αμερικάνικο κινηματογράφο. Από το 1986 μέχρι σήμερα, εξακολουθεί να συγκινείται και να απαθανατίζει με την κάμερα του τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς και τα συναισθηματικά αδιέξοδα των νέων. Τα δικά του νεανικά χρόνια τα πέρασε ταξιδεύοντας από τη μια πολιτεία της Αμερικής στην άλλη, αλλάζοντας διαφορετικές διευθύνσεις και τόπους κατοικίας, εξαιτίας του επαγγέλματος του πατέρα του, που επί σειρά πολλών ετών εργάστηκε σαν ταξιδιωτικός πράκτορας.
Τη χρονιά που ο έφηβος Γκας γίνεται δεκατριών η οικογένεια του επιστρέφει στη γενέτειρα του, το Πόρτλαντ. Το δώρο που θα πάρει σ’ εκείνα τα γενέθλια, είναι μια μικρή Super 8. Στα πρώτα του ερασιτεχνικά βιντεάκια πρωταγωνιστούν οι συμμαθητές του και τα παιδιά της γειτονιάς, που προπονούνται στο σκέιτμπορντ.
Το 1970 γράφεται στο “Rhode Island School of Design”, από το οποίο θα αποφοιτήσει κουβαλώντας στις αποσκευές του σωρό από επαίνους και βραβεύσεις. Εκτός όμως από ικανότατος σκηνοθέτης ο Γκας Βαν Σαντ είναι επίσης ταλαντούχος φωτογράφος, συγγραφέας και μουσικός.
Το ελληνικό κοινό τον γνώρισε πριν από 25 χρόνια, με αφορμή το “Mala noche”. Το φιλμ περιστρέφεται γύρω από το πάθος που τρέφει ο Γουόλτ, ένας τριαντάχρονος Αμερικάνος ποιητής για ένα νεαρό μεξικανό μετανάστη ονόματι Τζόνι. Ο Τζόνι που δεν θα αργήσει να αντιληφθεί την αδυναμία του θαυμαστή του, δεν θα διστάσει να τον εκμεταλλευτεί, χωρίς όμως ποτέ να ανταποκριθεί “στις προσκλήσεις” του. Το “Mala noche” είναι ένα “οδοιπορικό” πάνω στον ομοφυλοφιλικό έρωτα και την ανεκπλήρωτη επιθυμία. Ο χαρακτήρας του Γουόλτ απέχει πολύ από τις εξτραβαγκάντ γκέι περιγραφές που μας έχει συνηθίσει το αμερικάνικο σινεμά.
Ο έρωτας του, παρ’ όλο που δεν παραιτείται ποτέ από την ανάγκη του να ικανοποιηθεί, κρύβει μέσα του κάτι το λυρικό, μια λατρευτική έκφανση που εντείνεται ακόμα περισσότερο από τον πλατωνικό χαρακτήρα της υπόθεσης. Η αισθητική συμβολή της ασπρόμαυρης φωτογραφίας, που χρησιμοποιεί ο σκηνοθέτης, μας μεταφέρει σ’ ένα προσεκτικά κρυμμένο ατμοσφαιρικό τοπίο, που αποκτά νόημα και επιρροή, μόνο υπό την σκιά των συναισθημάτων του ήρωα του.
“Το δικό μου Αϊντάχο”, “Milk”, “Elephant” αλλά και “Ακόμα και οι καουμπόισες μελαγχολούν” – αποτυχημένη μεταφορά που βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Τομ Ρόμπινς, και “Ανακαλύπτοντας τον Φόρεστερ”. Το διάστημα που μεσολαβεί από το 1993 μέχρι το 2000, σηματοδοτεί την πιο άνυδρη περίοδο της καριέρας του, με μοναδική εξαίρεση το mainstream “Ο ξεχωριστός Γουίλ Χάντινγκ”, που του άνοιξε διάπλατα τις Χολιγουντιανές πόρτες. Το καλλιτεχνικό τίμημα που έπρεπε να πληρώσει μετά την πρωτοφανή εισπρακτική επιτυχία του “Ο ξεχωριστός Γουίλ Χάντινγκ” ήταν μάλλον πολύ ακριβό, με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια να τον βλέπουμε να προσπαθεί να επιστρέψει στο είδος του σινεμά, μέσα από το οποίο τον αγάπησε η μεγαλύτερη μερίδα του κόσμου.
Το δικό μου Αϊντάχο
Στο Αϊντάχο ο δρόμος μοιάζει με ανθρώπινο πρόσωπο, αλλάζει μορφές ανάλογα με το που σε οδηγεί, ανάλογα με το ποιος κάθεται στη θέση του συνεπιβάτη. Όταν είσαι είκοσι ο δρόμος δεν τελειώνει πουθενά, κάνει το γύρο της γης και επιστρέφει ξανά σε σένα. Ο Μάικλ (Ρίβερ Φοίνιξ) κι ο Σκοτ (Κιάνου Ριβς) προέρχονται από δύο διαφορετικούς κόσμους, ο πρώτος ζει κυνηγημένος από ένα παρελθόν που στοιχειώνει ακόμα το μυαλό του, ο δεύτερος αισθάνεται ελεύθερος μόνο όταν προδίδει την πατρογονική του κληρονομιά, και οι δύο αναζητούν απεγνωσμένα μια ταυτότητα.
Οικογένεια τους θα γίνουν οι απόκληροι μιας σύγχρονης βίλας Μποργκέζε. Ο “χοντρό – Μπόμπ” και η μικρή του συμμορία είναι οι συγγενείς και οι συνένοχοι τους. Από το Πόρτλαντ στο Αϊντάχο κι από ‘κει στη Ρώμη και πάλι πίσω, τίποτα δεν μοιάζει ικανό να τους κρατήσει, τίποτα εκτός από τον έρωτα.
Ο Μάικ είναι ερωτευμένος με τον Σκοτ, ο Σκοτ ερωτεύεται με την πρώτη ματιά την Καρμέλα, και αποφασίζει να ζήσει μαζί της. Η επιστροφή φαντάζει πιο μοναχική από ποτέ. “Το δικό μου Αϊντάχο” είναι μια νεανική, ροκ ταινία, με στοιχεία από road movie και απολαυστικό σεξπιρικό χιούμορ. Ο Γκας Βαν Σάντ, στην καλύτερη του στιγμή, παρασύρει τον θεατή σ’ ένα υπνωτιστικό λαβύρινθο που μοιάζει να ξεπήδησε από εφηβική φαντασίωση.
Milk
Το βράδυ των τεσσαρακοστών γενεθλίων του ένας άντρας θα βρει συντροφιά στο πρόσωπο ενός αγνώστου που θα συναντήσει σ’ ένα σταθμό του μετρό. Δέκα λεπτά αργότερα, ξαπλωμένος στο πλευρό του, μόλις ο δείκτης του ρολογιού σημάνει την αλλαγή της μέρας, θα του εξομολογηθεί ότι δεν έχει τίποτα να θυμάται που να τον κάνει πραγματικά περήφανο. Το επόμενο πρωί θα παραιτηθεί από την εταιρεία στην οποία δουλεύει, θα αφήσει πίσω του τα περισσότερα από τα υπάρχοντα που τον βαραίνουν και μαζί με τον εραστή του θα ξεκινήσει για ένα ταξίδι, που θα διαρκέσει πολύ περισσότερο από μερικά χιλιόμετρα.
Ο Χάρβεϊ Μίλκ (Σον Πεν), την ζωή του οποίου εξιστορεί το “Milk”, είναι ο πρώτος ανοιχτά δηλωμένος ομοφυλόφιλος Αμερικάνος, που μετά από πολλούς αγώνες κατάφερε να εκλεγεί σε δημόσιο αξίωμα. Ο σκοπός που τον οδήγησε στην πολιτική, ήταν η ανάγκη του να υπερασπιστεί τα δικαιώματα όλων εκείνων που δεν είχαν ακόμα φωνή για να το κάνουν οι ίδιοι. Το μικρό φωτογραφείο που άνοιξε στην ανηφορική οδό Κάστρο έγινε το σημείο συνάντησης χιλιάδων ομοφυλοφίλων, που ονειρεύονταν μια ζωή στο φως αλλά δεν ήξεραν πως να την διεκδικήσουν.
Ο Γκας Βαν Σαντ δεν σκιαγραφεί την προσωπικότητα ενός υπέρ-ήρωα προασπιστή των αδυνάτων, αντιθέτως, συμπληρώνει καρέ – καρέ τα κομμάτια της προσωπικότητας ενός απλού ανθρώπου που ονειρεύτηκε να του επιτρέψουν να είναι ο εαυτός του. Ούτε όμως χρησιμοποίησε το φτηνό μελό για να εκβιάσει συνειδήσεις, εμπλεκόμενος προσωπικά και ο ίδιος, αφού έχει μιλήσει ανοιχτά για την ομοφυλοφιλία του, επιχείρησε να παρουσιάσει μια πραγματικότητα και μια κοινωνία που έθετε και εξακολουθεί να θέτει υπό διαπραγμάτευση, τα αναγκαία και τα αυτονόητα.
Elephant
Η ταινία του Γκας Βαν Σαντ που τιμήθηκε με τρία βραβεία στο Φεστιβάλ των Καννών, ανάμεσα τους και με Χρυσό Φοίνικα, βασίζεται στο μακελειό που έλαβε χώρα τον Απρίλη του 1999 στο σχολείο Κόλουμπαϊν. Δύο ένοπλοι μαθητές εισέβαλαν στο σχολείο και μέσα σε δεκαέξι λεπτά αφαίρεσαν δεκατρείς ζωες, δώδεκα συμμαθητών τους και ενός καθηγητή. Η ιδέα για να μεταφερθεί το αιματοβαμμένο περιστατικό στην μεγάλη οθόνη ανήκει στην ηθοποιό Ντάϊαν Κίτον.
Αξιοσημείωτη λεπτομέρεια οι ηθοποιοί που λαμβάνουν μέρος στα γυρίσματα είναι όλοι ερασιτέχνες. Μια φθινοπωρινή μέρα σ’ ένα δημόσιο Αμερικάνικο λύκειο. Ασχημάτιστοι έρωτες, αθλητικές δραστηριότητες, άκακες διαφωνίες όλα χορογραφημένα σε μονοπλάνα “παράθυρα” που κοιτούν στις ζωές δεκάδων εφήβων.
Στην επιφάνεια τα πάντα μοιάζουν φυσιολογικά, τόσο φυσιολογικά που η ηρεμία σου προκαλεί αμηχανία. Κοντά στο τέλος του πρώτου μισάωρου της ταινίας έχει αρχίσει να ξεχωρίζει μια ομάδα παιδιών. Εξακολουθείς να μην διαθέτεις τις απαραίτητες πληροφορίες που θα σου επιτρέψουν να μαντέψεις τη συνέχεια. Τα πρώτα σημάδια εμφανίζονται ατάραχα, φυσικά σαν οιωνοί απ’ τους οποίους δεν μπορείς να ξεφύγεις.
Τώρα πια η σημασία της κάθε κίνησης έχει αποκτήσει άλλη βαρύτητα. Η καταστροφή που θα ακολουθήσει έχει σχεδιαστεί ως την παραμικρή της λεπτομέρεια. Το μούδιασμα των πρώτων πυροβολισμών είναι τόσο πραγματικό όσο το ίδιο το περιστατικό. Τα επόμενα λεπτά κυλούν μέσα σε μια ζάλη, χωρίς να πολυκαταλαβαίνεις τι βλέπεις, χωρίς να συνειδητοποιείς τι αισθάνεσαι. Ο Γκας Βαν Σαντ δεν κρίνει, ούτε αναλύει, μπαίνει στη θέση του αφηγητή και μέσα από τα πλάνα του μας κάνει τους μάρτυρες μιας τραγωδίας. Αν το σινεμά οφείλει να μεταφέρει συναισθήματα, με το “Elephant” άγγιξε τα όρια της βιωματικής εμπειρίας.
Φιλμογραφία
- 2008 Milk
- 2007 Paranoid Park
- 2005 Last Days
- 2003 Elephant
- 2002 Gerry
- 2000 Finding Forrester
- 1998 Psycho
- 1997 Good Will Hunting
- 1995 To Die For
- 1993 Even Cowgirls Get the Blues
- 1991 My Own Private Idaho
- 1986 Mala Noche
