Στις 28 Ιουνίου 1914 δολοφονήθηκε με δύο πυροβολισμούς από το περίστροφο ενός πατριώτη Σέρβου φοιτητή στο Σεράγεβο, πρωτεύουσα τότε της προσαρτημένης στην Αυστροουγγαρία Βοσνίας, ο διάδοχος του θρόνου της Δυαδικής Μοναρχίας, Φραγκίσκος Φερδινάνδος και η σύζυγός του Σοφία Σόσεκ. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφορμή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914 – 1918), ο οποίος αιματοκύλισε την ανθρωπότητα επί τέσσερα έτη.
Τα ξημερώματα της Κυριακής 28 Ιουνίου 1914 ο ήλιος, μετά από μια σύντομη βροχή, άρχισε να λάμπει και πάλι στο Σεράγεβο, τα σύννεφα έφυγαν και ο ουρανός έγινε και πάλι γαλανός και γαλήνιος. Το Σεράγεβο ήταν τότε πρωτεύουσα της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης, οι οποίες μολονότι ανήκαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία, είχαν προσαρτηθεί βίαια στο άρμα της Αυστροουγγαρίας το έτος 1908.
Η βοσνιακή πρωτεύουσα απλωνόταν άνετα σε μια βαθιά κοιλάδα και ήταν κομμένη στα δύο από έναν μικρό χείμαρρο που ονομαζόταν Μαλιάκας. Το Σεράγεβο ήταν τότε μια μικρή πόλη με περίπου 50.000 κατοίκους διαφορετικής θρησκευτικής προέλευσης: Ορθόδοξους Σέρβους, Καθολικούς Κροάτες, Μουσουλμάνους, Εβραίους. Η πόλη είχε πολλούς μιναρέδες, έναν καθεδρικό ναό με δύο πύργους για τους Καθολικούς, καθώς και έναν καθεδρικό ναό για τους Ορθοδόξους. Ο κυριότερος δρόμος ήταν η λεωφόρος Απελ (Apel), η οποία εκτεινόταν κατά μήκος του χειμάρρου. Πολλά μικρότερα δρομάκια απλώνονταν ανάμεσα στα σπίτια με τις χαμηλές σκεπές.
Εκείνη την ημέρα το Σεράγεβο βρισκόταν μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα, γιατί τρεις ημέρες νωρίτερα το είχαν επισκεφθεί ο διάδοχος του αυστροουγγρικού θρόνου, Φραγκίσκος Φερδινάνδος και η σύζυγός του, Σοφία. Στις εννέα το πρωί οι υψηλοί ξένοι παρακολούθησαν τη Θεία λειτουργία στο τμήμα του ξενοδοχείου το οποίο είχε μεταβληθεί σε παρεκκλήσιο και μετά από 25 λεπτά (στις 09.25) επιβιβάσθηκαν στο τραίνο, για να μεταβούν στο κέντρο της πόλης όπου θα παρακολουθούσαν την παρέλαση.
Ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος ήταν υψηλός και γεροδεμένος. Διήγε το πεντηκοστό έτος της ηλικίας του, είχε γαλάζια μάτια και φορούσε στολή στρατηγού του πεζικού. Η σύζυγός του ήταν υψηλή, με σκουρόχρωμα μάτια και με μια κορδέλα στα μαλλιά στολισμένη με ωραία λουλούδια.
Το τραίνο έφθασε στο κέντρο του Σεράγεβο έπειτα από ένα σύντομο ταξίδι 15 λεπτών. Τους υψηλούς ξένους υποδέχθηκε ο στρατηγός Ποτιόρεκ, κυβερνήτης της Βοσνίας Ερζεγοβίνης, ένας άνδρας υψηλός και αδύνατος, περίπου 60 ετών. Η τιμητική φρουρά παρουσίασε όπλα και κατόπιν η συντροφιά επιβιβάσθηκε στα έξι αυτοκίνητα τα οποία τους περίμεναν.
Στο πρώτο πήρε θέση ο αρχηγός της ειδικής υπηρεσίας ασφαλείας με τρεις αξιωματικούς – αστυνομικούς. Στο δεύτερο επιβιβάσθηκε ο αρχηγός της Αστυνομίας Εντμουντ Γκέρντε και ο δήμαρχος Κούρτσικ. Στο τρίτο, ένα σπορ αυτοκίνητο κατασκευασμένο στη Βιέννη, ανοικτό στο άνω μέρος, με μαύρα καθίσματα και υψηλό τιμόνι, πήραν θέση οι αρχιδούκες. Η Σοφία κάθισε δεξιά του Φραγκίσκου Φερδινάνδου, και απέναντι, στη μικρή κενή θέση, ο στρατηγός Ποτιόρεκ.
Στη θέση του οδηγού βρισκόταν ο Τσέχος οδηγός Λεοπόλντ Στόικα. Στο τέταρτο αυτοκίνητο επιβιβάσθηκαν ο αντισυνταγματάρχης Αριχ φον Φερίτσιο, ο επίσης αντισυνταγματάρχης Αλεξάντερ Μπος – Βάλντεκ, ο ιερέας φον Ρουμέροκιτς και μια κυρία από τη συντροφιά της δούκισσας Σοφίας. Τέλος, στα υπόλοιπα αυτοκίνητα επιβιβάσθηκαν άλλες στρατιωτικές και πολιτικές προσωπικότητες.
Η φάλαγγα προχώρησε προς τους στρατώνες που βρίσκονταν κοντά στον σταθμό του τραίνου. Εκεί ο αρχιδούκας κατέβηκε και έκανε μια σύντομη επιθεώρηση. Στις 10.00 π.μ. τα αυτοκίνητα μπήκαν στη λεωφόρο Απελ. Στο μεταξύ, οι συνωμότες είχαν πάρει τις προκαθορισμένες θέσεις τους. Ο πρώτος, ο Μεχμέτ Μεχμέτμπασιτς, περίμενε μαζί με τον Βάσα Τζουμπρίλοβιτς απέναντι από τον κήπο του καφενείου Μόσταρ. Από την άλλη πλευρά της λεωφόρου, δίπλα στον χαμηλό τοίχο ο οποίος βρισκόταν στην όχθη του ποταμού, είχε πάρει θέση ο Πρίντσιπ Γκαβρίλοβιτς.
Η ημέρα εκείνη ήταν πολύ ζεστή. Η φάλαγγα των αυτοκινήτων προχωρούσε αργά, για να επιτρέψει στον Φραγκίσκο Φερδινάνδο να δει καλύτερα την πόλη. Από το κάστρο του Σεράγεβο ρίχτηκαν 24 χαιρετιστήριοι κανονιοβολισμοί. Τα αυτοκίνητα πέρασαν μπροστά από την αστυνομική διεύθυνση και έφθασαν στο ύψος του καφενείου Μόσταρ. Ο Μεχμέτμπασιτς, όμως, δεν κινήθηκε, γιατί πίσω του βρισκόταν ένας αστυνομικός και φοβήθηκε, αλλά και ο νεαρός Τζουμπρίλοβιτς, που είχε πάρει θέση κοντά του, δεν τόλμησε να προβεί σε καμιά ενέργεια.
Τότε, ο Πρίντσιπ, με μια γρήγορη κίνηση, άναψε τη θρυαλλίδα μιας βόμβας την οποία μετέφερε και την πέταξε στο αυτοκίνητο του πριγκιπικού ζεύγους. Η βόμβα, όμως, αστόχησε και ο αρχιδούκας σταμάτησε να δει τι είχε συμβεί και πού οφειλόταν ο θόρυβος που είχε προκληθεί από την έκρηξή της.
Ο Πρίντσιπ, ο οποίος στο μεταξύ είχε αλλάξει θέση, παρακολούθησε το αυτοκίνητο και νόμιζε στην αρχή ότι η βόμβα είχε πετύχει τον στόχο της. Γρήγορα, όμως, αντιλήφθηκε το λάθος του όταν είδε ότι το αυτοκίνητο ξεκίνησε πάλι. Μπροστά από το δημαρχείο του Σεράγεβο, το πριγκιπικό ζεύγος αποβιβάσθηκε, για να βρει τον θάνατο με δύο πιστολιές από το περίστροφο του Γκαβρίλοβιτς.
Η έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου
Στη δολοφονία αποδόθηκε η έκρηξη της πρώτης παγκόσμιας σύρραξης. Τα ιστορικά, όμως, τεκμήρια, τα οποία αντλούμε κυρίως από τα βαλκανικά και ευρωπαϊκά αρχεία, αποδεικνύουν κατά τρόπο ολοφάνερο ότι η δολοφονία του Σεράγεβο αποτέλεσε μόνο την αφορμή του γεγονότος και όχι τον πραγματικό λόγο.
Τα αίτια ήταν βαθύτερα, τα δε γεγονότα ανάγονται δύο δεκαετίες νωρίτερα, όταν η Αυστροουγγαρία άρχισε να βυσσοδομεί και να προσπαθεί να κυριαρχήσει επί των μικρών κρατών της Βαλκανικής χερσονήσου. Με άλλα λόγια, η Δυαδική Μοναρχία δεν υπήρξε ακούσιο θύμα ενός περιστατικού, όσο τραγικό και αν ήταν αυτό. Απλούστατα, το εκμεταλλεύθηκε προς όφελός της.
Οι επίσημοι κύκλοι της Σερβίας, από την αρχή κιόλας της κρίσης, κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για να μην εκτραχυνθούν οι σχέσεις της χώρας τους με την Αυστροουγγαρία, οι οποίες κάθε άλλο παρά αγαθές ήταν τότε. Η κυβέρνηση, όμως, της Βιέννης δεν είχε καμιά διάθεση να αφήσει ανεκμετάλλευτη την ανέλπιστη ευκαιρία που της δινόταν με τη δολοφονία του πριγκιπικού ζεύγους.
Ο αρχηγός του αυστροουγγρικού Γενικού Επιτελείου, Κόνραντ φον Χέτσεντορφ (Conrad Von Hoetzendorf), υπoστήριζε φανερά και με φανατισμό ότι ο πόλεμος εναντίον της Σερβίας αποτελούσε ιστορική αναγκαιότητα, γιατί έτσι μόνο θα μπορούσε να διατηρηθεί η εδαφική ακεραιότητα της Μοναρχίας.
Επακολούθησε το τελεσίγραφο της Αυστροουγγαρίας προς τη Σερβία, το οποίο αποδεικνύει κατά τρόπο ακόμη πιο σαφή ότι η δολοφονία στο Σεράγεβο υπήρξε μόνο η αφορμή και όχι το βαθύτερο αίτιο της αυστροσερβικής σύγκρουσης. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση της Δυαδικής Μοναρχίας επέδωσε στις 23 Ιουλίου 1914 στη σερβική κυβέρνηση τελεσίγραφο, στο οποίο έπρεπε να δοθεί απάντηση έως τις 18.00 της 25ης Ιουλίου, δηλαδή σε διάστημα 42 ωρών.
Το αυστριακό τελεσίγραφο περιείχε σκληρότατους όρους. Ο υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας, Εντουαρντ Γκρέυ, όταν έλαβε υπόψη του το περιεχόμενο του τελεσίγραφου, δήλωσε στον πρέσβη της Δυαδικής Μοναρχίας στο Λονδίνο ότι αυτό αποτελούσε το πιο φρικτό έγγραφο το οποίο είχε στείλει μέχρι τότε ένα κράτος προς άλλο και ότι η παραδοχή των όρων του θα σήμαινε την κατάργηση της κρατικής υπόστασης της Σερβίας.
Ο Σέρβος πρωθυπουργός, ωστόσο, επιθυμώντας ειλικρινά να αποφευχθεί η ένοπλη σύρραξη, δέχθηκε όλους τους όρους του τελεσίγραφου, εκτός από εκείνον στον οποίο προβαλλόταν η απαίτηση να επιτραπεί σε Αυστροούγγρους κρατικούς λειτουργούς να διεξαγάγουν ανακρίσεις σχετικά με τη δολοφονία μέσα στο σερβικό έδαφος.
Η μη αποδοχή του παραπάνω όρου έδωσε το τελειωτικό κτύπημα στις ήδη προβληματικές αυστροσερβικές σχέσεις, οι οποίες διακόπηκαν στις 26 Ιουλίου. Ετσι άρχισε η επίθεση της Αυστροουγγαρίας εναντίον της Σερβίας, γεγονός το οποίο σε διάστημα λίγων ημερών εξελίχθηκε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακόμη και σήμερα, όμως, προξενεί βαθιά έκπληξη το γεγονός ότι μια δολοφονία στάθηκε ικανή να οδηγήσει μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ολόκληρη την ανθρωπότητα σε σφαγή.
