Η Ισπανία είναι κράτος της νοτιοδυτικής Ευρώπης, περιλαμβάνει μεγάλο μέρος της Ιβηρικής χερσονήσου, καθώς επίσης τις Βαλεαρίδες στη Μεσόγειο και τα Κανάρια νησιά στον Ατλαντικό. Έχει έκταση 504.782 τετ. χιλ. (μαζί με όλα τα νησιά) και πληθυσμό 46.815.000 κατοίκους.
Γεωγραφική θέση
Βρέχεται από Β.Δ. και Ν.Δ. από τον Ατλαντικό και από Α. από τη Μεσόγειο. Προς Ν. ο πορθμός του Γιβραλτάρ τη χωρίζει από την Αφρική.
Δημογραφία
Πρωτεύουσά της είναι η Μαδρίτη με 4.846.000 κατ. Οι κάτοικοί της είναι χριστιανοί καθολικοί. Το νόμισμά της είναι το euro. Κυριότερες πόλεις: Βαρκελώνη, Βαλέντσια, Σεβίλλη, Σαραγόσα, Μάλαγα, Μπιλμπάο, Γρανάδα, Τολέδο, Κόρδοβα κ.ά.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων της χώρας είναι οι Ισπανοί, (3/4 του συνολικού πληθυσμού), οι Καταλανοί (περίπου 16%), οι Γαλικιανοί (περίπου 8%) και οι Βάσκοι (περίπου 2%), που είναι οι πιο αρχαίοι κάτοικοι της χώρας. Υπάρχει ακόμη και μικρός αριθμός τσιγγάνων. Γλώσσα είναι η ισπανική, αλλά σ’ ένα μικρό ποσοστό μιλιέται και η βασκική, που όμως δεν έχει καμιά σχέση με την ισπανική και τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες.
Μορφολογία εδάφους
Η χώρα έχει ομαλά παράλια στο νότο με τον αμμώδη κόλπο του Κάδιξ προς τον Ατλαντικό και τους ανοιχτούς κόλπους της μεσογειακής ακτής. Στο βορρά της έχει φυσικά φιόρδ, όπου οι ακτές της υψώνονται κάθετες πάνω από τη θάλασσα.
Παρουσιάζει υψίπεδα με όχι απρόσιτες κορυφές και μέτριου ύψους οροσειρές (τις σιέρρες), που χωρίζουν δυο λεκανοπέδια. Γενικά είναι χώρα ορεινή με κοιλάδες προσχωσιγενείς. Τα Πυρηναία όρη, που τη χωρίζουν από τη Γαλλία, είναι μια επιμήκης οροσειρά με πολλές διακλαδώσεις που διαχωρίζονται από βαθιές κοιλάδες με παγετώνες και χειμάρρους. Στο μέσο της χώρας υψώνεται το γρανίτινο ανεμόδαρτο Καστιλλιανό υψίπεδο, που καίγεται από τον ήλιο ή σκεπάζεται από χιόνια, ανάλογα με την εποχή. Δίπλα στη μεσογειακή παραλία βρίσκεται η Σιέρρα Νεβάδα με 3.482 μ. ύψος.
Έχει πολλούς ποταμούς που χύνονται στον Ατλαντικό, όπως ο Τάγος, ο μεγαλύτερος της Χερσονήσου που περνάει και μέσα από την Πορτογαλία. Νοτιότερα, στον Ατλαντικό επίσης, εκβάλλει ο Γουαδαλκιβίρ. Από τους ποταμούς της που χύνονται στη Μεσόγειο. Τα νησιά Βαλεαρίδες στη Μεσόγειο (Μαγιόρκα, Μινόρκα, Ίβιθα κλπ.) αποτελούν γεωλογική συνέχεια των ισπανικών βουνών, που καταλήγουν σε υποθαλάσσιες οροσειρές. Είναι εύφορες, κατάφυτες, με γλυκό κλίμα. Τα Κανάρια νησιά στον Ατλαντικό είναι ηφαιστειογενή νησιά με πλούσια βλάστηση κι ευχάριστο κλίμα.
Κλίμα
Η Ισπανία έχει μεσογειακό κλίμα στις ακτές και τραχύ και ηπειρωτικό στην ενδοχώρα. Το κλίμα της Ανδαλουσίας είναι σχεδόν αφρικανικό, γι’ αυτό έχει μπανανιές, ζαχαροκάλαμο κι άλλα τροπικά φυτά.
Οικονομία
Μεγάλο μέρος του εδάφους της είναι ορεινό κι άγονο. Οι Ισπανοί, που συνεχώς πληθαίνουν, δεν έχουν αξιοποιήσει ακόμα τον ορυκτό τους πλούτο και έχουν κυριότερη απασχόλησή τους τη γεωργία. Παράγουν δημητριακά, κηπευτικά, όσπρια και κρασί. Άλλο σημαντικό προϊόν της Ισπανίας είναι η ελιά (πρώτη χώρα του κόσμου) και τα εσπεριδοειδή. Στην Ισπανία φυτρώνει η φελόδρυς από όπου παίρνουμε το φελό (Ανδαλουσία και Καταλανία). Γενικά η παραγωγή της Ισπανίας μοιάζει πολύ με την ελληνική.
Πλούσια σε ορυκτά η χώρα, παράγει γαιάνθρακα, χαλκό, υδράργυρο, σίδηρο, μόλυβδο, ψευδάργυρο, κλπ. Δεν έχει αναπτυγμένη βιομηχανία, εκτός από μερικές βιομηχανικές μονάδες στις Αστουρίες, στην Καταλονία και στις βασκικές επαρχίες. Τα ορυκτά της εξάγονται σε ξένες αγορές, γιατί η ισπανική βιομηχανία δεν είναι σε θέση να τα επεξεργαστεί μόνη της, ενώ εισάγονται βιομηχανικά προϊόντα. Τα ανεπαρκή μέσα συγκοινωνίας εμποδίζουν την ανάπτυξη του εμπορίου. Εξάγει εσπεριδοειδή, ξηρούς καρπούς, κρασί, λάδι, κηπευτικά, φελλό, κονσέρβες τροφίμων, μόλυβδο, άνθρακα, χαλκό, σιδηρομεταλλεύματα.
Εισάγει είδη διατροφής, βαμβάκι, μηχανήματα, λιπάσματα, πετρέλαιο και ξυλεία. Η αλιεία ανοιχτής θάλασσας είναι σημαντικός παράγοντας της ισπανικής οικονομίας και περισσότερα από 46.000 σκάφη ασχολούνται μ’ αυτή. Κυρίως αλιεύονται η σαρδέλα και ο τόνος, που τροφοδοτούν μια πολύ αναπτυγμένη βιομηχανία κονσερβών. Ο τουρισμός είναι πάρα πολύ αναπτυγμένος στην Ισπανία. Τα γραφικά ισπανικά παράλια, τα νησιά της, τα ιστορικά μνημεία και τα έργα τέχνης τραβούν κάθε χρόνο μεγάλο αριθμό τουριστών.
Ιστορία
Αρχαιότατοι κάτοικοι της Ισπανίας υπήρξαν οι Κελτίβηρες. Πρώτοι οι Φοίνικες ίδρυσαν αποικίες στα Α. και Ν.Α. παράλιά της και σύντομα οι Έλληνες τους μιμήθηκαν. Αργότερα η Καρχηδόνα κατέλαβε τη Νότια Ισπανία. Τόσο όμως οι καρχηδονιακές όσο και οι ελληνικές αποικίες καταλήφθηκαν από τους Ρωμαίους.
Κατά την περίοδο των μεγάλων μεταναστεύσεων των εθνών εισέβαλαν στην Ισπανία Σουήβοι, Αλανοί και κυρίως, Βάνδαλοι και Βησιγότθοι. Οι τελευταίοι ίδρυσαν ισχυρό κράτος. Όμως τον 8ο αιώνα μ.Χ. οι Άραβες το κατάλυσαν και κυριάρχησαν σ’ όλη τη χώρα, εκτός από τα βορειότατα τμήματά της, όπου ιδρύθηκαν μικρά χριστιανικά κράτη (Αραγωνία, Καστίλλη, Ναβάρρα, Αστουρία, Λεόνη). Αυτά κατόρθωσαν να περιορίσουν τη δύναμη των Αράβων, ύστερα από μακροχρόνιους αγώνες.
Στα τέλη του 15ου αιώνα, μετά την ένωση των χριστιανικών κρατιδίων σ’ ενιαίο κράτος, οι Άραβες εκδιώχθηκαν εντελώς από την Ιβηρική χερσόνησο. Αυτή η νίκη συνέπεσε με την ανακάλυψη της Αμερικής από το Χριστόφορο Κολόμβο που ήρθε σαν αποτέλεσμα των συστηματικών εξερευνήσεων της γης, που έγιναν από Ισπανούς και Πορτογάλους θαλασσοπόρους.
Η ανακάλυψη και αποίκηση της Αμερικής έκανε την Ισπανία μεγάλη αποικιακή δύναμη (ακόμη και σήμερα η ισπανική παρουσία είναι έντονη στην αμερικανική ήπειρο. Η ισπανική είναι η πέμπτη γλώσσα στον κόσμο και ομιλείται από 170 εκατομμύρια ανθρώπους).
Η δύναμη της έφτασε στο κατακόρυφο την εποχή του Κάρολου Ε’ και του γιου του Φίλιππου Β’. Την εποχή του τελευταίου όμως, οπότε και οι Άγγλοι κατάστρεψαν στο στενό της Μάγχης την “αήττητη ισπανική αρμάδα”, το 1588, αρχίζει η παρακμή της Ισπανίας.
Το 1704 οι Άγγλοι, για να ελέγχουν τη ναυσιπλοΐα, κατέλαβαν το βράχο του Γιβραλτάρ, τον οχύρωσαν και τον κατέχουν ακόμα. Στις αρχές του 18ου αιώνα συμπληρώθηκε η ισπανική παρακμή, όταν κηρύχτηκαν ανεξάρτητες οι αμερικανικές αποικίες της. Εξαιτίας της επανάστασης της Κούβας κηρύχτηκε το 1898 ο ισπανοαμερικανικός πόλεμος, όπου η Ισπανία νικήθηκε και έχασε την Κούβα, το Πόρτο Ρίκο και τις Φιλιππίνες.
Το 1936 ξέσπασε φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 2 1/2 χρόνια, έως τις 28 Μαρτίου 1939, όταν η Μαδρίτη καταλήφθηκε από τις δυνάμεις του στρατηγού Φράνκο, ο οποίος ως αρχηγός της εθνικιστικής επανάστασης, επικράτησε με τη βοήθεια της Γερμανίας και της Ιταλίας.
Το 1975 ο Φράνκο πέθανε και τον διαδέχτηκε ο Δον Χουάν των Βουρβώνων. Έτσι το πολίτευμα είναι βασιλευόμενη δημοκρατία. Ο Βασιλιάς έχει δικαίωμα βέτο και πλαισιώνεται από το συμβούλιο του στέμματος και το συμβούλιο του κράτους.
Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από τον πρωθυπουργό και το υπουργικό συμβούλιο, ενώ η νομοθετική από το κογκρέσο και την γερουσία. Το 1987 έγινε μέλος στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα της Ευρώπης.
Πολιτισμός της Ισπανίας
Ο πολιτισμός της Ισπανίας αποτελεί μίξη δυτικών, ανατολικών και αφρικανικών επιδράσεων. Τον βλέπουμε να εξελίσσεται μέσα από ποικίλες εκφράσεις.
Λογοτεχνία
Οι ρίζες της ανάγονται στον μεσαίωνα. Στοιχεία της βρίσκονται στις ιστορίες των λαϊκών αφηγητών. Παλαιότατο μνημείο της ισπανικής φιλολογίας είναι το ηρωικό έπος του Σιντ (1140 περίπου).
Η ισπανική φιλολογία έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή της με τα έργα του Θερβάντες, που έγραψε το μυθιστόρημα Δον Κιχώτης, όπου γελοιοποιούνται τα ξεπερασμένα ιδανικά της ιπποσύνης και παρουσιάζεται πλατιά η εικόνα της ισπανικής ζωής. Το θέατρο έφτασε σε ψηλό επίπεδο με τα βαθύτατα ανθρωπιστικά δράματα και κωμωδίες του Λόπε ντε Βέγκα και των διαδόχων του Τίρο ντε Μολίνα, Καλντερόν ντε λα Μπάρκα κλπ.
Με τον πόλεμο εναντίον του Ναπολέοντα συνδέεται η νέα άνοδος των ισπανικών γραμμάτων και η ανάπτυξη του ισπανικού ρομαντισμού. Ο πιο μεγάλος ρομαντικός ποιητής ήταν ο Χοσέ ντε Εσπρονθέδα. Στα μέσα του 19ου αιώνα εμφανίζονται μεγάλοι ρεαλιστές, λογοτέχνες, όπως ο Χοσέ Βαλέρα, ο Πέρεθ Κάλντος και ο Μπλάσκο Ιμπάνιεθ.
Στις αρχές του αιώνα μας εμφανίζονται μεγάλοι φιλόσοφοι και λογοτέχνες, όπως ο Μιγκουέλ Ουναμούνο, αλλά και έξοχοι ποιητές όπως ο Χιμένεθ, ο Ερνάντεθ και, κυρίως, ο Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, που βρήκε τραγικό θάνατο στον εμφύλιο πόλεμο.
Μετά το 1936 η ισπανική λογοτεχνία περνάει περίοδο μαρασμού. Κυριαρχούν τα θρησκευτικά και ιστορικά θέματα και εξυμνείται η θλίψη και η μοναξιά. Πολλοί ισπανοί λογοτέχνες έχουν εκπατριστεί και ζουν στο εξωτερικό, αυτοεξόριστοι.
Τέχνη
Τα πιο αρχαία μνημεία τέχνης στο έδαφος της Ισπανίας είναι η θαυμάσια ζωγραφική σε βράχους της παλαιολιθικής εποχής, η κελτιβηρική γλυπτική και τα αντικείμενα κοσμηματοποιίας των Βησιγότθων. Πάμπολλα επίσης είναι τα μνημεία της μαυριτανικής (αραβικής) εποχής, κυρίως στην αρχιτεκτονική και τη διακοσμητική (όπως τα ανάκτορα της Γρανάδας, της Σεβίλλης και το τέμενος της Κόρδοβας). Από τον 8ο – 9ο αιώνα, διαμορφώνεται η ιδιαίτερη ισπανική τέχνη (μινιατούρες της Αστουρίας, γλυπτές πλάκες).
Στις αρχές του 16ου αιώνα η ισπανική τέχνη δέχεται την επίδραση της Αναγέννησης με ρεαλιστικές τάσεις. Εμφανίζονται μεγάλοι ζωγράφοι, όπως ο Ελ Γκρέκο και ο Γ. Φερναντέθ και αργότερα ο Χ. Ριμπέρα, ο Δ. Βελάσκουεθ, ο Ε. Μουρίλλο. Στο τέλος του 18ου αιώνα ο Φ. Γκόγια ζωγραφίζει αριστουργήματα διαποτισμένα με πάθος, δραματικότητα και ειρωνική διάθεση. Λίγο αργότερα εμφανίζονται ρομαντικοί ζωγράφοι. Και στον 20ο αιώνα τα σύγχρονα ρεύματα εκφράζονται στην ισπανική ζωγραφική. Κυβιστές, όπως ο Πικάσο, σουρεαλιστές, όπως ο Νταλί, φορμαλιστές, όπως ο Γκαργκάλλο σφραγίζουν τη σύγχρονη τέχνη.
Μουσική
Τα πιο παλιά γραπτά μουσικά μνημεία της Ισπανίας φτάνουν στην εποχή του βησιγοτθικού βασιλείου. Στην περίοδο της μαυριτανικής κυριαρχίας ο ισπανικός λαός διατήρησε κι ανάπτυξε τα πρωτότυπα χαρακτηριστικά του εθνικού του πολιτισμού. Έχουμε μια συλλογή κάντιγκο (τραγουδιών) από το 13ο αιώνα. Στα τέλη του 15ου αιώνα και στο 16ο καθιερώνονται πολλά είδη τραγουδιών, όπως το ρομαντσέρο, το βιλιανσίκο (αγροτικό τραγούδι), για φωνή που συνοδεύεται από κιθάρα.
Λίγο αργότερα εμφανίζεται η όπερα και μεγάλοι μουσουργοί, όπως ο Μπαρμπιέρι. Σε ψηλό επίπεδο έφτασε στη δεύτερη 50ετία του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου αι. η μουσική τέχνη στην Ισπανία με διάσημους αριστοτέχνες, όπως ο βιολιστής Π. Σαραγκάτε ο βιολοντσελίστας Π. Καζάλς, ο κιθαρίστας Α. Σεγκόβια κ.ά.
Μνημεία
Το λαμπρό καλλιτεχνικό παρελθόν της χώρας προβάλλει, εκτός των άλλων, στα περίφημα μουσεία της, όπως το Πράντο της Μαδρίτης, τα μουσεία της Βαρκελώνης, της Γρανάδας, της Σεβίλλης, του Τολέδου κ.ά. Ναοί εξαίρετης τέχνης υπάρχουν σε πολλές πόλεις, όπως ο Άγιος Ιάκωβος της Κομποστέλης, ο Άγιος Φραγκίσκος της Μαδρίτης, το μοναστήρι του Εσκοριάλ.
