Xαίρετε, φίλες και φίλοι! Αν και σήμερα που γράφεται το άρθρο δεν είναι Πάσχα, ούτε Μεγάλη Παρασκευή, και προφανώς ο κόσμος δεν συνωστίζεται στις εκκλησιές των πόλεων και των χωριών. Ωστόσο είπα να αγγίξω ένα ευαίσθητο θέμα που πάντα είναι επίκαιρο, και αφορά το Μυστικό Δείπνο.
Σίγουρα, δεν υπάρχει άνθρωπος στην Ελλάδα που να μη γνωρίζει έστω και περιληπτικά τι είναι ο Μυστικός Δείπνος, ακόμη κι αν κάποιος δεν είναι φανατικός Χριστιανός.
Παρακάτω θα εξετάσουμε ενδελεχώς ορισμένα πράγματα που αφορούν τον μυστικό δείπνο και πόσο διαφορετικό ήταν το Πάσχα του Χριστού από τα αρχαία ελληνικά συμπόσια; Νομίζω θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού οι πληροφορίες που θα συναντήσετε σε αυτό το άρθρο δεν είναι οι τυπικές που τις βρίσκεις οπουδήποτε. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν.
O όρος Πάσχα αναφέρεται στην ανάμνηση της εξόδου από τη δουλεία της Αιγύπτου, όταν ηγέτης τους ήταν ο Μωϋσής -θυμάστε όλοι τον μουσάτο αυτόν τύπο, από διάφορες ταινίες με σκίσιμο θαλασσών, ακρίδες, θανάτους, 10 εντολές, μοσχάρια, σπασίματα εντολών και το γενικότερο χαμό.
Στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει ένας συσχετισμός του “Πέσαχ” (Πάσχα) με το ρήμα “Πασάχ” που σημαίνει είτε χωλαίνω (κουτσαίνω), είτε εκτελώ τελετουργικό χορό γύρω από τη θυσία (Γ’ Βασ. 18:21,26), είτε μεταφορικά, “ξεφεύγω”, “προσπερνώ”, “απαλλάσσω”. Προσπερνώ, γιατί σε μια από τις πληγές του Φαραώ περνούσε ο άγγελος του Θεού πάνω από τα σπίτια των Ισραηλιτών και δεν πείραζε τα παιδιά τους, αφού είχαν βάψει με αίμα αρνιού τις πόρτες.
Ήταν γενικότερα οικογενειακή εορτή που τη γιορτάζαν τη νύχτα, στην πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, την 14η του μηνός Αβίβ (ή Νισάν), με προσφορά νεαρού ζώου ενός έτους, για να ευλογηθεί από το Θεό όλο το κοπάδι. Το σφάγιο ήταν αρνί ή κατσίκι, αρσενικό και αρτιμελές (Εξ. 12:3-6), ενώ προσοχή χρειαζόταν για να μη σπάσει κανένα κόκκαλό του (Έξ. 12:46, Αρ. 9:12) και ενώ το αίμα του ως ένδειξη προστασίας, το έβαζαν στην είσοδο κάθε σπιτιού (Εξ. 12:7,22). Οι μετέχοντες στο δείπνο ήταν ντυμένοι, έτοιμοι για ταξίδι (Έξ. 12:8-11). Εδώ θα θυμηθούμε τον ειδικό τρόπο προετοιμασίας των τροφών σύμφωνα με τον εβραϊκό νόμο της Halakha το kosher, όπου βλέπουμε τι επιτρέπεται να καταναλωθεί και με ποιον τρόπο.
Κάνουμε μια υπέρβαση τώρα και πηγαίνουμε στην εποχή του Χριστού, γύρω στο 33 μ.Χ. (ή κοινής χρονολογίας, από ό,τι λέγεται από μερικούς)…
Μέχρι να δούμε τι έγινε εκείνο το βράδυ, να σας θυμίσω εκείνο το ανέκδοτο για τον Ιούδα, που, όταν είχαν τελειώσει σχεδόν το Δείπνο έρχεται ο σπιτονοικοκύρης και του λέει το λογαριασμό: 30 αργύρια… Και ο Ιούδας άρχισε να μονολογεί που να βρει τα χρήματα για να πληρώσει, αφού αυτός είχε το ταμείο των μαθητών! Ε, βρήκε τελικά, από ό,τι φάνηκε.
Τι έγινε εκείνο βράδυ του μυστικού δείπνου
Μυστικός Δείπνος τελέστηκε ιδιωτικά, μυστικά, στο υπερώο (πατάρι) ενός τύπου στην Ιερουσαλήμ, την 1η Απριλίου του έτους 33 μ.Χ. Το αναμνηστικό γεύμα του ιουδαϊκού Πάσχα, το οποίο και καταναλώθηκε εκείνο το βράδυ, ονομαζόταν “Σεντέρ”, και περιελάμβανε άζυμο άρτο και κρασί.
Πριν φάνε, παίρνει ο Χριστός μια λεκάνη με νερό και πλένει τα πόδια των μαθητών του, όπως κάνανε οι δούλοι στους κυρίους τους, πέρα από λόγους υγιεινής και ξεκούρασης και για λόγους ταπεινοφροσύνης. Το σκηνικό αυτό ονομάζεται Ιερός Νιπτήρας (κάτι που κάνουν στις εκκλησίες οι μητροπολίτες στους ιερείς, τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί).
Καί ότε εγένετο η ώρα, ανέπεσε, και οι δώδεκα απόστολοι σύν αυτώ. Και είπε προς αυτούς: “Επιθυμία επεθύμησα τούτο το πάσχα φαγείν μεθ’ υμών πρό τού με παθείν, λέγω γάρ υμίν ότι ουκέτι ου μη φάγω εξ αυτού έως ότου πληρωθή εν τή βασιλεία τού Θεού”. Και δεξάμενος το ποτήριον ευχαριστήσας είπε: “Λάβετε τούτο και διαμερίσατε εαυτοίς, λέγω γάρ υμίν ότι ου μη πίω από τού γενήματος της αμπέλου έως ότου η βασιλεία τού Θεού έλθη” και λαβών άρτον ευχαριστήσας έκλασε και έδωκεν αυτοίς λέγων “Τούτό εστι το σώμά μου το υπέρ υμών διδόμενον, τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν“.
Δηλαδή, σε απλά ελληνικά: κάθονται μετά όλοι μαζί να φάνε και να πιούνε, κρασί και άζυμο άρτο, επειδή γούσταρε ο Χριστός να τα σπάσουν ένα βραδάκι. Έτσι κι αλλιώς θα τους έβλεπε για τελευταία φορά και δεν έπαιζε να ξαναφάει και να πιει, ώσπου να μπούνε όλοι στη Βασιλεία του Θεού. Μοίρασε (“έκλασε” -όχι, δεν είναι αυτό το γνωστό που σε κάποια στιγμή η γιαγιούλα που δεν καταλαβαίνει γρι ελληνικά και θα κάνει το σταυρό της. Αλλιώς και τα μαθηματικά ήταν γεμάτα κλανιές στο σχολείο-) το ψωμάκι και το μοίρασε σε όλους.
Σε κάποια φάση, εκεί που βουτούσαν όλοι το ψωμάκι τους στο κρασί και μετά τρώγαν, τους λέει ο Χριστός: “Μάγκες, καλά φάγαμε, καλά ήπιαμε… να ξέρετε όμως πως κάποιος από εσάς θα με προδώσει απόψε.” Τα παίζουν οι μαθητές και λένε ένας ένας “Αποκλείεται! Ποιος θα είναι Κύριε, είμαι μήπως εγώ;” Μετά από μερικά δευτερόλεπτα σιωπής και αλληλοκοιτάγματος, απαντάει ο Χριστός: “Θα είναι αυτός που θα βουτήξει μαζί με μένα το ψωμί του στο κρασί αυτό…“
Και βουτάει ο Χριστός το ψωμί του μέσα στο κρασί. Την ίδια στιγμή, ο Ιούδας, που μάλλον δεν κατάλαβε καλά τι παιζόταν, γιατί είχε το μυαλό του στα λεφτά, ασυναίσθητα σηκώνει το ψωμάκι του και βουτάει κι αυτός στο κρασί. Το βάζει στο στόμα του, κι εκεί που μασάει, τον κοιτάει ο Χριστός και του λέει: “Τρέχα, κάνε αυτό που πρέπει να κάνεις!”. Κοκκαλώνει ο Ιούδας, όλοι μένουν αμίλητοι, σηκώνεται από το τραπέζι και φεύγει τρέχοντας να πάει σ’ αυτούς με τους οποίους έκανε τη συμφωνία. Στο μεταξύ, ο Χριστός είπε στους μαθητές του ένα τελευταίο πράγμα, να κάνουν αυτό το δείπνο, ώστε να θυμούνται και Αυτόν και όλα εκείνα που περάσανε μαζί.
Τι ομοιότητα έχει ο Μυστικός Δείπνος με το αρχαίο ελληνικό συμπόσιο
Κρασί, φαγητό, μουσική, άνεση, παρέα. Με βάση αυτά τα 5 στοιχεία, διαμορφώνονται τα καλύτερα συμπόσια. Είναι πραγματικά αξιοπερίεργο, πως ο μέσος σύγχρονος Έλληνας καταλήγει να “διασκεδάζει” σε κάποιο “ορθάδικο”, κρατώντας με περισσή φροντίδα ένα ποτήρι whiskey, vodka, liquor, ή ακόμα και αναψυκτικά λόγω οδήγησης.
Σε γενικές γραμμές, ιδίως στην κλασική Αθήνα, το “Συμπόσιον” (από το συν + πίνω = πίνω μαζί με κάποιον άλλον) αποτελούσε μια κοινωνική εκδήλωση μόνο για άνδρες, που γινόταν ιδιωτικά ή δημόσια. Όποτε ήθελαν να γιορτάσουν κάτι, κάποιο ευχάριστο οικογενειακό γεγονός ή νίκη σε αγώνες, καλούσαν τα φιλαράκια τους και τα “σπάγανε“, ένα έθιμο που εξόρκιζε τα κακά πνεύματα! Φυσικά, δεν έχει καμία σχέση αυτό το αρχαίο “σπάσιμο” με το σύγχρονο σπάσιμο πιάτων, αφού ο τεντυμποϊσμός φαίνεται να έχει πάρει τα πάνω του από την εποχή του Ωνάση και μετά. Πρέπει να ξέρει ο απλός Έλληνας, πως το σπάσιμο των πιάτων, όπως επίσης η εξύβριση και το γιαούρτωμα απαγορεύτηκε με τον νόμο 4000/1958!
Ο καλεσμένος, στολιζόταν με στεφάνια από φύλλα ή άνθη και φορούσε συνήθως υποθυμίδες (κρεμαστά και χαϊμαλιά, στολίδια για το στήθος). Μόλις έφτανε στο σπίτι όπου θα γινόταν το συμπόσιο, έβγαζε τα υποδήματά του. Του έπλεναν τα πόδια οι καημένοι οι δούλοι (φανταστείτε να είχαν μια ιδιαίτερη οσμή τα πόδια… γιακ!), και μετά τον πήγαινε στον χώρο όπου θα γινόταν το συμπόσιο. Επέλεγε τη θέση του και μετά οι δούλοι του πήγαιναν μια οινοχόη και μια λεκάνη (χέρνιψ), για να πλύνει τα χεράκια του (η μαμά του καλά του έλεγε να πλένει πάντα τα χέρια του πριν το φαγητό).
Ο χώρος του συμποσίου ήταν μικρός, όντας ο ανδρώνας των οικιών ή κάποια μικρά δημόσια κτίρια, αν τα διοργάνωνε η πόλη (Αυτά είναι, να τα “τρώμε μαζί” και όχι μόνοι τους). Αρχικά καθόταν και χαλάρωναν σε 7-12 ανάκλινδρα ανά δύο ή τρεις, με ένα μικρό τραπεζάκι μπροστά από τον καθένα τους ή μπροστά από κάθε ανάκλινδρο. Ήταν τοποθετημένα με τέτοιον τρόπο που όλοι να βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο και ο καθένας τους να μπορεί να βλέπει τους υπολοίπους προσκεκλημένους για να μπορούν να μιλάνε μεταξύ τους (και όχι να κάθονται σα ζόμπι ή αυτιστικά παιδάκια), μια που αυτή ήταν η βασική λειτουργία του συμποσίου.
Κάποια στιγμή ξεκινούσαν το δείπνο με το πρόπωμα, ένα ποτήρι αρωματισμένο κρασί απ’ όπου έπιναν όλοι οι συμποσιαστές πριν από το γεύμα, που ήταν ξεχωριστό τμήμα του συμποσίου. Κάποια στιγμή, βέβαια, ερχόταν και το φαγητό, που συνήθως αποτελούνταν από “τραγήματα“, δηλαδή κυρίως ξηρούς καρπούς και φρούτα που τρώγονταν ως “επιδόρπιο” (μετά το φαγητό) ή συνοδευτικά του κρασιού. Σίγουρα οι αρχαίοι ημών πρόγονοι είχαν ιδιαίτερες συνταγές μαγειρικής, τις οποίες εν καιρώ θα αναλύσουμε σε άλλο άρθρο…
Ο οικοδεσπότης είχε το δικαίωμα να ορίσει τη θέση του κάθε συμποσιαστή και να βάλει αυτούς της αρεσκείας του στις τιμητικές θέσεις, δίπλα του. Κάποιοι καλεσμένοι έφταναν μετά το γεύμα, για να συμμετάσχουν μόνο στο καθαυτό συμπόσιο, το οποίο άρχιζε με σπονδές στους θεούς και κυρίως στο Διόνυσο, το θεό του κρασιού. Η σπονδή ήταν η πόση λίγου ανέρωτου οίνου και η χοή (έχυναν, ντε!) μερικών σταγόνων στο έδαφος, προφέροντας το όνομα του θεού και τραγουδώντας έναν ύμνο για αυτόν. Καθοριζόταν με κλήρωση ο αρχηγός του συμποσίου (συμποσίαρχος), ο οποίος όριζε την αναλογία του οίνου και του νερού που θα έριχναν στον κρατήρα και τον αριθμό των ποτηριών που έπρεπε να αδειάσει ο καθένας. Αν κάποιος δεν εκτελούσε αυτά που όριζε ο αρχηγός, ήταν υποχρεωμένος να εκτελέσει μία ποινή! Τι νομίζατε, έτσι απλά ήταν τα πράγματα; Ή πίνουμε ή δεν πίνουμε!
Η συνήθης αναλογία “κρασιού”, ήταν 1 μέρος “νεαρού ύδατος” (γάργαρου, φρέσκου νερού) με 2 ή 3 μέρη οίνου μέσα στον κρατήρα. Πίνανε άκρατο οίνο μόνο όταν γινόταν πρόποση ή σε άλλες ιδιαίτερες περιστάσεις. Οι δούλοι -νεαροί άντρες ή γυναίκες- προσέφεραν το κρασί σε μεταλλικά ή συχνότερα σε πήλινα σκεύη και οι συμποσιαστές διασκέδαζαν με συζητήσεις, απαγγελία ποίησης, αινίγματα, γρίφους, μουσική, χορούς, θεάματα και παιχνίδια όπως ήταν ο κότταβος.
Οι συμμετέχοντες στο συμπόσιον (συμποσιαστές) συμμετείχαν ενεργά, τραγουδώντας ο καθένας απ’ αυτούς ό,τι ήθελε ή συνεχίζοντας το τραγούδι του προηγούμενου, κρατώντας ένα κλαδί κισσού (ιερό φυτό του Διονύσου). Τότε δεν είχαν μουσική κονσέρβα όπως σήμερα, να βάζουν να παίζει ο κάθε κατακακόμοιρος (ή μη) “καλλιτέχνης” (ή μη). Είχαν τον αυλητή στη μέση, που πήγαινε κοντά στον επίδοξο τραγουδιστή του “karaoke symposium” και ευχόταν σε όποια θεότητα του ερχόταν εκείνη τη στιγμή (κυρίως στον Διόνυσο) να επιδείξει έλεος και να μην τον βασανίσει.
Οι γυναίκες κανονικά δεν έπαιρναν μέρος στο συμπόσιο, παρά μόνο για να συντροφεύσουν και να ψυχαγωγήσουν τους άντρες στο κυρίως συμπόσιο, ως μουσικοί (αυλητρίδες), χορεύτριες και εταίρες. Ως εμπειρία αποτελούσε εκπαιδευτικό χώρο για τους εφήβους της αριστοκρατικής τάξης, οι οποίοι είχαν τη δυνατότητα να είναι παρόντες, να παρακολουθούν τις συζητήσεις των συμποσιαστών και να μυούνται στις αξίες της τάξης τους.
Βλέπουμε πως μοιάζουν αυτά μεταξύ τους… Χμμμ… Υπάρχουν όμως κάποιες ειδοποιές διαφορές, αν και πάντα το νόημα είναι πολύ απλό. Βρίσκομαι με τους φίλους μου, τρώμε, πίνουμε, περνάμε καλά! Γιατί όμως πολλοί χάνουν το νόημα αυτό; Είναι αυτό διασκέδαση ή ψυχαγωγία; Διασκέδαση από το αρχαίο ελληνικό διασκεδάννυμι (διασκορπίζω) και ψυχαγωγία (άγω την ψυχή σε μια νέα συνειδητοποίηση)… Επιλέγετε και παίρνετε!
Μπορούμε να ξεκινήσουμε κι εμείς να τρώμε και να πίνουμε (ειδικά εν μέσω “οικονομικής κρίσεως” για να ξεχάσουμε τον πόνο μας) αλλά πρέπει πρώτα να επαναφέρουμε τον νόμο 4000, που καταργήθηκε το 1983, για να είμαστε σίγουροι πως θα λειτουργήσει αποτρεπτικά σε κάθε teddy boy, σε κάθε ταραξία της εννόμου τάξεως!
Σε κάθε περίπτωση, δεν ξεχνάμε πως είναι και Μεγάλη Εβδομάδα τώρα, ήρθε ο Χριστός, πέρασε ό,τι πέρασε, και στην τελική… Μας περιμένει ένα γερό συμπόσιο με ένα σωρό καλούδια την Κυριακή της Αναστάσεως!
